[مریم رضاخواه ] سلامت دندان‌ها در دوران کودکی و نوجوانی به‌عنوان یکی از پایه‌های سلامت عمومی در طول زندگی فرد شناخته می‌شود و دوران مدرسه فرصت طلایی برای شکل‌گیری این عادات بهداشتی است. مدارس می‌توانند نقش ویژه‌ای در ترویج فرهنگ مراقبت از دندان‌ها ایفا کنند. این در حالی است که پوسیدگی دندان‌ها یکی از شایع‌ترین مشکلاتی است که دانش‌آموزان با آن روبه‌رو هستند؛ مشکلی که نه تنها به سلامت جسمانی آنها آسیب می‌زند، بلکه می‌تواند بر روحیه، اعتماد به نفس و عملکرد تحصیلی‌شان تأثیرات منفی بگذارد. پوسیدگی دندان، به‌ویژه در مدارس، یک بحران خاموش است که از دیدگاه بسیاری از والدین و حتی مربیان پنهان مانده است.
آیا می‌دانید که بیش از نیمی از دانش‌آموزان در سنین مختلف با مشکل پوسیدگی دندان مواجه هستند؟ اما چگونه می‌توان از این مشکلات جلوگیری کرد؟ آیا مدارس و سیستم‌های آموزشی می‌توانند با ایجاد برنامه‌های آموزشی و مراقبتی مؤثر، به سلامت دندان‌های دانش‌آموزان کمک کنند؟
«شهروند» در گفت وگو با کارشناسان و متخصصان، چالش‌ها و راهکارهای پیشگیری از پوسیدگی دندان در میان دانش‌آموزان را بررسی می کند. این گزارشی است از دغدغه‌های جامعه امروز که می‌تواند فردای سالم‌تر و موفق‌تری را رقم بزند.
آمارها و بررسی‌ها نشان می‌دهد که وضعیت پوسیدگی دندان در بین دانش‌آموزان ایرانی هشداردهنده است.
طبق آخرین تحقیق‌های مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان «خدمات بهداشتی و درمانی دهان و دندان در ایران؛ چالش‌ها و راهکارها»، که نتایج آن به سال 1395 برمی‌گردد، مشخص شده است که به طور میانگین 84.5 درصد از کودکان شش‌ساله دندان‌هایی خراب یا ترمیم‌شده دارند. این نسبت برای کودکان 12 ساله به 84.1 درصد کاهش می‌یابد. علاوه بر این، پژوهش نشان می‌دهد که استان کردستان در هر دو گروه سنی شش و 12 سال بیشترین میزان دندان‌های پوسیده، از دست رفته و ترمیم‌شده را به خود اختصاص داده است. این مسئله می‌تواند گویای شیوع بیشتر مشکلات بهداشت دهان و دندان در مناطق کمتر توسعه‌یافته باشد و ضرورت توجه و اقدامات فوری مسئولان را برای رفع این مشکلات در این استان‌ها دوچندان می‌کند.
تشدید مشکلات دندانی با خودداری از معاینات دوره ای
علی محمدی، متخصص دندانپزشکی کودکان معتقد است که یکی ازشایع‌ترین مشکلات دندانی در میان دانش‌آموزان، پوسیدگی دندان است. متاسفانه، مصرف زیاد شیرینی‌جات، نوشیدنی‌های گازدار و عدم رعایت بهداشت دهان و دندان از جمله عوامل اصلی بروز این مشکل هستند. همچنین، بسیاری از کودکان به دلیل ترس از دندان‌پزشک، از معاینات دوره‌ای خودداری می‌کنند و این موضوع باعث تشدید مشکلات دندانی در آینده می‌شود. او به نقش مدارس در پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها اشاره می کند: «مدارس باید نقش بسیار مهمی در آموزش بهداشت دهان و دندان ایفا کنند. ترویج آگاهی در مورد شیوه‌های صحیح مسواک زدن و اهمیت تغذیه سالم می‌تواند از بسیاری از مشکلات دندانی پیشگیری کند. علاوه بر این، مدارس باید امکاناتی مانند دسترسی به مسواک و خمیر دندان را فراهم کنند و از دندان‌پزشکان برای معاینات دوره‌ای در مدارس استفاده کنند.»
برنامه وزارت بهداشت برای کاهش پوسیدگی دندان دانش آموزان
اکنون این سوال مطرح است که در وزارت آموزش و پرورش چه اقداماتی برای پیشگیری از مشکلات دندانی در میان دانش‌آموزان در نظر گرفته شده است؟ با توجه به اهمیت آموزش‌های اولیه در کودکان، تفاهم‌نامه‌ای بین دو وزارتخانه بهداشت و درمان و آموزش و پرورش به امضا رسیده که هدف آن بهبود وضعیت بهداشت دهان و دندان در مدارس کشور است. این تفاهم‌نامه شامل مجموعه‌ای از اقدامات آموزشی، پیشگیرانه، درمانی و پژوهشی است که با همکاری دو وزارتخانه در حال اجراست.
زهرا قربانی، سرپرست اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت، در رابطه باجزئیات این تفاهم‌نامه توضیح می دهد: «این همکاری مشترک به‌منظور گسترش برنامه‌های آموزشی و پیشگیرانه بهداشت دهان و دندان در مدارس است تا بتوانیم از بروز مشکلات دهان و دندان در آینده پیشگیری کنیم. این برنامه‌ها به‌ویژه بر آموزش کودکان و خانواده‌ها در زمینه پیشگیری از پوسیدگی دندان و رعایت اصول بهداشتی تأکید دارد.» سرپرست اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت با اشاره به اینکه برخی برنامه‌ها مانند «وارنیش تراپی» ادامه خواهند داشت، می گوید که تمرکز اصلی در برنامه‌های جدید بر آموزش عملی و مشارکتی بهداشت دهان و دندان در مدارس است. «ما به‌دنبال این هستیم که آموزش‌هایی مانند روش صحیح مسواک زدن، استفاده از نخ دندان، تغذیه مناسب برای حفظ سلامت دهان و دندان و اهمیت معاینات دندانپزشکی به‌طور مستقیم و عملی به دانش‌آموزان ارائه شود.با توجه به اهمیت آموزش در سنین پایین، مفاهیم بهداشت دهان و دندان باید در کتب درسی گنجانده شوند تا دانش‌آموزان از همان ابتدا با این اصول آشنا شده و آنها را در زندگی روزمره خود به‌کار گیرند.»
یکی از نکات برجسته این برنامه‌ها، آموزش عملی بهداشت دهان و دندان است. به گفته قربانی، دانش‌آموزان در مدارس به‌طور گروهی تحت نظارت معلمان، روش‌های صحیح مسواک زدن را یاد خواهند گرفت و این برنامه‌ها به‌طور ویژه در کلاس‌های اول و دوم دبستان اجرا می‌شوند. او تأکید کرد که این برنامه‌ها در سال‌های ابتدایی تحصیل اهمیت ویژه‌ای دارند، زیرا دندان‌های دائمی در این سنین شروع به رویش می‌کنند و سلامت آنها می‌تواند تأثیر زیادی در بهبود سلامت دهان و دندان کودک در آینده داشته باشد.
سرپرست اداره سلامت دهان و دندان وزارت بهداشت همچنین به اهمیت دندان‌های 6 سالگی اشاره کرد که اولین دندان‌های دائمی هستند و نقش اساسی در حفظ ساختار دهان دارند. او توضیح داد که پوسیدگی یا از دست دادن زودهنگام این دندان‌ها می‌تواند مشکلات زیادی از جمله نیاز به درمان‌های پیچیده و گران‌قیمت ایجاد کند. قربانی در این زمینه به روش‌های پیشگیرانه مانند «فیشور سیلانت» اشاره کرد که برای محافظت از دندان‌های دائمی، به‌ویژه دندان‌های 6 سالگی، طراحی شده است. «این روش پیشگیرانه با پر کردن شیارهای دندان، از تجمع پلاک‌ها و در نتیجه پوسیدگی جلوگیری می‌کند و یکی از روش‌های مؤثر و کم‌هزینه برای حفظ سلامت دندان‌ها به‌شمار می‌رود.» قربانی به شاخص پوسیدگی دندان در کشور نیز اشاره می کند و هدف از اجرای این برنامه‌ها را کاهش این شاخص عنوان می کند: «طبق برنامه هفتم توسعه، هدف ما کاهش شاخص پوسیدگی دندان در کودکان 12 ساله از 2.1 به 1.4 است. این شاخص نشان‌دهنده وضعیت سلامت دهان و دندان در کشور است و هدف ما این است که با اجرای این برنامه‌ها، مشکلات دندانی در کودکان کاهش یابد.»
تقویت دندان ها با کمک تغذیه سالم
تغذیه هم بر سلامت دندان‌های دانش آموزان تأثیرگذار است؟ این سوال را محمود مرادی، متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی پاسخ می دهد: «تغذیه نقش بسزایی در سلامت دهان و دندان دارد. مصرف زیاد غذاهای شیرین، نوشابه‌ها و تنقلات شیرین می‌تواند به سرعت باعث پوسیدگی دندان‌ها شود. در عین حال، مصرف میوه‌ها، سبزیجات و غذاهای غنی از کلسیم می‌تواند به تقویت دندان‌ها کمک کند. به همین دلیل، آموزش تغذیه سالم و آگاه‌سازی والدین و دانش‌آموزان در این زمینه بسیار حائز اهمیت است.»
این متخصص تغذیه توصیه هایی برای تغذیه سالم دانش‌آموزان دارد: «توصیه می‌کنم که در کنار حفظ رژیم غذایی متعادل، از مصرف مکرر تنقلات شیرین و نوشیدنی‌های گازدار خودداری شود. همچنین، باید به دانش‌آموزان یادآوری کنیم که مسواک زدن بعد از هر وعده غذایی می‌تواند از بروز پوسیدگی‌ها جلوگیری کند.»
والدین چه می گویند؟
مسئله بهداشت دهان و دندان یکی از دغدغه‌های اساسی خانواده‌ها در مراقبت از سلامت کودکان است. پوسیدگی دندان‌ها نه تنها به عنوان یک مشکل فیزیکی، بلکه به عنوان یک چالش اجتماعی و اقتصادی نیز مطرح می‌شود. بسیاری از والدین با مشکلات مختلفی در این زمینه مواجه هستند و همواره به دنبال راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌های فرزندانشان هستند. گفت و گو با مادر جوانی که دختر 9 ساله اش دندان خراب دارد، فرصتی است برای بررسی علل، مشکلات و چالش‌هایی که خانواده‌ها با آن دست و پنجه نرم می‌کنند و همچنین راهکارهایی که می‌تواند به بهبود وضعیت سلامت دهان و دندان کودکان کمک کند.
از چه زمانی دخترتان با مشکل پوسیدگی دندان مواجه شد؟
کلاس اولش تمام شده بود که دندان هایش دچار پوسیدگی شدند.
به رعایت بهداشت دهان و دندان فرزندتان توجه داشنید؟ چه اقداماتی برای پیشگیری از پوسیدگی انجام دادید؟
به او مسواک زدن را آموزش دادیم و از خمیر دندان مخصوص کودکان استفاده می‌کردیم. همچنین سعی می‌کردیم که کمترشیرینی و خوراکی‌های مضر را مصرف کند اما گویا کافی نبود.
آیا از خدمات دندانپزشکی استفاده کرده‌اید؟
دخترم به طور کل از خدمات داندانپزشکی می ترسد. اما امسال دندان درد به شدت اذیتش کرد. مجبور شدیم او را به دندانپزشکی بردیم. هزینه خیلی زیادی از ما گرفتند چون مدعی بودند دخترم به خاطر ترس و وحشتی که از خدمات دندانپزشکی دارد هیچ وجه نمی تواند روی صندلی دندانپزشکی بنشیند. به همین خاطر او را بی هوش کردند 5 دندانش را پر کردند و 3 دندانش را عصب کشی. خیلی سخت به هوش آمد و وقتی به هوش آمد شرایط بدی داشت. چند روز باز به شدت دندان هایش درد می کردند. حدود یک هفته 10 روز مدرسه نرفت و پیش از اینکه دندان هایش را جراحی کند همیشه از درد دندان نمی توانست سر کلاس ها بماند یا اگر هم حضور داشت دندان درد او را عاصی می کرد. در واقع دندان درد او را از درس و کلاس عقب انداخت. در مدت 3 سالی که دخترم به مدرسه می رود تنها = دو یا سه ماه پیش، یک بار در مدرسه وارنیش فلوراید تراپی انجام شد.
فکر می‌کنید چه اقداماتی از سوی مسئولان باید انجام شود تا مشکلات دندان در کودکان کاهش یابد؟
به نظر من باید آموزش‌های بیشتری برای والدین و کودکان فراهم شود. شاید اگر پزشکان و دندان‌پزشکان به صورت رایگان در مدارس مشاوره بدهند یا برنامه‌های آموزشی در تلویزیون و مدارس برای پیشگیری از پوسیدگی دندان‌ها اجرا کنند، بهتر باشد. همچنین دسترسی به خدمات دندانپزشکی در مناطق کم‌برخوردار باید تسهیل شود.
آیا به نظر شما، کمبود اطلاعات یا هزینه‌های بالا یکی از عوامل اصلی مشکلات دندان در کودکان است؟
بله، قطعاً. خیلی از خانواده‌ها ممکن است اطلاعات کافی نداشته باشند یا نتوانند هزینه‌های درمان دندانپزشکی را پرداخت کنند. اگر خدمات دندانپزشکی بیشتر در دسترس باشد، بسیاری از مشکلات پیشگیرانه به راحتی حل خواهد شد.