[حانیه جهانیان] صنایع خلاق به مجموعه‌ای از صنایع اطلاق می‌شود که بر پایه خلاقیت و نوآوری بنا شده‌اند. این صنایع شامل فعالیت‌هایی هستند که به تولید و ارائه محصولات و خدمات مبتنی بر خلاقیت و هنر می‌پردازند.صنایعی مثل بازی دیجیتال، موسیقی، هنرهای تجسمی و ... گزارش جهانی نوآوری یا GII گزارشی معتبر در زمینه نوآوری کشورها است که هر سال از طرف سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO) منتشر می‌شود و با استفاده از شاخص‌های متنوعی، چون سرمایه انسانی، زیرساخت‌ها، بازار و کسب کار و... وضعیت نوآوری را در کشور‌های مختلف، بررسی می‌کند.  به مناسبت انتشار  این گزارش جهانی، در این صفحه قصد داریم به ابعاد دقیق‌تر آن بپردازیم.

ماجرا چه بود؟
گزارش «چشم‌انداز اقتصاد خلاق» که توسط کنفرانس تجارت و توسعه سازمان ملل متحد (UNCTAD) در چند ماه اخیر منتشر شد، دیدگاه‌هایی در مورد اقتصاد خلاق و تجارت بین‌المللی کالاها و خدمات خلاق ارائه می‌دهد. گزارش امسال بیش از هر چیز بر تأثیر دیجیتالی‌سازی و هوش مصنوعی بر اقتصاد خلاق، چالش‌های رقابتی و تلاش‌ها برای پایداری محیط‌زیست تمرکز دارد.
این گزارش آماری نشان می‌دهد اقتصاد خلاق به‌سرعت در حال رشد است و به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه، به‌طور قابل توجهی به توسعه اقتصادی و ایجاد اشتغال کمک می‌کند. بررسی‌ها حاکی از آن است، اقتصاد خلاق بین 0.5 تا 7.3 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد و بین 0.5 تا 12.5 درصد از نیروی کار در کشورهایی را که داده‌ها در دسترس است،  به خود اختصاص داده است. علاوه بر این، مجموع صادرات خدمات خلاق در سال 2022 به رکورد 1.4 تریلیون دلار رسید که تقریباً دو برابر صادرات کالاهای خلاق (713 میلیارد دلار) است و بر نقش قابل توجه این بخش در تجارت بین‌المللی تأکید دارد.
 
منظور از «مرکز خلاق» چیست؟
مراکز خلاق در طول سال‌ها به یک اصطلاح مبهم تبدیل‌شده است، اما تفسیر ما از یک مرکز خلاق، مکانی فیزیکی یا مجازی است که افراد مبتکر در صنایع خلاق و فرهنگی کنار همدیگر کار می‌کنند. تخمین زده می‌شود که 1.2 میلیون نفر از مراکز خلاق در سراسر جهان در فضاهای کاری اشتراکی کار می‌کنند که عموماً از شرکت‌های کوچک و متوسط ​​کوچک و فریلنسرها تشکیل شده‌اند که 85 درصد از اشتغال جهانی و 3.3 میلیون نفر در بریتانیا را تشکیل می‌دهند. مراکز خلاق از اشکال و اندازه‌های بسیاری تشکیل شده‌اند، از ساختمان‌هایی که متخصصان خلاق و کسب‌وکار را به آزمایشگاه‌های موقت و فضاهای فراغتی که نوآوری‌ها را شعله‌ور می‌سازند و همچنین شبکه‌های آنلاینی که افراد را از طریق برنامه‌های سالانه در رویدادها گرد هم می‌آورند.
هر مرکز خلاق به مانند اثرانگشت منحصر به فرد است، چرا که مدل آن با موقعیت جغرافیایی، بافت فرهنگی، الزامات اجتماعی و مدل مالی منحصر به فرد مشخص می‌شود. مراکز خلاق در نهایت به خانه‌های خلاق برای شرکت‌های کوچک و متوسط تبدیل شده‌اند. خانه‌های خلاق در قرن گذشته وجود داشته است، اما در 10 سال گذشته است که آن‌ها واقعاً به یک اکوسیستم در حال رشد سریع در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. در آغاز با فضای بلااستفاده از یک جامعه فرا صنعتی، خانه‌های خلاق در همه شکل‌ها و اندازه‌ها  رشد کرده‌اند و در ساختارهایی که قبلاً کارخانه‌ها، سازندگان مهمات، ساختمان‌های اداری و ... قرار داشتند، اسکان داده‌شده‌اند و درحالی‌که دنیای فیزیکی خانه‌های خلاق گسترش‌یافته است، دنیای دیجیتال نیز با بسیاری از خانه‌های خلاق مجازی در حال افزایش است.
 
خانه های خلاق و توسعه پایدار
اقتصادهای خلاق در مقیاس محلی و جهانی برای جوامع و سازمان ها ارزش های اقتصادی و اجتماعی ایجاد می‌کنند. اقتصاد خلاق پتانسیل ایجاد درآمد و مشاغل را در ضمن ترویج محتاوی اجتماعی ، تنوع فرهنگی و توسعه انسانی دارد.
در حوزه اقتصادهای خلاق انواع مختلفی از فعالیت ها در حال توسعه می‌باشند که یکی از این موارد خانه های خلاق و نوآوری است. این اصطلاح را می‌توان در متن کلیه فعالیت های صنعت خلاق به طور گسترده بررسی کرد. به طور کلی خانه خلاق و نوآوری به عنوان مکان هایی شناخته می شوند که فضایی برای کار ، مشارکت و بهره وری را فراهم می کنند. آن‌ها فرصتی را ارائه می‌دهند که مشاغل خرد برای دسترسی به منابع مهمی همچون ابزارها ، خدمات تخصصی یا الهام گرفتن از یکدیگر برای کمک به توسعه پروژه‌ها و مشاغل مختلف در کنار یکدیگر قرار بگیرند. خانه‌های خلاق و نوآوری رویکردی جمعی برای رویارویی با حیطه‌های نامشخص اجتماعی ، فرهنگی و اقتصادی و فرآیندهای خلاقیت و نوآوری را ارائه می‌دهند. گزارش Creative Hubs  خانه‌های خلاق را به عنوان روشی برای سازمان‌دهی کار توصیف می‌کند که در ۱۰ سال گذشته در بخش‌ها و سازمان های مختلف تحول یافته است. خانه خلاق به یک ایده همه گیر تبدیل شده است و نشانگر پویایی در گرد هم آوردن استعدادها، رشته ها و مهارت های متنوعی به جهت افزایش نوآوری می باشد. سیاست‌گذاران لغت Hub را به عنوان یک واژه عمومی معین کردند که در ترکیب جامع آن از محلی به محل دیگر متفاوت است. مجمع اروپایی Creative Hubs (2016) ، که توسط شورای بریتانیا و ADDICT از لیسبون تهیه و تنظیم شده است ، خانه های خلاق را به عنوان زیرساخت یا محلی تعریف می‌کند که بخشی از فضای در دسترس خود را برای شبکه سازی ، توسعه فرهنگی و تجاری برای سازمان ها و بخش های صنایع خلاق استفاده می‌کنند.
 
از ایران چه‌خبر؟
رصد رتبه ایران در شاخص جهانی نوآوری باوجود کسب رتبه ۶۴ و نزول دوپله‌ای در سال ۲۰۲۴ نسبت به سال گذشته، نشان از روند نسبتا با ثباتی در دهه اخیر دارد. بررسی‌ها نشان می‌دهد، رتبه ایران در خروجی‌های خلاقانه و زیر ارکان آن که مرتبط‌‌‌ترین شاخص با صنایع فرهنگی و خلاق است، طی ۵ سال گذشته همواره با افت و نزول مواجه شده است. علاوه بر این، ایران در میان ۱۰ کشور منطقه آسیای مرکزی و جنوبی رتبه دوم را کسب کرده است.

کارشناسان درباره رتبه‌های ایران در سال‌های اخیر چه می‌گویند؟

سرمایه بازار: ایران در شاخص سهم ارزش بازار به تولید ناخالص داخلی (GDP) با رتبه یک در جهان قرار دارد. این شاخص نشان‌دهنده ظرفیت بالای ایران در بهره‌برداری از سرمایه بازار برای رشد نوآوری است.
تعداد علائم تجاری: ایران در شاخص تعداد علائم تجاری ثبت‌شده نسبت به تولید ناخالص داخلی نیز رتبه یک را کسب کرده است. این شاخص بیانگر ظرفیت بالای ایران در حوزه مالکیت فکری و ثبت اختراعات و علائم تجاری است.
فارغ‌التحصیلان رشته‌های علمی و مهندسی: در شاخص تعداد فارغ‌التحصیلان رشته‌های علمی و مهندسی، ایران با رتبه ۸ یکی از بهترین عملکردها را در میان کشورهای جهان دارد. این نشان‌دهنده سرمایه انسانی قوی در حوزه‌های علمی و فنی است که می‌تواند به تقویت نوآوری در آینده منجر شود.
واردات فناوری پیشرفته: ایران در شاخص واردات فناوری‌های پیشرفته نیز رتبه ۱۸ را کسب کرده که نشان‌دهنده تمایل بالای کشور به استفاده از فناوری‌های پیشرفته در بخش‌های مختلف اقتصادی است.
 کیفیت تنظیمات نظارتی: ایران در شاخص کیفیت تنظیمات نظارتی، بدترین رتبه یعنی ۱۳۳ را به خود اختصاص داده است. این نشان‌دهنده ضعف جدی در ایجاد محیط قانونی و نظارتی مناسب برای کسب‌وکارها و نوآوری است.
نرخ تعرفه‌های تجاری: نرخ تعرفه‌های اعمال‌شده در ایران نیز یکی از چالش‌های بزرگ برای تجارت و نوآوری است. ایران در این شاخص رتبه ۱۳۱ را دارد که نشان‌دهنده سیاست‌های تجاری محدودکننده است.
زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT): زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در ایران نیز با چالش‌هایی مواجه است. در شاخص دسترسی به ICT، ایران در رتبه ۸۹ و در استفاده از خدمات دولتی آنلاین رتبه ۱۱۵ قرار دارد که نشان‌دهنده لزوم بهبود زیرساخت‌های فناوری در کشور است.

 حوزه‌های مختلف صنایع خلاق
 هنر و فرهنگ: نقاشی، مجسمه‌سازی، تئاتر، موسیقی
طراحی: طراحی گرافیک، طراحی صنعتی، طراحی مد
رسانه و سرگرمی: فیلم، تلویزیون، بازی‌های ویدئویی
فناوری اطلاعات:نرم‌افزار، اپلیکیشن‌های موبایل، وب‌سایت‌ها
بازاریابی و تبلیغات:برندینگ، تبلیغات دیجیتال، محتوا

 اهمیت صنایع خلاق
ایجاد اشتغال: صنایع خلاق می‌توانند فرصت‌های شغلی جدیدی را ایجاد کنند. توسعه اقتصادی: این صنایع به رشد و توسعهٔ اقتصادی کمک می‌کنند. ترویج فرهنگ: صنایع خلاق نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ و هنر دارند.

چالش‌ها
رقابت جهانی: صنایع خلاق با رقابت شدید جهانی روبرو هستند.
حمایت مالی: نیاز به حمایت‌های مالی و دولتی برای رشد و توسعه.
حفاظت از حقوق مالکیت معنوی: جلوگیری از سرقت ایده‌ها و آثار هنری.