[ مریم رضاخواه] بر اساس مطالعه‌ای که روی ۳۵۰ دستیار پزشکی در تهران انجام شد، حدود ۶۵ درصد از دستیاران دچار افسردگی هستند که ۲۵ درصد از آنها افسردگی شدید دارند. همچنین، ۶۰ درصد از آنها اضطراب دارند و یک‌سوم آنها افکار خودکشی دارند که ۱۰ درصد از این افکار خودکشی خطرناک است. جزییات این تحقیق علمی را «شهرام یزدانی» رئیس مرکز ملی تحقیقات راهبردی آموزش علوم پزشکی اعلام کرده است و گفته این آمار نشان‌دهنده وضعیت نگران‌کننده سلامت روان در جامعه پزشکی کشور است. به‌ویژه، میزان افکار خودکشی در پزشکان ۲.۷ برابر میانگین افکار خودکشی در سایر مشاغل است.
دستیاران پزشکی، این قهرمانان ناشناخته دنیای سلامت، هر روزه با چالش‌های فراوانی در عرصه پزشکی روبه‌رو می‌شوند. آنها نه تنها باید از پس پیچیدگی‌های علمی و پزشکی برآیند، بلکه بار سنگین مسئولیت جان انسان‌ها را نیز بر دوش دارند. این قشر زحمتکش، که در مسیر تبدیل شدن به پزشکانی حرفه‌ای و متعهد قرار دارند، اغلب در معرض فشارهای روحی و روانی شدید هستند. ساعات طولانی کاری، تعاملات انسانی پیچیده، و تصمیم‌گیری‌های حساس در شرایط بحرانی، همه می‌توانند بار سنگینی بر روان این افراد بگذارند. اگرچه دستیاران پزشکی به‌طور معمول در کانون توجه و تحسین قرار نمی‌گیرند، اما آنچه کمتر به آن پرداخته می‌شود، تاثیرات این فشارهای کاری بر سلامت روانی آنهاست. اضطراب، افسردگی و فرسودگی شغلی از جمله مسائلی است که این گروه را تهدید می‌کند و در صورتی که به موقع به آن رسیدگی نشود، می‌تواند بر کیفیت زندگی شخصی و حتی کار حرفه‌ای آنها تأثیر منفی بگذارد.
اما در دنیای امروز، توجه به سلامت روان دستیاران پزشکی نه تنها یک ضرورت است، بلکه یک مسئولیت انسانی و حرفه‌ای به حساب می‌آید. بسیاری از بیمارستان‌ها و دانشگاه‌ها در حال برداشتن گام‌های مؤثری برای بهبود این وضعیت هستند.
«شهروند» در گفت وگو با کارشناسان، ابعاد مختلف سلامت روانی دستیاران پزشکی را بررسی می کند. هدف این است که نه تنها مشکلات روانی موجود شناسایی شوند، بلکه راه‌های عملی برای بهبود وضعیت روانی دستیاران پزشکی ارائه گردد تا آنها بتوانند در کنار بیماران، به سلامتی خود نیز توجه کنند و در مسیر پیشرفت حرفه‌ای خود، از حمایت‌های لازم برخوردار شوند.اکنون این سوال مطرح است که اصلی‌ترین دلایل افسردگی و اضطراب در دستیاران پزشکی چیست؟
ساعات طولانی کاری یکی از عوامل افسردگی
زهرا علی‌زاده، روانشناس بالینی معتقد است که حرفه پزشکی یکی از مشاغل پر استرس است و دستیاران پزشکی به‌ویژه در مراحل ابتدایی کار خود، فشارهای زیادی را تحمل می‌کنند. او می گوید: «اولین و مهم‌ترین عاملی که می‌توانم به آن اشاره کنم، ساعات طولانی کاری است. بسیاری از دستیاران پزشکی در شیفت‌های شبانه و ساعات پر فشار مشغول به کار هستند. این ساعات طولانی باعث کاهش کیفیت خواب و عدم استراحت مناسب می‌شود که این خود عامل مهمی در بروز اضطراب و افسردگی است. علاوه بر آن، این افراد به دلیل مسئولیت‌های سنگین خود در مراقبت از بیماران، گاهی دچار احساس بی‌کفایتی می‌شوند. از آنجا که دستیاران پزشکی به‌طور مداوم با تصمیمات پزشکی حساس روبه‌رو هستند و می‌دانند که یک اشتباه ممکن است جان یک بیمار را تهدید کند، این فشار روانی می‌تواند موجب بروز اضطراب‌های شدید شود.
نکته دیگری که باید به آن توجه کنیم، نبود فضای مناسب برای مشاوره و حمایت‌های روان‌شناختی است. اکثر دستیاران پزشکی، به‌ویژه در دوره‌های ابتدایی، از اینکه به روانشناس مراجعه کنند، هراس دارند. این ترس بیشتر ناشی از نگرانی آنها از قضاوت و تأثیر این موضوع بر اعتبار حرفه‌ای‌شان است. بنابراین یکی از نیازهای فوری در این حوزه، فراهم آوردن فضایی حمایتی برای دستیاران پزشکی است که بتوانند مشکلات روانی خود را با امنیت خاطر مطرح کنند.»
راهکارهایی برای کاهش اضطراب
علی‌زاده راهکارهایی برای کاهش افسردگی و اضطراب دستیاران پزشکی پیشنهاد می‌دهد: «اولین قدم این است که در سیستم آموزشی پزشکی و در دوره‌های تخصصی، به دستیاران پزشکی آموزش‌های ویژه‌ای در زمینه مدیریت استرس و مقابله با فشارهای شغلی داده شود. این آموزش‌ها می‌توانند شامل مهارت‌های روانی مانند مدیریت زمان، کنترل اضطراب، و تکنیک‌های مراقبت از خود باشند.
دومین راهکار این است که بیمارستان‌ها و مراکز درمانی باید خدمات روان‌شناختی برای دستیاران پزشکی فراهم کنند. به‌طور خاص، مشاوره‌های گروهی و فردی باید در دسترس این افراد قرار گیرد. در برخی بیمارستان‌ها شاهد هستیم که جلسات مشاوره به صورت غیررسمی و گاهی نادر برگزار می‌شود. این روند باید به‌طور منظم و رسمی برگزار شود. سومین راهکار، تغییرات در محیط کاری است. به‌عنوان مثال، باید زمان‌های استراحت بیشتر و شرایط کاری منعطف‌تری فراهم شود تا دستیاران پزشکی بتوانند بین کار و زندگی شخصی خود تعادل برقرار کنند. تغییرات در شیفت‌های کاری، ساعات طولانی کار و همچنین کاهش بار کاری، می‌تواند کمک زیادی به کاهش استرس و اضطراب این افراد کند.»
تاثیرات افسردگی بر عملکرد دستیاران
«امیرحسین جلالی»، روانپزشک و عضو انجمن روانشناسی ایران، به تاثیراتی که اضطراب و افسردگی بر عملکرد دستیاران پزشکی خواهد داشت اشاره می کند و به «شهروند» می گوید: «اضطراب و افسردگی در دستیاران پزشکی می‌تواند تأثیرات منفی جدی بر عملکرد آنها داشته باشد. در ابتدا باید بگویم که افسردگی می‌تواند باعث کاهش انرژی و انگیزه شود، به‌طوری که فرد احساس بی‌کفایتی می‌کند و قادر به انجام وظایف خود نیست. این عدم توانایی در انجام کارها می‌تواند بر دقت و صحت تشخیص‌ها و درمان‌ها تأثیر منفی بگذارد.اضطراب نیز باعث می‌شود که دستیاران در انجام کارهای روزانه و تصمیم‌گیری‌ها دچار مشکل شوند. در شرایط اضطراب، تمرکز فرد کاهش می‌یابد و ممکن است دچار اشتباهات غیرعمدی شود. این وضعیت می‌تواند در محیط‌های درمانی که نیاز به دقت بالای پزشکی است، خطرات جدی به همراه داشته باشد. همچنین، افسردگی و اضطراب در دستیاران پزشکی می‌تواند بر روابط میان تیم‌های درمانی تأثیر منفی بگذارد. در چنین شرایطی، این افراد ممکن است نتوانند به درستی با همکاران خود ارتباط برقرار کنند و همکاری مؤثری در تیم درمانی داشته باشند.»
او برای مقابله با این مشکلات روانی، درمان‌هایی پیشنهاد می‌دهد که می تواند اضطراب و افسردگی را کاهش دهد: «در قدم اول، باید شفاف‌سازی کنیم که درمان‌های روان‌شناختی باید همزمان با درمان‌های دارویی صورت گیرد. در بسیاری از موارد، افسردگی و اضطراب در دستیاران پزشکی به‌صورت ترکیبی از مشکلات روحی و فیزیولوژیکی بروز می‌کند که نیاز به مداخلات دارویی دارد.
داروهای ضد افسردگی و ضد اضطراب می‌توانند به کاهش علائم این اختلالات کمک کنند. در کنار درمان‌های دارویی، درمان‌های روان‌درمانی نیز بسیار مهم است. مشاوره‌های فردی و گروهی، به‌ویژه در قالب درمان شناختی-رفتاری، می‌توانند به این افراد کمک کنند تا شیوه‌های مقابله با استرس و مدیریت اضطراب را یاد بگیرند. از سوی دیگر، انجام تکنیک‌های مدیتیشن و ذهن‌آگاهی می‌تواند به آرامش ذهنی و کاهش اضطراب کمک کند. برگزاری کارگاه‌ها و سمینارهای آموزشی برای دستیاران پزشکی نیز می‌تواند مفید باشد. این کارگاه‌ها باید در زمینه‌هایی چون تکنیک‌های تنفس، مدیریت زمان، و کاهش استرس‌های شغلی برگزار شوند تا دستیاران بتوانند به‌طور فعال از آنها استفاده کنند.»
اهمیت سلامت روان دستیاران پزشکی
دستیاران پزشکی افرادی هستند که در میانه دوره‌های آموزشی پزشکی خود، با انجام فعالیت‌های پزشکی در محیط‌های بیمارستانی یا درمانی، علاوه بر یادگیری، به ارائه خدمات به بیماران مشغول می‌شوند. این شغل، که در عین حال که یک مسیر آموزشی است، به شدت مسئولیت‌زا و پراسترس است، به‌ویژه در بیمارستان‌هایی که تعداد بیماران زیاد است و شرایط کاری پیچیده‌ای دارند. ساعات طولانی شیفت‌های کاری، نیاز به تصمیم‌گیری‌های سریع و دقیق در شرایط بحرانی، و فشار روانی ناشی از مراقبت از بیماران، همگی عواملی هستند که می‌توانند به سلامت روان دستیاران آسیب بزنند.
برای شفاف سازی بیشتر علل و پیامدهای افسردگی در دستیاران پزشکی، «شهروند» در گفت وگو با محمد رستمی، دستیار جراحی قلب، جزییات
دقیق تری از این مشکل ارائه می دهد.
بیش از ۶۵ درصد از دستیاران پزشکی در تهران با مشکلات افسردگی مواجه هستند. آیا شما هم این احساس را دارید؟
متاسفانه این یک واقعیت است که به شدت در جامعه پزشکی مطرح است. فشار کاری، ساعت‌های طولانی و مسئولیت‌های سنگین واقعاً می‌توانند به سلامت روانی ما آسیب بزنند. گاهی اوقات احساس می‌کنم که تحت فشار شدید هستم، مخصوصاً زمانی که باید برای مدت طولانی در بیمارستان باشم و از سوی دیگر، فشار روحی ناشی از تصمیمات حساس در مورد بیمارها هم برایم سنگین است.
چطور می‌توانید با این فشارها کنار بیایید؟ آیا راهی برای مقابله با این مشکلات دارید؟
در ابتدا وقتی وارد این حرفه شدم، اصلاً تصور نمی‌کردم که تا این حد با استرس و فشار مواجه شوم. اما با گذشت زمان، سعی کردم چند راهکار برای مقابله پیدا کنم. یکی از مهم‌ترین موارد، صحبت با همکاران و استفاده از حمایت‌های اجتماعی است. اگرچه دستیاران معمولاً زمان کمی برای استراحت دارند، اما گاهی اوقات توانسته‌ایم با هم وقت بگذاریم و از هم حمایت کنیم. البته، داشتن یک مشاور روانشناس یا فردی که بشود به او اعتماد کرد هم خیلی کمک می‌کند.
به نظر می‌رسد که نیاز به تغییراتی در محیط‌های کاری احساس می‌شود. فکر می‌کنید بیمارستان‌ها یا سیستم آموزشی پزشکی باید چه اقداماتی انجام دهند تا از سلامت روانی دستیاران پزشکی حمایت کنند؟
به نظر من، اولین قدم، آگاهی‌رسانی به مدیران و مسئولان بیمارستان‌هاست که باید بیشتر به سلامت روانی دستیاران اهمیت بدهند. حتی در دوره‌های آموزشی باید به این مسائل پرداخته شود و دستیاران را با تکنیک‌های مقابله با استرس و افسردگی آشنا کنند. ایجاد فضاهای حمایتی، مشاوره روانشناسی و داشتن زمان‌های استراحت مناسب می‌تواند به طور چشمگیری کمک کند.
به عنوان یک دستیار پزشکی، آیا پیامی برای همکارانتان دارید؟
نباید از درخواست کمک در صورت نیاز خجالت بکشند. سلامت روانی به اندازه سلامت جسمی مهم است. هیچ‌کدام از ما نمی‌خواهیم که دچار مشکلات جدی شویم، پس باید یاد بگیریم که به خودمان و دیگران اهمیت بدهیم و در صورت نیاز، کمک بگیریم.