[شهروند] در عصری که گوشی هوشمند به‌طور مداوم در دستانمان است و حضوری تقریباً دائمی در پلتفرم‌های دیجیتال داریم، نمی‌توانیم تأثیر روان‌شناختی رسانه‌های اجتماعی به‌ویژه بر نسل جوان را نادیده بگیریم. واقعیت امر این است شبکه‌های اجتماعی به‌عنوان بخش جدایی‌ناپذیر زندگی مدرن، تأثیرات روان‌شناختی عمیقی بر نسل جوان دارند. درواقع ظهور شبکه‌های اجتماعی چگونگی ارتباط نوجوانان با دیگران و درک آنها از خودشان را تغییر داده است. هرچند این شبکه‌های اجتماعی باعث ایجاد فرصت‌های جدید برای تعامل با افراد همفکر در سراسر جهان شده‌اند و در کنار آن هم فرصت‌هایی فراهم آورده‌اند برای نمایش خلاقیت و استعدادها و تقویت اعتماد‌به‌نفس از طریق بازخورد مثبت مخاطبان اما نباید از تاثیرات منفی آن غافل شد. احساس ناکافی بودن به دلیل مقایسه دائمی با زندگی ایده‌آل نمایش‌داده شده در فضای مجازی یکی از آثار سوء این شبکه‌هاست. کاهش رضایت از زندگی واقعی (پدیده FOMO یا ترس از جاماندن) هم اثر منفی بعدی این شبکه‌ها بر سلامت روان افراد به خصوص نوجوانان است. افزایش استرس ناشی از فشار برای تولید محتوا یا حفظ تصویر مجازی را هم نباید نادیده گرفت. عادت به چک کردن پیام‌ها پیش از خواب و ایجاد بی‌خوابی، افزایش تجربه آزارهای آنلاین (توهین، تهدید یا شایعه‌پراکنی) هم موارد بعدی هستند که باید موردتوجه قرار بگیرند. از پیامدهای طولانی‌مدت این شبکه‌ها می‌توان به کاهش عزت‌نفس یا اختلالات اضطرابی اشاره کرد.
ارتباط‌گیری یک مهارت است
سجاد نوروزیان، آینده‌پژوه حوزه کودک به «شهروند» می‌گوید: «با گسترش رسانه‌های اجتماعی و افزایش ارتباطات آنلاین گستره ارتباطی افزایش پیدا کرده است اما این به معنی کیفیت ارتباطات نیست.» نوروزیان بیان می‌کند:«مساله دیگری که نیاز به توجه دارد این است که مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی یا اساسا مهارت‌ها هر چیزی که باشد در گرو تمرین کردن است. به عنوان نمونه نقاشی کشیدن یا ساز زدن مهارت هستند و حتما مستلزم انجام دادن آن فعل هستند یعنی کسی نمی‌تواند با کتاب خواندن نقاش و خطاط و... شود. حتما نوازندگی در گرو ساز زدن است.» او ادامه می‌دهد: «اگر از این زاویه به ارتباطات نگاه کنیم به عنوان یک مهارت، متوجه می‌شویم که رسانه‌های اجتماعی با وجود گسترده ارتباطات ما را توسعه داده‌اند، به شدت مهارت‌های ارتباطی ما را ضعیف کرده‌اند.» این آینده‌پژوه حوزه کودک چرایی این مساله را در این می‌بیند که در ارتباط چهره‌به‌چهره ما چیزهای زیادی یاد می‌گیریم و تمرین می‌کنیم. در ارتباط چهره‌به‌چهره ارتباط گرفتن آدابی دارد در حالی که این مساله در شبکه‌های اجتماعی با یک ایموجی حل می‌شود.
خیلی از واقعیت‌های زندگی را در شبکه‌ای اجتماعی نمی‌آموزیم
بنابر گفته‌های نوروزیان در ارتباطات چهره‌به‌چهره حتی سلام کردن هم آدابی دارد. به عنوان نمونه باید فرد در فاصله دومتری باشد، چشم‌در چشم باشد، حتما خوب است که اسم طرف مقابل را بگوییم. حتی دست دادن آدابی دارد. همه اینها پروتکل‌هایی هستند که اغلب کودکان با آنها آشنا نیستند. بنابرنظر این روانشناس کودک در ارتباطات چهره‌به‌چهره با افراد همدلی کردن را یاد می‌گیرد. این موارد در شبکه‌های اجتماعی اصلا اهمیتی ندارند و به کار برده نمی‌شوند. نوروزیان عنوان می‌کند: «همدلی کردن و درک احساسات افراد وجود خارجی ندارد و ارتباطات شکل‌گرفته هم تهی از این احساسات است.» او بیان می‌کند: «یکی از ایرادات ارتباطات در شبکه‌های مجازی غیبت لحن در صحبت است. افرادی که ارتباطاتشان در این فضا خلاصه شده به مرور زمان لحن مناسب و شیوه ارتباط‌گیری بیرون از شبکه‌های مجازی را فراموش می‌کند.»
کودکی که دنیایش در شبکه‌های اجتماعی خلاصه شده در بزرگسالی با نمی‌تواندهای بسیاری روبه‌رو می‌شود
این آینده‌پژوه حوزه کودک بر این باور است، گستردگی فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی سبب شده تا نسل‌های جدید با الفبای ابتدایی ارتباط‌گیری غریبه باشند. نوروزیان اظهار می‌کند:«نکته قابل تاملی که در این میان مغفول مانده این است که کودک و نوجوان امروزی روزی به دنیای بزرگسالی پا می‌گذارد و نیاز دارد وارد دنیای کار شود این عدم‌مهارت‌ها مشکلات عدیده‌ای برای او به وجود خواهد آورد.» این روانشناس کودک تصریح می‌کند:«دنیای واقعی با دنیای مجازی و شبکه‌های مجازی فاصله معناداری دارد.» او می‌گوید:«اینجا کلاهی سر ما رفته که به شبکه‌های اجتماعی می‌گویم مجازی در حالی که واقعی هستند درواقع این دنیا، دنیای واقعی سایبری است که ویژگی‌های خاص خودش را دارد. درواقع اینها لایه جدیدی از دنیای واقعی هستند.» این آینده‌پژوه حوزه کودک ادامه می‌دهد:«کودک و نوجوانی که به این دنیا عادت دارد در بزرگسالی وقتی پا به عرصه زندگی می‌گذارد تازه متوجه می‌شود توانایی حل مساله را ندارد. به راحتی نمی‌تواند با افراد ارتباط بگیرد، حتی نمی‌تواند کمک بخواهد. البته خیلی از نمی‌توان‌های دیگر هم هست که فرد با آنها روبه‌رو خواهد شد.»
بیرون از حباب‌ها آداب زندگی کردن را بیاموزیم
بنابر گفته‌های نوروزیان در چنین شرایط فرد اعتماد‌به‌نفس و عزت نفس و همین‌طور خیلی از مهارت‌هایی که تا آخر عمر به آنها نیاز دارد زیرسوال می‌رود. او می‌گوید:«اینکه فرد بخواهد در بزرگسالی این مهارت‌ها را بیاموزد و به نقطه‌ای برسد که بتواند به آن اتکا کند زمان‌بر خواهد بود.» این روانشناس کودک معتقد است شبکه‌های اجتماعی ما را شبیه به حبابی احاطه می‌کنند، در این حباب زندگی می‌کنیم، آدمها از ما تمجید و تعریف می‌کنند در نتیجه اعتمادبه نفس کاذب به دست می‌آوریم اما از جمع بودن گریزانیم چون مهارت‌ها و آداب اولیه ارتباط‌گیری را نیاموخته‌ایم. او اظهار می‌کند:«حتی در خانواده‌هایی که کودکی به هر دلیل بیش از اندازه مورد توجه اطرافیان است به مرور زمان لطماتی می‌خورد. به عنوان نمونه در دوران مدرسه متوجه می‌شود، بچه‌هایی هستند که بهتر از او نقاشی می‌کشند، یا خوش‌خط‌تر هستند و ... » نوروزیان ادامه می‌دهد:«توجه بیش از حد خانواده‌ها یا شبکه‌های اجتماعی حبابی برای کودک به وجود می‌آورند که باعث می‌شود آداب زندگی واقعی را فراموش کنند.» این آینده‌پژوه حوزه کودک معتقد است والدین در ابتدای امر باید آداب زندگی کردن را به کودکانشان بیاموزند.
انزوا؛ همه‌گیری قرون جدید
ژاپن: طبق آمارهای مربوط به سال 2022 این کشور 1.2میلیون «هیکیکوموری» (انزوای اجتماعی حاد) در گروه سنی 15-39 سال دارد. البته 53درصد دانش‌آموزان دبیرستانی در این کشور تجربه «اتاق تنهایی» در مدرسه را دارند. اتاق تنهایی فضاهای امن و بدون قضاوت در مدارس برای دانش‌آموزانی که در تعامل اجتماعی مشکل دارند. ژاپن برای برون‌رفت از این مساله برنامه «گیت وی اسکول» برای بازگرداندن کودکان به محیط آموزشی را اجرا می‌کند، البته کافه‌های اجتماعی با مربیان آموزش‌دیده را هم پیاده می‌کند.
آمریکا: براساس آمارهای سال 2023 حدود 20درصد نوجوانان 13-18 سال احساس انزوای شدید دارند. این در حالی است که آمریکا در دهه‌های اخیر با افزایش 37درصدی اختلالات اضطرابی در کودکان روبه‌روست. براساس بررسی‌های صورت گرفته در این کشور، افزایش 210درصدی استفاده از تیکتاک در گروه سنی 10 تا 14سال طی سال‌های 2021 تا 2023 در این موضوع اثرگذار بوده هرچند نمی‌توان تاثیر همه‌گیری کرونا بر مهارت‌های اجتماعی را نادیده گرفت. آمریکا راهکار را در اجرایی کردن طرح «بادی ماچ« در کالیفرنیا (همتا-همتا) دید که موفق هم ظاهر شد. البته آموزش مهارت‌های هیجانی (SEL) در 27 ایالت الزامی شده است.
نروژ: در این کشور 12درصد کودکان منزوی (کمترین نرخ در اروپا) هستند. علت این آمار سیستم «بارنهج» (مراکز بازی رایگان شهرداری) اعلام شده است.
ایتالیا: 29درصد نوجوانان ترجیح می‌دهند تنها باشند، این آمار مربوط به سال 2023 است.
لهستان: این کشور هم شاهد افزایش 18درصدی مشکلات اجتماعی-عاطفی پس از جنگ اوکراین بوده است. راهکاری که لهستان در نظر گرفته برنامه «پرزمیتنی» یا همان پل‌های ارتباطی بین‌نسلی است.
آنهایی که موفق بودند
فنلاند: کاهش 40 درصدی انزوای اجتماعی با سیستم «کلاس‌های جنگلی» -آموزش در طبیعت-
کانادا: این کشور پروژه «دنیای بدون »Wi-Fi در کبک را اجرایی کرد؛ محدودیت دسترسی دیجیتال در پارک‌ها.
استرالیا: در این کشور گواهینامه «همبستگی دیجیتال» را برای دانش‌آموزان 10+ سال اجرایی کرد.