[ سیما فراهانی]جمعیـت هـلال‌احمـر بـه عنـوان پایـه‌گـذار توانبخشـی در کشـور بـا چندین سال سـوابق درخشـان، دارای گسـترده‌تریـن شـبکه ارائـه خدمـات و محصـولات تخصصــی توانبخشــی است. معاونــت بهداشــت، درمــان و توانبخشــی جمعیــت، به عنــوان مهمتریــن و بزرگتریــن ارائــه دهنـده خدمـات جامـع توانبخشـی بـه افـراد کـم توان یـا ناتوان در کشـور، مأمـن مناسـبی بـرای نیازمنـدان فراهـم کرده است. به خصوص در سه سال اخیر که تحولی عظیم در این حوزه با رویکردهای جدید رخ داد. تدوین برنامه‌های مدون، راه‌اندازی تیم‌های بهداشت اضطراری، راه‌اندازی مراکز و کلینیک‌های پیشرفته، بازسازی و نوسازی مرکز فیزیوتراپی، راه‌اندازی مراکز توانبخشی جدید در استان‌ها برای ارائه خدمات بیشتر، حضور و بکارگیری پزشکان متخصص و ده‌ها اقدام دیگر برای تقویت خدمت‌رسانی به توانخواهان از دستاوردهایی است که طی این مدت به وضوح قابل لمس بوده است. در این میان یکی از مهمترین دستاوردهای درخشان و بزرگی که امسال در حوزه توانبخشی جمعیت هلال‌احمر رخ داد، تدوین سند جامع توانبخشی بود. جمعیت هلال‌احمر، بـه منظـور افزایـش تأثیرگـذاری و ارتقـای سـطح کیفـی و کمـی خدمـات توانبخشـی، اقـدام بـه تهیـه اولیـن برنامـه جامـع توسـعه توانبخشـي کرده اسـت.
ارتقای کمی و کیفی
با توجه به اهمیت ویژه حوزه توانبخشی در جمعیت هلال‌احمر، امسال و سال بعد، از سوی ریاست جمعیت به عنوان سال توانبخشی نام‌گذاری شد. در همین راستا تدوین و آماده سازی سند توسعه توانبخشی جمعیت هلال‌احمر بعنوان نقشه راه برای گسترش خدمات توانبخشی به مددجویان در دستور کار این معاونت قرار گرفت. تهیه و تدوین پروژه‌های توسعه‌ای حوزه توانبخشی با هدف گسترش مراکز توانبخشی و ارتقای کمی و کیفی فعالیت‌های این حوزه در حال نیاز سنجی است. محتوای این سند شامل بررسی نیازهای مراکز ارتز و پروتز در کشور، به روز رسانی تجهیزات توانبخشی، تدوین رویکردهای درمانی و افزایش دسترسی آسان مددجویان به خدمات توانبخشی است.
از سه سال پیش روح تازه‌ای در توانبخشی دمیده شد
پیمان پیشگاهی، مدیرکل توانبخشی جمعیت هلال‌احمر، در حاشیه نخستین کنفرانس بین‌المللی معلولیت و توانبخشی جسمی که از سوی نهضت و کمیته صلیب سرخ و هلال‌احمر برگزار شد، به برخی از دستاوردهای درخشان این حوزه پرداخت و به خبرنگار «شهروند» گفت: «جمعیت هلال‌احمر در حوزه توانبخشی سابقه طولانی دارد. تقریبا از سال 1340 بحث توانبخشی در جمعیت آغاز شد. قبل از انقلاب هم اقداماتی صورت می‌گرفت. با این حال در زمان جنگ رشد چشمگیری داشتیم. به لحاظ اینکه تنها مرکز ارائه‌دهنده اعضای مصنوعی بودیم، برای جانبازانی که قطع عضو داشتند، خدمات زیادی ارائه شد. مراکز خدمات ما، در سال‌های جنگ، رشد نسبتا خوبی داشت. با این حال بعد از جنگ علیرغم نیاز کشور، آرام آرام توانبخشی هلال‌احمر رو به افول رفت. هم از لحاظ نیروی انسانی و هم از لحاظ تجهیزات، ضعیف‌تر از گذشته شدیم. البته در دوره‌هایی درخشش هم داشتیم. یک توسعه خوب در زمان دکتر نور بالا به عنوان رئیس جمعیت هلال‌احمر داشتیم ولی آن هم استنثا بود. چراکه بعد از آن دوباره رو به افول رفتیم. به طوریکه تا سه چهار سال پیش در ضعیف‌ترین وضعیت توانبخشی واقع شده بودیم. علیرغم اینکه مراکز متعدد داشتیم. مراکز ما تقریبا سه برابر شده بود ولی تعداد نیروهای متخصصمان به کمتر از 10 درصد کاهش پیدا کرده بود. تا اینکه از سه سال پیش دکتر کولیوند، به عنوان رئیس جمعیت هلال‌احمر، روح تازه‌ای در این حوزه دمید.»
تنها شبکه وسیع و همه جانبه توانبخشی در کشور
پیشگاهی، با اشاره به برنامه‌های موفق در این حوزه، افزود: «ما هیچ بخش دولتی یا خصوصی نداریم که در حوزه توانبخشی به اندازه ما به صورت قوی کار کرده باشد. فقط جمعیت هلال‌احمر است که قوی در این حوزه وارد شده است. درواقع تنها شبکه وسیع و همه جانبه توانبخشی در کشور متعلق به جمعیت هلال‌احمر است. وقتی این حوزه ضعیف شود یعنی در کل کشور ضعیف شده است. اتفاق مثبتی که با عنایت خدا و لطف رئیس جمعیت رخ داد، این بود که سال 1403 و 1404 را در جمعیت هلال‌احمر سال توانبخشی اعلام کردند. این مساله باعث شد که نگاه همه جانبه‌ای به این حوزه و یک برنامه توسعه توانبخشی تدوین شود. ما همچنین برای نیروی انسانی مجوز گرفتیم که تعداد نیروهای متخصص و نخبه را در کشور به کارگیری کنیم. توسعه کمی مراکز را در دستور کار قرار دادیم تا بتوانیم در مناطق محروم نیز توسعه پیدا کنیم. اگر فردی مشکلی مثل سکته مغزی یا قطع نخاع پیدا کند، از یک مرکز برای گرفتن خدمات تخصصی محروم است. مجبور است به مراکز کار درمانی و فیزیوتراپی مراجعه کند. ولی از توانبخشی واقعی و همه جانبه که یک تیم متخصص باید روی آن کار کند، محرومند. ما در برنامه‌هایمان در این موارد توسعه پیدا خواهیم کرد. درواقع یک حلقه مفقودی بزرگ توانبخشی در کشور ما وجود دارد آن هم مرکز تحت حاد توانبخشی است. یکی از برنامه‌های اصلی ما راه‌اندازی این مرکز است. اگر برنامه‌ها درست پیش برود و بتوانیم این مرکز را در کشور افتتاح کنیم، یک گام بزرگ در ارتقای سطح توانبخشی کل کشور خواهد بود.»
بزرگترین دستاورد این دوران
مدیرکل توانبخشی جمعیت هلال‌احمر، در توضیح مرکز تحت حاد توانبخشی گفت: «ما در واقع یک فاز حاد معلولیت داریم. مثلا اگر کسی سکته مغزی کند یا قطع نخاع شود، در بیمارستان بستری خواهد شد. یک فاز دیگر، فاز درمان سرپایی است که مریض خودش هفته‌ای چند بار به مراکز توانبخشی مراجعه می‌کند. آنچه فوق‌العاده در زندگی مددجو تاثیر می‌گذارد، فاز بین این دو مورد است. یعنی مددجو در یک مرکز، بستری می‌شود ولی خدمات درمانی نمی‌گیرد. فقط خدمات توانبخشی می‌گیرد. این در بازگرداندن به زندگی اصلی آن مددجو، نقش اساسی دارد. یک تیم متخصص روزی 5 تا 6 ساعت روی مریض کار توانبخشی انجام می‌دهد. در تیم ما روانپزشک و کارشناس روانی هم هست و حمایت روانی هم صورت خواهد گرفت. یک تیم هم از تمام عناصر دخالت در توانبخشی روی مریض کار می‌کند. در کشورهایی که این مرکز به صورت جدی وجود دارد، وقتی فردی مثلا سکته مغزی می‌کند، بعد از بستری در این مرکز، در 90 درصد مواقع به شغل قبلی خود برمی‌گردد. اما در کشورهایی که این مرکز وجود ندارد، فردی که سکته مغزی می‌کند به شغل قبلی که هیچ حتی به زندگی عادی خود هم نمی‌تواند برگردد. فرد حتی کار شخصی و روزمره خود را هم نمی‌تواند انجام دهد. اما با این مرکز این افراد، می‌توانند به زندگی خودشان و حتی به شغل قبلی خودشان برگردند. این یکی از بزرگترین دستاوردهای این دوران محسوب می‌شود. از لحاظ فاز اجرایی نیز محل آن تعیین، ساختمانش انتخاب شده و روند صدور مجوز در وزارت بهداشت در حال پیگیری است. همچنین در حال تهیه نقشه تاسیسات آن هستیم ولی نمی‌توان گفت که تا چه زمان افتتاح می‌شود.»
برنامه‌های سند جامع توانبخشی
پیمان پیشگاهی در خصوص سند جامع توانبخشی نیز گفت: «اصلی‌ترین اتفاقی که در این حوزه اخیرا رخ داد، به سند جامع توانبخشی بر می‌گردد. سند جامع توانبخشی در حال حاضر تدوین شده، توسط ریاست جمعیت ابلاغ شده و به تمام واحدهایی که باید مجری آن باشد از جمله معاونت بهداشت و درمان توانبخشی ابلاغ شده است. همچنین برش‌های استانی و ستادی آن نیز تهیه شده و در حال پیشرفت است. یکی از 6 برنامه این سند راه‌اندازی مرکز تحت حاد توانبخشی ما است. همچنین افزایش دسترسی عادلانه به خدمات توانبخشی در سراسر کشور، شناسایی و ارجاع به موقع افراد دارای معلولیت به مراکز توانبخشی جمعیت، ارتقای فناوری و هوشمندسازی خدمات و محصولات توانبخشی، راه‌اندازی اولین آزمایشگاه مرجع ملی ارزیابی قطعات ارتزی و پروتزی و توسعه منابع انسانی تخصصی پایدار، از دیگر برنامه‌های سند جامع توانبخشی است.»