[ مریم رضاخواه]در دنیای امروز، رسانه‌ها به ویژه تلویزیون و سینما، تأثیرات عمیقی بر نگرش‌ها، رفتارها و حتی سبک زندگی افراد دارند. سریال‌ها و نمایش‌های خانگی با قابلیت دسترسی وسیع و محبوبیت بالا، یکی از ابزارهای قدرتمند در شکل‌دهی به افکار عمومی و تغییر نگرش‌های اجتماعی هستند. آنها نه تنها ابزار سرگرمی برای مخاطبان هستند بلکه به طور غیرمستقیم می‌توانند ارزش‌ها، هنجارها و رفتارهای اجتماعی را نیز به نمایش بگذارند. یکی از مسائلی که در این زمینه در حال گسترش است، نمایش و عادی‌سازی برخی رفتارهای فردی و اجتماعی که ممکن است در دنیای واقعی تأثیرات منفی داشته باشد.
سیگار کشیدن یکی از این رفتارها است که در سال‌های اخیر به طور خاص در سریال‌ها و نمایش‌های خانگی به عنوان یک نماد از شخصیت‌های خاص نشان داده شده است. این تصویر ممکن است برای تماشاگران به ویژه جوانان و گروه‌های آسیب‌پذیر به راحتی قابل پذیرش باشد و در نتیجه به عادی‌سازی این رفتار در جامعه منجر شود. سریال‌های آبان، تاسیان و ازازیل نمونه‌های بارزی از این نوع نمایش‌ها هستند که در آنها سیگار کشیدن زنان به تصویر کشیده شده است. در این سریال‌ها، شخصیت‌های زن با سیگار کشیدن خود را از قید و بندهای اجتماعی رها کرده و به نوعی رفتارهای سنتی و انتظارهای اجتماعی را به چالش می‌کشند. این روند می‌تواند تأثیرات پیچیده‌ای بر تماشاگران، به ویژه نسل‌های جوان بگذارد.
در این زمینه، لازم است تا بررسی دقیقی از نحوه نمایش سیگار کشیدن در سریال‌ها، به ویژه در میان شخصیت‌های زن، صورت گیرد تا از بروز تأثیرات منفی بر رفتار و نگرش‌های اجتماعی جلوگیری شود.
در این گزارش، «شهروند» تلاش می‌کند تا به تحلیل روند عادی‌سازی سیگار کشیدن زنان در سریال‌ها بپردازد و پیامدهای اجتماعی و فرهنگی این نوع نمایش‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهد. مطالعات متعدد از جمله پژوهش‌هایی که توسط سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) انجام شده، نشان می‌دهند که قرار گرفتن در معرض تصاویر سیگار کشیدن در رسانه‌ها می‌تواند رفتار افراد را تحت تأثیر قرار دهد. به عنوان مثال، تحقیقی که در سال ۲۰۱۲ در مجله Pediatrics منتشر شد، نشان داد جوانانی که در فیلم‌ها بیشتر شاهد صحنه‌های سیگار کشیدن بودند، احتمال بیشتری داشت که خودشان سیگار را امتحان کنند. این اثر به دلیل «عادی‌سازی» سیگار کشیدن و جذاب نشان‌دادن آن از طریق شخصیت‌های محبوب یا موقعیت‌های خاص است. علی رضایی، روانشناس اجتماعی، نقش رسانه‌ها و سریال‌ها و نمایش‌های خانگی را در شکل‌دهی به رفتارهای اجتماعی و نگرش‌های فردی تحلیل می کند و به «شهروند» می‌گوید که نمایش سیگار کشیدن در رسانه‌ها می‌تواند تأثیرات روانی و اجتماعی منفی داشته باشد. «رسانه‌ها به ویژه تلویزیون و فیلم‌ها، ابزاری قدرتمند در شکل‌دهی به نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی هستند. در روانشناسی اجتماعی، یکی از مفاهیم مهم که درباره رسانه‌ها مطرح می‌شود، «نظارت اجتماعی» است. این مفهوم به این معنی است که مردم از طریق مشاهده رفتارهای دیگران در رسانه‌ها، به ویژه شخصیت‌های مورد علاقه خود، الگوبرداری کرده و این رفتارها را در زندگی شخصی خود به کار می‌گیرند. وقتی سیگار کشیدن در یک سریال به طور مکرر نشان داده می‌شود و این عمل با شخصیت‌های مستقل، قوی و جذاب گره می‌خورد، ممکن است این پیام به تماشاگر منتقل شود که سیگار کشیدن در واقع نماد قدرت، است. بنابراین، مخاطبان به خصوص جوانان ممکن است این رفتار را به عنوان یک انتخاب طبیعی و حتی مثبت در نظر بگیرند. این همان چیزی است که می‌تواند به عادی‌سازی سیگار کشیدن در جامعه منجر شود.»
عادی سازی یک رفتار آسیب زا
مهناز سلیمی، پزشک عمومی، در خصوص نمایش سیگار کشیدن در رسانه‌ها، به ویژه در سریال‌هایی که زنان سیگاری را به تصویر می‌کشند، به «شهروند»
می گوید:«نمایش سیگار کشیدن به طور کلی، چه در میان زنان و چه در میان مردان و الگو سازی از آن توسط رسانه می‌تواند پیامدهای منفی جدی بر سلامت جامعه داشته باشد. سیگار کشیدن یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای بیماری‌های قلبی، سرطان ریه، بیماری‌های مزمن تنفسی و بسیاری از مشکلات دیگر است. حتی با وجود اینکه امروزه آموزش‌های بهداشتی فراوانی در این زمینه در رسانه‌ها و سیستم‌های بهداشتی در حال انجام است، متأسفانه همچنان شاهد تأثیرات منفی رسانه‌ها در عادی‌سازی این رفتارها هستیم. در سریال‌هایی مانند آبان، تاسیان و آزازیل، جایی که زنان سیگاری به نمایش در می‌آیند، این نوع رفتارها به ویژه برای تماشاگران جوان می‌تواند گمراه‌کننده باشد. آنها ممکن است فکر کنند که سیگار کشیدن یک انتخاب طبیعی و حتی جذاب است. این نوع نمایش‌ها نه تنها پیامدهای سلامتی منفی به همراه دارد، بلکه می‌تواند به ایجاد نگرش‌های اشتباه در جامعه کمک کند که سیگار کشیدن در واقع یک رفتار عادی و بی‌خطر است.» او معتقد است که این نوع نمایش‌ها می‌توانند انگیزه‌ای برای شروع سیگار کشیدن در بین جوانان ایجاد کنند.
«تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که نمایش سیگار کشیدن در رسانه‌ها می‌تواند تأثیر زیادی بر شروع به سیگار کشیدن نوجوانان داشته باشد، به ویژه در میان گروه‌های جوان و آسیب‌پذیر. این مسئله وقتی اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که بدانیم رسانه‌ها می‌توانند برای نسل‌های جدید به عنوان یک مرجع اجتماعی عمل کنند. به عبارت دیگر، وقتی یک شخصیت زن در یک سریال محبوب سیگار می‌کشد و این تصویر با ویژگی‌هایی خاص همراه است، این رفتار برای بسیاری از تماشاگران به عنوان رفتاری پذیرفته‌شده و قابل تقلید مطرح می‌شود.»
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی عمیق رسانه ها
مجید رضایی، مدرس دانشگاه و پژوهشگر رسانه، در رابطه با نقش رسانه‌ها و به ویژه سریال‌ها و نمایش های خانگی در شکل‌دهی به نگرش‌ها و رفتارهای اجتماعی به «شهروند» می گوید: «بدون شک رسانه‌ها تأثیرات فرهنگی و اجتماعی بسیار عمیقی دارند. سریال‌ها و نمایش های خانگی نه تنها به عنوان یک ابزار سرگرمی عمل می‌کنند، بلکه به عنوان یک منبع اطلاعاتی و حتی آموزشی برای بسیاری از مردم شناخته می‌شوند. وقتی در برخی سریال‌ها، شخصیت‌های زن سیگاری به نمایش درمی‌آیند، این تصویر نه تنها سیگار کشیدن را به عنوان یک رفتار طبیعی به تماشاگر نشان می‌دهد، بلکه آن را به نوعی نماد از استقلال و آزادی معرفی می‌کند. این نوع نمایش‌ها می‌توانند تصویر اشتباهی از واقعیت‌های بهداشتی و اجتماعی ایجاد کنند. به ویژه در جوامعی که هنوز در حال گذار از الگوهای سنتی به مدرن هستند، چنین تصاویری می‌توانند تأثیر زیادی بر پذیرش رفتارهای خاص در جامعه بگذارند.» او معتقد است که این نوع نمایش‌ها می‌تواند بر تصویر زنان در جامعه تأثیر بگذارد. «در بسیاری از فرهنگ‌ها، به ویژه در جوامعی که هنوز الگوهای جنسیتی و نقش‌های سنتی بر آن حاکم است، وقتی زنان در رسانه‌ها سیگار می‌کشند و این عمل به عنوان یک نماد از قدرت، استقلال یا حتی آزادی نشان داده می‌شود، می‌تواند به تماشاگران این پیام را بدهد که برای رسیدن به این ویژگی‌ها باید چنین رفتارهایی را در پیش گرفت. این نوع نمایش‌ها نه تنها باعث عادی‌سازی سیگار کشیدن می‌شود، بلکه به نوعی ممکن است این تصور را تقویت کند که برای داشتن ویژگی‌های خاص یا برابری اجتماعی، زن باید از حد و مرزهای اجتماعی فراتر رود، حتی اگر این رفتارها به ضرر سلامت فرد باشد.»
محتوای مناسب تر انتخاب شود
گفت و گو با کارشناسان، نشان‌دهنده نگرانی‌های عمیق در مورد عادی‌سازی سیگار کشیدن زنان در سریال‌های تلویزیونی است. این نوع نمایش‌ها می‌توانند به طرز ناخودآگاه و مداوم، سیگار کشیدن را به عنوان رفتاری قابل قبول، حتی جذاب و قدرتمند، معرفی کنند. بنابراین، سازندگان آثار نمایشی باید مسئولیت‌پذیری بیشتری در انتخاب محتوای خود داشته باشند و پیام‌های بهداشتی و اجتماعی مناسب‌تری برای جلوگیری از تأثیرات منفی آنها بر رفتار و نگرش‌های جامعه ارائه دهند.
دلایل استفاده از سیگار کشیدن
در سریال‌ها
سیگار کشیدن در رسانه‌ها، به ویژه در سریال‌ها، موضوعی پیچیده است که طی دهه‌ها در فرهنگ عمومی جامعه تأثیرات مختلفی بر جای گذاشته است. در حالی که بسیاری از تولیدکنندگان رسانه‌ها به مرور زمان تلاش کرده‌اند تا از نمایش رفتارهای مضر همچون سیگار کشیدن اجتناب کنند، هنوز هم در برخی از آثار سینمایی، سریال ها و نمایش های خانگی این رفتار در قالب شخصیت‌های مختلف به نمایش گذاشته می‌شود. این گزارش به دلایل استفاده از سیگار کشیدن در سریال‌ها پرداخته و آثار و پیامدهای آن را مورد بررسی قرار می‌دهد.
سیگار کشیدن به عنوان ابزاری برای شخصیت‌سازی
یکی از دلایل عمده استفاده از سیگار کشیدن در سریال‌ها، استفاده از آن به عنوان ابزاری برای شخصیت‌سازی است. در بسیاری از موارد، سیگار کشیدن به شخصیت‌هایی که ویژگی‌هایی چون مقاومت، استقلال، قدرت یا حتی عصیانگر بودن دارند، نسبت داده می‌شود. در برخی دیگر از سریال‌ها، سیگار کشیدن به عنوان نشانه‌ای از شخصیت‌های پیچیده، غمگین یا درگیر با مشکلات درونی به کار می‌رود.
افزایش جذابیت بصری و سینمایی
سیگار کشیدن، به‌ویژه در صحنه‌های خاص، می‌تواند به جذابیت بصری و سینمایی یک سریال افزوده و آن را از نظر هنری جذاب‌تر کند. دود سیگار در تصویر، حرکت دست‌ها و ایجاد جوهای خاص، می‌تواند در بعضی از موارد به طور غیرمستقیم حس تنش یا هیجان را در بیننده ایجاد کند. این امر به ویژه در ژانرهای درام، معمایی و جنایی که نیاز به تقویت حس تنش و بحران در داستان دارند، اهمیت پیدا می‌کند.
واقع‌گرایی و هم‌راستایی با جامعه
یکی از دلایلی که برخی از تولیدکنندگان سریال‌ها از سیگار کشیدن در آثار خود استفاده می‌کنند، تلاش برای ایجاد واقع‌گرایی است. در بسیاری از جوامع، به ویژه در دهه‌های گذشته، سیگار کشیدن بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ عمومی بود. در چنین مواردی، نمایش سیگار کشیدن در سریال‌ها ممکن است به عنوان ابزاری برای نشان دادن واقعیت‌های اجتماعی آن زمان‌ها و تطابق داستان با زندگی روزمره جامعه مورد استفاده قرار گیرد.
افزایش جذابیت برای مخاطبان خاص
سیگار کشیدن در برخی از موارد به عنوان ابزاری برای جذب مخاطبان خاص یا گروه‌های سنی خاص به کار می‌رود. به عنوان مثال، در سریال‌هایی که مخاطبان نوجوان یا جوان دارند، شخصیت‌های سیگاری ممکن است به عنوان الگوهای رفتاری منفی و در عین حال جذاب برای آنها عمل کنند. این موضوع به ویژه در سریال‌هایی که می‌خواهند تاثیرگذاری بیشتری داشته باشند، دیده می‌شود.