صحنه‌گردان استیضاح همتی کیست؟!
روزنامه اعتماد در گزارشی به موضوع استیضاح همتی و ریشه‌یابی آن پرداخت و پرسید: آیا استیضاح وزیر اقتصاد دولتی که هنوز ۶ ماه نیست روی کار آمده گرهی از هزارتوی مشکلات ارزی و اقتصادی کشور باز می‌کند؟ چه کسانی صحنه‌گردانی استیضاح را در دست دارند و چرا؟ واکنش قاطبه مجلس به این درخواست استیضاح چه خواهد بود؟ اینها پرسش‌هایی هستند که از زمان انتشار خبر اعلام وصول درخواست استیضاح همتی، وزیر اقتصاد دولت چهاردهم، مطرح شده است؛ درخواست استیضاحی که ظاهرا ۹۱ امضا را بر تارک خود نشانده و قرار است ۱۲ اسفند اجرایی شود.
تعداد ۹۱ نماینده متقاضی استیضاح اما در نوع خود جالب توجه است. اغلب اسامی متقاضی استیضاح متعلق به نمایندگان عضو جریان پایداری است؛ جریانی که ید طولایی در مانع‌تراشی و حاشیه‌سازی برای دولت چهاردهم دارد و از هیچ تلاشی برای کند کردن حرکت دولت فروگذار نیست؛ طیفی که در زمان رشد قیمت ارز در دولت قبلی لام تا کام سخنی مطرح نمی‌کرد و هر بهانه‌ای را برای نوسانات ارزی مطرح می‌کرد، این‌بار چنان از خانه برون‌تاخته و چهره برانداخته‌اند که گویی برای نخستین‌بار است که با نوسانات ارزی ناشی از بالا رفتن انتظارات تورمی مواجه می‌شوند!
یکی از نمایندگان اصولگرای مجلس دوازدهم اعلام کرد، نامه استیضاح همتی را امضا کرده، چون همتی حاضر نمی‌شده است اموال بیت‌المال را ذیل طرح مولدسازی به قیمت سال گذشته به فروش برساند. اما موضوع اعلام وصول این استیضاح زمانی جالب‌تر شد که خبر رسید برخی نمایندگانی که نامشان در لیست امضاکنندگان استیضاح درج شده بود در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها اعلام کردند، امضای خود را پس گرفته‌اند!
سید محمد موحد، نایب‌رئیس کمیسیون اصل نود مجلس دوازدهم، با بیان اینکه امضایم را از طرح استیضاح همتی پس گرفتم، اعلام کرد: «استیضاح و تغییر در دولت در شرایط فعلی باعث ایجاد تنش در جامعه می‌شود و پیام آن ایجاد یاس و ناامیدی در جامعه خواهد بود.»
موحد یادآور شد: «بنده در ابتدا طرح استیضاح وزیر اقتصاد را امضا کردم، اما این امضا را پس گرفتم. معتقدم التهابات بازار ارز و طلا و شرایط اقتصادی و معیشتی باعث ایجاد نگرانی در جامعه شده است. بنده معتقدم استیضاح و تغییر در دولت در شرایط فعلی باعث ایجاد تنش در جامعه می‌شود و پیام آن ایجاد یاس و ناامیدی در جامعه خواهد بود.» نایب‌رئیس کمیسیون اصل نود مجلس تصریح کرد: «در جلساتی که با وزیر اقتصاد و مجموعه این وزارتخانه داشتم، وزیر بر این مسئله تأکید کرد که تمام تلاش و توان خود را برای بهبود وضعیت اقتصادی و معیشتی مردم به‌کار خواهد گرفت و وضعیت اقتصاد را سروسامان خواهد داد و با اعتماد به این سخنان امضای خود را پس گرفتم.»
حسین صمصامی، یکی از چهره‌های نزدیک به سعید جلیلی که قرار بود در دولت احتمالی او پست وزارت اقتصاد را در دست داشته باشد، با انتشار توییتی نوشت: «برخی نمایندگان که موافق استیضاح آقای همتی در زمان فعلی نیستند، اگر می‌دانستند مدیریت ایشان چه هزینه‌های سنگینی به اقتصاد کشور وارد کرده و خواهد کرد، حتی یک روز هم در برکناری ایشان تعلل نمی‌کردند.» با پس گرفتن امضای برخی نمایندگان که نام آنها در لیست استیضاح‌کنندگان قرار داده شده بود، تقریبا مشخص شد، این استیضاح از جانب همان جریانی هدایت می‌شود که در خفا و آشکار بر طبل مخالفت و مانع‌تراشی برای دولت می‌کوبند.
پیش‌بینی محمد هاشمی از نتیجه استیضاح وزیر اقتصاد
خبرگزاری ایسنا اما در تحلیل چرایی استیضاح به سراغ عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام رفته است. محمد هاشمی رفسنجانی اظهار داشت: اگر کسی که مدتی طولانی برسر کار نبوده و اصراری هم بر قبول مسئولیت وزارت نداشته است را تنها با گذشت چندماه از آغاز فعالیت به استیضاح بکشانند، این اقدام هم مدیریت در این وزارتخانه را لغو می‌کند و هم زیان آن برای کل کشور خواهد بود.
وی با اشاره به اعلام وصول استیضاح وزیر امور اقتصادی و دارایی در مجلس، گفت: اصولا ثبات در مدیریت یکی از اصول اساسی آن و از عوامل اصلی توسعه و پیشرفت است. اگر کسی که مدتی طولانی برسر کار نبوده و اصراری هم بر قبول مسئولیت وزارت نداشته است را تنها با گذشت چندماه از آغاز فعالیت به استیضاح بکشانند، این اقدام هم مدیریت در این وزارتخانه را لغو می‌کند و هم زیان آن برای کل کشور خواهد بود.
وی افزود: با این اقدام امور وزارتخانه لغو می‌شود و تمرکز این مجموعه برای پیشبرد برنامه‌ها و تلاش جهت کاهش مشکلات کشور به تعویق می‌افتد؛ بنابراین شخص وزیر در این میان مطرح نیست، بلکه این وزارتخانه به‌دلیل جایگاهی که در راستای تنظیم امور اقتصادی دارد، بسیار نقش مهم و اساسی برعهده دارد و در چنین وزارتخانه‌ای وجود و حفظ ثبات است که کار‌ها را پیش می‌برد.
هاشمی ادامه داد: تعدادی در مجلس جمع شدند تا این اقدام را انجام دهند و برای استیضاح وزیر اقتصاد در شرایط فعلی کشور امضا جمع کنند؛ تعداد امضا‌ها به حدود ۹۰ نفر محدود است و ۲۰۰ نماینده از امضای آن خودداری کرده‌اند. این شرایط نشان می‌دهد استیضاح رأی هم نخواهد آورد، اما تنها زیانی که دارد این است که امور وزارتخانه‌ای با جایگاه ویژه، آن‌هم در شرایط خاص امروز برای مدتی لغو می‌شود و فعالیت‌های مدیران و مسئولان آن را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.
عضو سابق مجمع تشخیص مصلحت نظام تأکید کرد: مجلس می‌تواند برای بهبود وضعیت اقتصادی کشور و تامین بهتر معیشت مردم، قوانین را اصلاح و بازنگری کند، موانع موجود در راه فعالان اقتصادی را برطرف سازد. اکنون شورایی به‌عنوان هماهنگی سران قوا مدت‌هاست جلسه برگزار می‌کند و سران هر سه قوه در این جلسات اعلام می‌کنند برای رفع مشکلات کشور هم‌نظر هستند و می‌خواهند برای بهبود وضعیت کشور باهم تعامل و همکاری داشته باشند.
وی گفت: وقتی در این شرایط جمعی در مجلس تصمیم به طرح استیضاح میگیرند، به مسیر همکاری و تعاملی که هم رئیس مجلس شورای اسلامی و هم رئیس قوه قضاییه برای پیشبرد امور کشور با رئیس‌جمهوری دنبال می‌کنند، بی‌توجه‌اند و خلاف آن حرکت می‌کنند.
استیضاح همتی؛ با هر نتیجه بردی برای مجلس اقلیت ندارد!
عصر ایران اما به تأثیر استیضاح در عملکرد مجلس پرداخت. این سایت نوشت: پس از مدتی کشاکش و تأیید و تکذیب، سرانجام هیأت رئیسه مجلس شورای اسلامی طرح استیضاح عبدالناصر همتی، وزیر امور اقتصادی و دارایی، را اعلام وصول کرد. بلافاصله بعد از انتشار این خبر رئیس‌جمهور پزشکیان بدون اطلاع قبلی و سرزده به وزارت اقتصاد رفت تا هم حمایت خود را از وزیر کلیدی کابینه اعلام کند و هم به صراحت بگوید معرفی کردن یک نفر به‌عنوان مقصر و تلاش برای حذف او بی‌انصافی است.
پزشکیان صریح است و بنا را بر وفاق و تفاهم گذاشته، اما در این فقره احساس کرد باید صریح‌تر باشد و چون روز یکشنبه به اتفاق وزیر اقتصاد به مجلس رفته در نشست غیرعلنی توضیح داده بودند داستان افزایش قیمت ارز فراتر از وزارت اقتصاد و بانک مرکزی است و حالا دیده نتیجه نبخشیده زبان به انتقاد گشوده است.
همین که رهبری اجازه برداشت یک میلیارد دلار از صندوق ذخیره ارزی را برای تأمین کالابرگ صادر کردند و در دیدار با امیر قطر هم گفتند انتظار داریم مطالبه ایران از کره‌جنوبی را که در قطر بلوکه شده به ایران بازگردانید نشان می‌دهد قضیه فراتر از وزارت اقتصاد است چون اگر مثلا همین امروز ۶ یا ۷ میلیارد دلار پول ما در قطر آزاد شود و یک میلیارد دلار آن را بانک مرکزی به بازار تزریق کند آیا دلار پایین نمی‌آید؟
دیگر همه می‌دانند کار از دست بانک مرکزی و وزارت اقتصاد خارج شده و افزایش قیمت ارز دلیل کاملا روشنی دارد و آن هم برهم خوردن معادله عرضه و تقاضاست (اگرچه تماما تابع آن نیست و عوامل دیگر هم دخیل‌اند) ولی از یک طرف دست دولت خالی است و نمی‌تواند دلار لازم را تزریق کند چون پول‌های ما بلوکه‌شده (مثل ۶ تا ۷ میلیارد دلار در قطر) و آنچه را که دارد برای تامین غذا و دارو و روزهای سخت‌تر کنار گذاشته و چون درآمد نفت کم شده یا مراقب سیاست ترامپ برای کاهش صادرات است و همه باعث می‌شود کمتر عرضه و تزریق کند و یا توان دولت در عرضه کمتر شود و تقاضا هم از تاجر و مسافر بسی فراتر رفته چون کثیری برای حفظ قدرت خرید به‌دنبال تبدیل ریال به دلارند و وزیر اقتصاد و رئیس‌کل بانک مرکزی هر که باشند در وضعیت کنونی نه می‌توانند عرضه را زیاد کنند نه تقاضا را کم کنند و گیر کار جای دیگر است.
با این مقدمه در این نوشته می‌خواهم بگویم نتیجه استیضاح ۱۲ اسفند هر چه باشد مجلسیان برنده نیستند! چرا؟ چون از سه حالت خارج نیست: منتتفی شدن در دقیقه ۹۰، رأی نیاوردن استیضاح و ماندگاری همتی و رأی آوری استیضاح و پایان وزارت همتی.
اول: بعید نیست پیامی برسد یا هشداری دهند تا در آستانه سال جدید دولت را بی‌وزیر اقتصاد نکنند. زیرا به فرض که استیضاح همتی رأی بیاورد بلافاصله وزیر جدید معرفی نمی‌شود و دست‌کم دو ماه وزیر اقتصاد و دارایی نخواهیم داشت. وزارتخانه‌ای که اگر هم متولی کلان تمام اقتصاد نباشد (به خاطر دخالت نهادهای دیگر) اما متصدی وصول مالیات است که منبع مهم درآمدی است.
ضمن اینکه رئیس‌جمهوری همتی را درهرحال در کنار خود نگاه خواهد داشت. پس احتمال اول این است که طرح استیضاح با وجود اعلام وصول با ۹۰ امضا دقیقه ۹۰ منتفی شود. در این حالت بازنده‌اند چون این حربه را نه‌تنها علیه همتی که برای وزیران دیگر هم تا ماه‌ها از دست می‌دهند و وزیری که می‌خواستند او را بیندازند به عکس ماندگار می‌شود و به حاشیه امنیت هم می‌رود و دست نمایندگان از سؤال و تهدید به استیضاح کوتاه می‌شود. نمایندگان می‌دانند شمشیر استیضاح از خود آن بُرّاتر است. به بیان دیگر، بیشتر به‌کار ترساندن و امتیاز گرفتن می‌آید تا انجام؛ با ترساندن از استیضاح، امتیاز میگیرند، ولی انجام دهند، تا مدت‌ها نمی‌توانند از جانشین او امتیاز بگیرند.
دوم: در این حالت استیضاح به جریان می‌افتد و چون برخلاف رأی اعتماد آرای ممتنع به سود وزیر و علیه استیضاح است، استیضاح رأی نمی‌آورد و همتی ابقا می‌شود. استیضاح شکست خورده و وزیر با اعتماد به نفس بیشتر به‌کار خود بازمی‌گردد.
سوم: در حالت سوم استیضاح وزیر رأی می‌آورد و همتی را از قطار وزیران خارج می‌کنند. چه اتفاقی می‌افتد؟ تا وزیر اقتصاد برود دلار پایین می‌آید؟ با کدام تزریق یا کاهش تقاضا؟ به عکس پیش‌بینی می‌شود در کوتاه‌مدت اثر منفی بر بازار بگذارد. ضمن اینکه وزیر بعدی قطعا رئیس‌کل فعلی بانک مرکزی را که از دوران رئیسی باقی مانده تغییر خواهد داد و دست نمایندگان از بانک مرکزی کوتاه‌تر خواهد شد.
اگر اعدام سلطان سکه قیمت سکه را پایین آورد و اعدام سلطان رشوه آن را از بین برد استیضاح و برکناری وزیر اقتصاد هم مشکلات ارزی و اقتصادی را حل می‌کند.
با قاطعیت می‌توان گفت استیضاح ۱۲ اسفند، فارغ از هر نتیجه، متضمن بردی برای مجلس اقلیت نیست. اگر استیضاح منتفی شود یا رأی نیاورد که مشخص است چرا. اما اگر هم رأی بیاورد تغییر لحن و رفتار رئیس‌جمهور پزشکیان را شاهد خواهیم بود و مثلا مشخصا با صراحت بیشتری پیوستن به اف‌ای‌تی‌اف را دنبال خواهد کرد.
فرصت دولت جدید ترامپ
هم‌میهن به سخنان محمود سریع‌القلم در آیین پاسداشتش پرداخت. او در این مراسم بیان کرد: «من به هر کجای کشور که سفر می‌کنم، می‌بینم همه در انتظار یک تحول هستند. برای دستیابی به توسعه دو راه وجود دارد؛ یکی جامعه‌محور است و دیگری نخبه‌محور. سه کشور انگلیس، آلمان و فرانسه از طریق جامعه تغییر کردند. باروری جامعه مدنی و بخش خصوصی در این کشورها، حاکمیت را وادار به عقب‌نشینی کرد. اما سایر کشورها همه تحت‌تأثیر نخبگان متحول شدند. حتی آمریکا توسط ۵۰ نفر که می‌اندیشیدند و کارآفرین بودند، متحول شد. در ژاپن حاکمیت و در چین حاکمیت و نخبگان تحول ایجاد کردند.»
وی افزود: «اگرچه درست هم همین است که جامعه یک کشور را تغییر دهد، اما این کار بسیار زمان‌بر است. سال ۱۸۵۵ در انگلیس شش هزار رمان چاپ شد. یعنی مردم آگاهی داشتند و توانستند پارلمان خود را وادار به تغییر کنند. در آلمان و فرانسه نیز چنین بود. در سایر دنیا اما مردم چنین سطحی از آگاهی نداشتند و این نخبگان بودند که تشخیص دادند و تغییر ایجاد کردند.»
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه نخبگان سریع‌تر می‌توانند تشخیص دهند و سپس مردم را با خود همراه کنند، گفت: «ما ایرانیان معمولاً اجازه می‌دهیم که وقایع ما را تغییر دهد و صرفاً نظاره می‌کنیم. این رویه باعث باخت ما می‌شود. اگر می‌خواهیم که خودمان عامل تغییر باشیم، باید اولاً دانشمان افزایش یابد و سپس تشکل داشته باشیم. انگلیس، آلمان و فرانسه نیز به همین دو ویژگی مجهز بودند.»
سریع‌القلم با بیان اینکه اگر متون توسعه را بخوانیم، می‌بینیم کشورها چه زحمتی برای ایجاد شرایط تحول کشیده‌اند، اظهار کرد: «ما برای اینکه دانش خودمان را افزایش و کشور را تغییر دهیم، باید در ۴ حوزه کار کنیم؛ در غیراین صورت فرصت توسعه را از دست می‌دهیم. حوزه اول، تفکیک قدرت سیاسی از قدرت اقتصادی است. این چالش بسیار بزرگی برای یک کشور کهن است که همیشه حاکمیت بر تمام منابع و شئون آن مالکیت دارد. این کار مقدمه تحول در یک کشور است. مادامی که در یک کشور قدرت سیاسی از اقتصادی تفکیک نشود، نباید در انتظار آزادی در آن جامعه نشست.»
وی اضافه کرد: «دوم اینکه در نظام بین‌الملل موجود، هیچ کشوری نمی‌تواند بدون رابطه نرمال با سه قدرت آمریکا، چین و روسیه پیشرفت کند. مادامی که ما این رابطه را نداشته باشیم، نمی‌توانیم از فرصت‌های آنان استفاده کنیم. نکته سوم ورود به اقتصاد جهانی است. در همه جای دنیا سیاست یک بخش خاکستری دارد؛ یعنی بخشی از حوزه سیاست که پوشیده است. اما در اقتصاد اگر شفاف نباشیم، نمی‌توانیم پیشرفت کنیم. سنگاپور در سیاست، تا حدّ۷۰ درصد خاکستری است، اما در اقتصاد صددرصد شفاف است. چین کمونیست، تا ۹۰ درصد در اقتصاد شفاف است. ورود به اقتصاد جهانی، برای شفافیت اقتصادی یک امر ضروری است. تا در عرصه‌های حیاتی وارد نشویم، بسیاری از بخش‌های اقتصادی ما ناکارآمد باقی خواهند ماند.»
استاد دانشگاه شهید بهشتی با بیان اینکه نکته چهارم که شاید سخت‌تر باشد، اجماع حاکمیت و جناح‌های سیاسی بر سر اهمیت تولید ثروت است، عنوان کرد: «گفتمان چپ، تولید ثروت در ایران را تخریب کرد. طی تاریخ، ایران در عرصه‌های جهانی حاضر بوده است. فقط ۴ دهه است که ما اینطور تمرکز خود را بر درون قرار داده‌ایم. برای ورود به جهان و همکاری با سه قدرت، باید تولید ثروت را مبنا قرار دهیم. ثروت یعنی کشور مازاد بر هزینه‌های خود، درآمد داشته باشد.»
سریع‌القلم با بیان اینکه بدون ثروت، حفظ هویت هم ممکن نیست، خاطرنشان کرد: «چین در تمام دنیا ۵۰۰ مرکز بسط اندیشه‌های کنفوسیوس دارد. چرا در زمان مائو، چین نمی‌توانست چنین کند؟ زیرا در آن زمان عمده مردم این کشور فقیر بودند. تا زمانی که به این فهم نرسیم که مسئله اصلی ما تولید ثروت است و الزامات آن رابطه با جهان است، در هرج‌ومرج باقی خواهیم ماند. اگر به تولید روزانه دو میلیون بشکه نفت هم برسیم، فقط بقا خواهیم داشت. برای توسعه، در میان‌مدت باید حداقل ۴ تا ۵ میلیون بشکه نفت تولید کرد. در بلندمدت هم که ایران باید از خام‌فروشی پرهیز کند و یک قدرت مهم در هوش مصنوعی شود. دولت جدید آمریکا یک فرصت طلایی برای ارتقای قدرت اقتصادی ایران است. امیدوارم حاکمیت هم به این سمت برود که هر چه سریع‌تر اختلافات خود با دنیا را حل کنیم و به تولید ثروت برسیم.»