[مریم رضاخواه] زندگی امروزی پر از فشار و دغدغه‌های روزمره است؛ از فشارهای کاری و مشکلات مالی گرفته تا چالش‌های خانوادگی و اجتماعی. در این دنیای پرتلاطم، بسیاری از افراد به دنبال راهی برای آرامش ذهنی و حل مشکلات روانی خود می‌گردند. در این میان، روانشناسی به عنوان یک راهکار مؤثر برای درمان مشکلات ذهنی و احساسی شناخته می‌شود. اما در شرایطی که هزینه‌های زندگی روز به روز افزایش می‌یابد، دسترسی به خدمات روانشناسی برای بسیاری از افراد به یک چالش بزرگ تبدیل شده است.
هزینه‌های بالا برای جلسات روانشناسی، به یک مانع جدی برای بسیاری از افراد به‌ویژه در مناطق کم‌برخوردار و با درآمد پایین تبدیل شده است. این هزینه‌ها نه‌تنها درمان روانی را برای افراد غیرممکن می‌سازد، بلکه باعث می‌شود تا بسیاری از مردم مجبور به تحمل مشکلات روانی خود شوند یا به دنبال روش‌های غیرحرفه‌ای برای حل آنها بگردند. در چنین شرایطی، این سوال مطرح می‌شود که آیا واقعاً خدمات روانشناسی باید با چنین قیمت‌هایی ارائه شوند؟ آیا این تعرفه‌ها منصفانه‌اند؟
ابتدای سال ۱۴۰۳، روابط عمومی سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با انتشار اطلاعیه‌ای، تعرفه‌های خدمات روانشناسی و مشاوره برای سال جدید را اعلام کرد. براساس این ابلاغیه، تعرفه خدمات مشاوره برای روانشناسان دارای مدرک کارشناسی ارشد ۳۲۱ هزار تومان و برای کسانی که دارای مدرک دکترا هستند، ۳۷۸ هزار تومان تعیین شد. همچنین برای افرادی که بیش از ۱۵ سال سابقه فعالیت حرفه‌ای دارند، پانزده درصد به مبلغ پایه تعرفه اضافه می‌شود. این تعرفه‌ها، که به‌طور رسمی از سوی سازمان نظام روانشناسی اعلام شد، هدف اصلی خود را نظم‌دهی به بازار خدمات روانشناسی و مشاوره و جلوگیری از نوسانات و افزایش‌های بی‌رویه قیمت‌ها می‌داند.
با این حال، واقعیت آن است که این تعرفه‌ها در عمل، به‌ویژه در بسیاری از کلینیک‌ها و مطب‌های روانشناسان، به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. تنها با انجام تماس‌های ساده با کلینیک‌ها و مطب‌های مختلف، می‌توان به‌وضوح مشاهده کرد که هزینه یک جلسه مشاوره، که معمولاً مدت زمانی بین ۴۵ تا ۶۰ دقیقه دارد، در بسیاری از موارد به راحتی از یک میلیون تومان فراتر می‌رود. این اختلاف آشکار بین تعرفه‌های رسمی و آنچه در واقعیت اتفاق می‌افتد، موجب بروز مشکلات زیادی برای کسانی که نیاز به خدمات روانشناسی دارند، شده است. هزینه‌های نجومی این خدمات باعث شده تا بسیاری از افراد از دسترسی به آنها محروم شوند.
«شهروند» در گفت وگو با کارشناسان و افرادی که نیازمند خدمات روانشناسی دارند، علل و پیامدهای شکاف میان تعرفه‌های رسمی و هزینه‌های واقعی جلسات روانشناسی را بررسی می کند و تأثیرات آن بر دسترسی به خدمات روانشناسی و سلامت روان جامعه را تحلیل خواهد کرد.
تجربه مردم از حق ویزیت‌های نجومی
گفت‌وگو با افرادی که نیازمند خدمات روانشناسی هستند در مورد چالش تعرفه‌های بالای روانشناسی می‌تواند به‌طور مستقیم مشکلات و نیازهای روزمره افراد را نشان دهد. در این گفت‌وگوها، افراد مختلف از تجربه‌های خود در مواجهه با این چالش صحبت می‌کنند و راهکارهایی برای بهبود شرایط ارائه می‌دهند.
سارا، 29 ساله، کارمند یکی از مراکز خصوصی کشور است. او در گفت وگو با «شهروند» از تجربیاتش در رابطه با هزینه های روانشناسی می گوید: «من سال گذشته به دلیل استرس و مشکلات کاری به روانشناس مراجعه کردم. ابتدا خیلی خوشحال بودم که به یک متخصص مراجعه کردم، اوایل جلسه ای 600 هزارتومان پرداخت می کردم اما در ادامه به جلسه ای یک میلیون هم رسید. وقتی متوجه شدم که هزینه جلسات روانشناسی چقدر بالاست، به‌شدت دچار استرس شدم. هفته‌ای یک جلسه مراجعه می‌کردم و هزینه‌ها به حدی بالا بود که نتوانستم ادامه دهم. واقعاً برای من و خانواده‌ام سخت بود. به همین دلیل مجبور شدم درمان را قطع کنم، با اینکه می‌دانستم که به کمک نیاز دارم. به نوعی مجبور شدم مشکلاتم را به تنهایی مدیریت کنم که البته بسیار دشوار بود. این مسئله باعث شد که احساس تنهایی و فشار بیشتری به من وارد شود. به نظر من اگر دولت و بیمه‌ها پوشش بیشتری برای خدمات روانشناسی ارائه دهند، شرایط برای افراد زیادی مانند من راحت‌تر می‌شود.»
امیر، ۴۵ ساله، مدیر یک فروشگاه پوشاک است. او در رابطه هزینه های خدمات روانشناسی به «شهروند»
می گوید: «من به دلیل مشکلات خانوادگی و فشارهای کاری تصمیم گرفتم که به روانشناس مراجعه کنم. اما وقتی متوجه شدم که هزینه‌ها به شدت بالا است، خیلی جا خوردم. با یک کلینیک روانشناسی تماس گرفتم و در رابطه با هزینه ها پرسیدم. خدمات روانشناسی حدود یک میلیون و 500 هزارتومان تا دو میلیون بود. من نمی‌توانم به‌طور مداوم این هزینه‌ها را بپردازم، چون هم هزینه‌های زندگی و هم هزینه‌های درمانی زیادی دارم. این باعث می‌شود که به‌جای ادامه درمان، بیشتر به فکر حل مشکلات مالی خود باشم.فکر می‌کنم که بسیاری از افراد به دلیل این که نمی‌توانند هزینه‌ها را بپردازند، از مراجعه به روانشناس صرف‌نظر می‌کنند و این خود باعث می‌شود که مشکلات روانی آنها به‌طور جدی‌تر ادامه پیدا کند. البته خدمات روانشناسی رایگان و ارزان تر نیز وجود دارد که ممکن است این درمان ها غیرحرفه ای باشد و بیشتر سلامت روان افراد را به خطر بیندازد.»
دلایل مختلف افزایش تعرفه ها
سارا نیکو، روانشناس بالینی معتقد است که افزایش تعرفه‌های روانشناسی دلایل مختلفی دارد. او به «شهروند»
می گوید: «یکی از مهم‌ترین دلایل آن، افزایش هزینه‌های زندگی و هزینه‌های عملیاتی روانشناسان است. به‌عنوان مثال، هزینه‌های اجاره مطب، هزینه‌های آموزش و به‌روزرسانی دانش، و همچنین استفاده از فناوری‌های نوین برای بهبود کیفیت خدمات درمانی همه موجب افزایش قیمت‌ها می‌شود. از طرفی، در حوزه‌های خاص مانند درمان‌های شناختی-رفتاری یا روان‌درمانی‌های بلندمدت، روانشناس ممکن است مجبور باشد زمان بیشتری را برای درمان اختصاص دهد که این خود هزینه‌بر است.»
او در رابطه با تاثیر افزایش تعرفه‌ها بر دسترسی افراد به خدمات روانشناسی اشاره می کند: «در حقیقت، تعرفه‌های بالا باعث شده است که بسیاری از افراد به‌ویژه اقشار کم‌درآمد نتوانند از خدمات روانشناسی بهره‌مند شوند. این مسئله به‌ویژه در کشورهایی که بحران اقتصادی دارند، بسیار واضح است. افراد بسیاری به دلیل اینکه قادر به پرداخت هزینه‌های بالای جلسات نیستند، از درمان‌های روانی محروم می‌مانند. این وضعیت ممکن است باعث تشدید مشکلات روانی در میان افراد کم‌درآمد شود و آنها را به سمت درمان‌های غیرحرفه‌ای یا خوددرمانی سوق دهد.»
نیاز سلامت روان به کمک بیمه
علی فتحی آشتیانی، رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره نحوه پیگیری سازمان نسبت به کلینیک‌های متخلف روانشناسی، گفته بود: « در صورتی که مراجعه‌کنندگان، تخلف کلینیک‌ها را گزارش دهند، موضوع توسط معاونت انتظامی سازمان پیگیری خواهد شد. از سوی دیگر بازرسان سازمان، به صورت آشکار یا نا آشکار از دفاتر و مراکز بازدید می کنند و اگر تخلفی مشاهده کنند، طبق ماده ۱۹ و ۲۰ قانون سازمان نظام روانشناسی و مشاوره با طرح آن در کمیسیون بدوی و تجدیدنظر، درباره تخلفات روانشناسان و مشاوران تصمیم گیری خواهند کرد. البته قبل از طرح مساله در کمیسیون بدوی، هیات حل اختلاف سعی بر حل آن مشکل می‌کند تا به مراجع بالاتر کشیده نشود.»
سال گذشته مدیر عامل سازمان بیمه سلامت ایران اعلام کرد که سازمان بیمه سلامت خدماتی مانند روان‌درمانی فردی، خانواده درمانی، گروه درمانی و خدمات مشاوره را تحت پوشش قرار داده است و سهم پرداختی سازمان در بخش سرپایی جهت خدمات فوق، معادل ۷۰ درصد تعرفه دولتی است، همچنین علاوه بر پوشش فوق در صورتی که بیمه‌شدگان مشمول کاهش فرانشیز حمایتی و یا مزایای صندوق بیماری‌های خاص، صعب العلاج و نادر باشند به تناسب بیماری، میزان پوشش هزینه خدمات توسط سازمان بیمه سلامت افزایش می‌یابد.
اما در همان زمان رئیس سازمان نظام روانشناسی و مشاوره کشور درباره تحت پوشش بیمه قرار گرفتن خدمات روانشناسی گفته بود که بیمه در حال حاضر صرفاً شامل روانشناسان با مدرک کارشناسی ارشد یا دکتری روانشناسی بالینی یا سلامت می‌شود و سایر گرایشات روانشناسی در بیمه نیامده است. به طور جدی دنبال این هستیم که در این حوزه با انجام مذاکرات، تمام گرایشات روانشناسی و مشاوره مشمول بیمه شوند. باوجود اینکه بخشی از خدمات روانشناسی و مشاوره تحت پوشش بیمه سلامت قرار گرفته اما به طور کلی شاید بتوان گفت برعهده گرفتن کج‌دار و مریز بیمه ایران در مورد خدمات روانشناسی و مشاوره یکی از دلایل اعتراض هر دو طرف یعنی روانشناسان و مراجعه کنندگانشان شده و کمک بیمه‌ای برای همه گرایش‌های این حوزه بتواند مقداری از این مشکلات را بهبود ببخشد و حوزه سلامت روان را از حاشیه خارج کند.
تشدید مشکلات روانی با افزایش تعرفه ها
زهره احمدی، مشاور و روانشناس بالینی، افزایش تعرفه‌های روانشناسی را در واقع نتیجه فشارهای اقتصادی می داند که روی بخش‌های مختلف خدمات درمانی وارد می‌شود. او به «شهروند» می گوید: «روانشناسان نیز مانند دیگر حرفه‌های درمانی با هزینه‌های بالای آموزشی، استخدام پرسنل، اجاره فضا و استفاده از تجهیزات و فناوری‌های جدید مواجه هستند. در حالی که روانشناسان معمولاً کار خود را به‌صورت مستقل انجام می‌دهند، این هزینه‌ها می‌تواند به‌طور مستقیم بر تعرفه‌های خدمات آنها تأثیر بگذارد.»
او نیز معتقد است که افزایش تعرفه‌ها تأثیری منفی بر سلامت روان جامعه دارد.«یکی از تأثیرات اصلی این است که افراد کم‌درآمد و اقشار آسیب‌پذیر نمی‌توانند از خدمات روانشناسی بهره‌مند شوند. این افراد ممکن است به دلیل ناتوانی در پرداخت هزینه‌ها از درمان صرف‌نظر کنند و در نتیجه مشکلات روانی آنها تشدید شود. در صورتی که افراد نتوانند به درمان دسترسی داشته باشند، هزینه‌های بلندمدت آن برای جامعه و سیستم بهداشت و درمان بسیار بالاتر خواهد بود. در نهایت، مشکلات روانی درمان‌نشده می‌توانند به مشکلات جسمی و اجتماعی تبدیل شوند که هزینه‌های بیشتری برای جامعه به همراه دارد. اما هزینه اجاره کلینیک‌ها افزایش زیادی داشته و علاوه بر این، محاسبه هزینه‌های جانبی همچون آب و برق و گاز و پرسنل نیز با افزایش روبروست. این درحالیست که در سال جاری حق تعرفه‌ها تنها با افزایش ۴۰ درصدی همراه بوده که این نرخ نسبت به افزایش اجاره بها همخوانی ندارد و تعرفه ۳۲۱ تا ۳۷۸ هزارتومان برای روانشناسی که یک ساعت از وقت خود را برای روبه‌رویی با مشکلات یک فرد و حل آن می‌گذارند، معقول به نظر نمی‌رسد.»)