شهرام اميري‌شريفي فعال حقوق حيوانات
قاچاق حيات‌وحش يا آن‌طور كه در جوامع بين‌المللي مصطلح است ترافيك حيات‌وحش يكي از گسترده‌ترين انواع قاچاق در جهان است. شايد حتي تصورش هم براي خيلي از ما سخت باشد كه قاچاق حيوانات پس از قاچاق اسلحه و موادمخدر در رده سوم گردش مالي قاچاق قرار داشته باشد و از نظر حجم حتي يك رده بالاتر و در جايگاه دوم قرار بگيرد. در سال‌هاي اخير و به موازات رشد تكنولوژي و ارتباطات، قاچاق حيات‌وحش هم با شتابي چشمگير افزايش يافته است. ارگان‌هاي تراز اول جهاني تلاش مي‌كنند با نام‌گذاري روزهاي جهاني و ارايه اطلاعات، مردم را از اين جنايت آگاه كنند. كنوانسيون‌هاي بين‌المللي نيز دولت‌ها را موظف به نظارت بر حمل‌ونقل داخلي و بين‌المللي حيوانات مي‌كنند و ناظران سعي بر كاهش اين شكل از قاچاق دارند.
چالشي براي حيات‌وحش،
محيط‌زيست، بشريت و اخلاق
آن‌طور كه اشاره شد، واضح است ترافيك حيات‌وحش به‌طور مستقيم براي حيات‌وحش، تنوع‌زيستي و محيط‌زيست و به صورت غيرمستقيم بر زندگي انسان اثر تخريبي خواهد داشت. به علاوه نگرش منفعت‌طلبانه نوع بشر به زيست‌منداني كه هريك نقشي در چرخه طبيعت به‌عهده دارند به اسارت گرفتن آنها و استفاده از اجزا و قطعات بدن آنها يا محصولاتي كه از آنها توليد مي‌شود، اخلاقيات را به قهقرا مي‌برد.
ما هم قاچاقچي هستيم!
قاچاق حيات‌وحش برخلاف تصوير رايج فيلم‌ها و داستان‌ها توسط چهره‌هاي آنچناني انجام نمي‌شود. كافي است تصويري از ميدان صنعت شهرك غرب، حاشيه اتوبان‌هاي تهران، دستفروش‌هاي خيابان مولوي، حاشيه و داخل بازار خليج‌فارس، حيوان‌فروشي‌ها، آكواريوم‌فروشي‌هاي نواب، باغ‌وحش‌ها، باغ‌هاي پرندگان و سيرك‌هاي حيوان آزار را به ياد بياوريد. تصوير شايع‌تر اين روزها فروشندگان ماهي‌قرمزي هستند كه همه‌جا ديده مي‌شوند... و بازهم نزديك‌تر: قفسي بزرگ و شيك در كنار هتل و رستوران و حتي اتاق‌نشيمن خانه برخي از ما! اگزاتيك پت‌هايي كه با نام حيوان‌خانگي خاص فروخته مي‌شوند، پرندگان و خزندگان و پستانداراني كه با نام جعلي حيوان خانگي به مردم ارايه مي‌شوند، سمندر، مار و لاك‌پشتي‌هایی كه در بساط ماهي‌فروش‌ها ديده مي‌شوند و در چند‌سال اخير از حشرات و بندپاياني چون آخوندك تايلندي، رتيل، تارانتولا تا گوريل و فيل و ببر، همه‌وهمه محصول قاچاق هستند. در بسياري از موارد، قفس‌هايي كه در زندگي روزمره مي‌بينيم، حيواني را كه محصول قاچاق است در اسارت خود دارند: كاسكو، طوطي، مينا، سهره، چكاوك و بلبل هزاردستان. حتي خيلي از هموطنان قاچاقچيمان، سنجاب زاگرس را با نام كانادايي به هموطنان ناآگاه مي‌فروشند.
باور كنيم يا نه چندسالي است كه خيلي از ما با پهن‌كردن سفره هفت‌سين هم قاچاقچي مي‌شويم: سمندر لرستاني در خطر انقراض و سين هشتم هفت‌سين باستاني شده.
اين روزها خيلي از افراد شيك و خوش‌پوش نيز قاچاقچي‌هاي پردرآمدي هستند: قاچاقچي حيات‌وحش با پوشش حيوان دوستان جعلي و فروشندگان حيوان خانگي خاص و متفاوت و اگزاتيك و اسامي مشابه.
دسته‌بندي قاچاق حيات‌وحش
و حيوانات
قاچاق حيات‌وحش شامل هر شكل حذف‌گونه از طبيعت براي ارايه به قصد استفاده از زنده، جسد، اجزا و قطعات حيوان مي‌شود. در نگرش كلي براساس مقصد و مقصود قاچاق و بدون دسته‌بندي گونه‌اي حيات‌وحش، مي‌توان اين قاچاق را به چند دسته كلي تقسيم كرد: قاچاق داخلي، ورودي، خروجي و ترانزيت.
در قاچاق داخلي كه هرگونه صيد و شكار را با هدف خريدوفروش گونه‌هاي بومي براي مقصد داخلي شامل مي‌شود، مي‌توان موارد بسيار آشنا و گاها روزمره‌اي مشاهده كرد. قاچاق زنده سمندر غاري لرستاني كه ضميمه شماره يك ليست سرخ كنوانسيون منع قاچاق‌گونه‌هاي جانوري است از مبدأ لرستان و غرب كشور به شهرهاي داخلي براي فروش در بازار نوروزي و قراردادن بر سفره هفت‌سين، صيد سنجاب از دامنه‌هاي زاگرس و فروش به‌عنوان حيوان خانگي و دست‌آموز در اقصي نقاط كشور، صيد انواع پرندگان در شمال كشور به‌خصوص منطقه فريدونكنار و فروش به باغ‌هاي پرندگان و باغ‌وحش‌ها، صيد ماهيان آب‌شور و حتي كوسه‌هاي بزرگ از خليج‌فارس و فروش در شهرهاي بزرگ براي نگهداري در آكواريوم‌ها و صيد انواع و اقسام پرندگان شكاري و آوازه‌خوان براي نگهداري در منازل در اين دسته قرار دارد. برخي اقسام سوغاتي مانند پرنده‌هاي تاكسيدرمي شده در شمال كشور و ماهيان و سخت‌پوستان و كوسه‌ها و حتي صدف‌هاي جنوبي نيز بخشي از اين قاچاق را تشكيل مي‌دهند.
در قاچاق ورودي كه شامل صيد غيرمجاز گونه‌هاي وحشي در خارج از كشور و ورود به كشور با هدف استفاده داخلي مي‌شود، نه‌تنها تنوع‌زيستي مبدأ با خطر مواجه مي‌شود و حيات‌وحش را در مقياس جهاني متاثر مي‌سازد، بلكه در مواردي كه حيوان زنده به دليل رهاشدن يا فرار به طبيعت كشور راه پيدا كند، در صورت همساز بودن با شرايط اقليمي كشور مي‌توان به‌عنوان گونه مهاجم تكثير شده و در رقابت بر سر منابع زيستگاه با گونه‌هاي بومي، تنوع‌زيستي مقصد را نيز با چالش مواجه كند. لاك‌پشت گوش‌قرمز كه در ليست صدگونه مهاجم خطرناك جهان قرار دارد، برخي از انواع خزندگان شامل سوسمارها و مارها، بسياري از پستانداران مثل سمور، سنجاب‌ها، جوندگان ريز و درشت، ميمون، راكون و بندپاياني چون آخوندك (مانتيس) و سوسك‌ها، رتيل، عقرب‌ها و حتي كرم‌هاي خوراكي براي تغذيه اگزاتيك پت‌ها كه به وفور در سايت‌هاي اينترنتي به فروش مي‌رسند در زمره اين شكل قاچاق دسته‌بندي مي‌شوند.
قاچاق خروجي و صيدگونه ايراني به قصد فروش در خارج از كشور، شايد آشناترين نوع ترافيك حيوانات باشد كه به باور عامه با نام قاچاق شناخته مي‌شود. صيد انواع پرندگان شكاري با هدف فروش به اعراب حاشيه جنوبي خليج‌فارس، هوبره با مبدأ و مقصد مشابه، سمندر لرستاني با قيمت بالا به مقصد مجموعه‌داران و مراكز تحقيقاتي اروپا و آمريكا، پستانداران بزرگ‌جثه چون خرس و پلنگ براي استفاده از پوست و تاكسيدرمي و گاه استفاده در سيرك‌ها و معركه‌گيري‌ها، انواع شاخ و جمجمه علف‌خواران به‌عنوان كالاي زينتي و اخيرا هم انواع خزندگان و بندپايان شامل مارهاي سمي و غيرسمي، سوسمارها، عقرب و رتيل و ... به صورت زنده، اتاله شده يا در الكل به مقصد ساير كشورها با هدف استفاده تزييني، تحقيقاتي و تكثير در اين دسته جاي مي‌گيرند.
قاچاق ترانزيت يا عبوري كه بيشتر از مبدأ آسياي شرقي به مقصد اروپاي غربي انجام مي‌شود و انواع گونه‌هاي جانوري از پرندگان زينتي و شكاري و ماهي‌ها تا حيوانات بزرگ‌جثه تكثير شده در اسارتگاه‌ها (باغ‌وحش‌ها و سيرك‌ها) و نخستي‌هايي چون ميمون و گوريل و در مواردي ببر و فيل را شامل مي‌شود. برخي گونه‌هاي خاص استراليا و اقيانوسيه چون كوالا نيز در اين دسته قرار دارند.
سايت‌هاي قاچاقچيان
سال گذشته پيرو بيش از 3سال پايش سايت‌هاي اينترنتي و جمع‌آوري اسناد، اعلام كرديم كه سيستم سنتي قاچاق حيوانات و حيات‌وحش در ايران در حال جايگزين شدن با قاچاق بر بستر اينترنت است. تابستان امسال گزارشي ٢٧٠ صفحه‌اي از فروش حيات‌وحش بومي و وارداتي بر بستر يك سايت با دامنه ايراني، به همراه مشخصات كامل مالك سايت به مسئولان ارايه شد كه تاكنون نه‌تنها از فعاليت آن جلوگيري نشده كه هيچ برخوردي نيز با آن انجام نشده است.
برخي كلينيك‌هاي دامپزشكي، بسياري از سايت‌هاي خريدوفروش، فروشگاه‌هاي حيوانات خانگي و حتي صفحات ويژه شبكه‌هاي اجتماعي اين روزها يكي از حلقه‌هاي نهايي قاچاق حيات‌وحش محسوب مي‌شوند.
فعاليت‌هاي ديده‌بان حقوق حيوانات
همان‌طور كه در سال رو به اتمام، موفقيت‌هايي در محدوديت و ممنوعيت فعاليت سيرك‌هاي حيوان آزار و همچنين تلاش‌ها و مشورت براي افزايش جرايم مربوط به حيات‌وحش از اولويت‌هاي كانون ديده‌بان حقوق حيوانات بود، در برنامه سال ١٣٩٤ تلاش براي روشن كردن وضعيت قاچاق حيات‌وحش در دستور كار ديده‌بان قرار دارد. پيرو گزارش‌هاي مكرر خريدوفروش حيات‌وحش به مسئولان سازمان حفاظت محيط‌زيست و جمع‌آوري اسناد مهمي از باندهاي خريدوفروش گسترده حيوانات و عدم‌اقناع از ميزان كشفيات و برخورد با آن توسط مسئولان، جلب توجه مردم و مسئولان به مقوله قاچاق حيات‌وحش، تلاش براي در اولويت قرار گرفتن برخورد با اين جرايم گسترده در حيطه تنوع‌زيستي و محيط‌زيست جهاني و ارايه مستندات و پيگيري براي برخورد جدي با تخلفات اين حيطه به‌عنوان راهكار در قالب يك اقدام ترويجي براي سال پيش‌رو برنامه‌ريزي شده است.
اين برنامه‌ها از روز جهاني حيات‌وحش، دوازدهم اسفندماه به صورت علني درآمده و اميدواريم در بازه زماني يك‌ساله بيش از نيمي از اهداف اين اقدام ترويجي حاصل شوند.