برای دومین بار، یک دهه پس از آبگیری سد سلما، افغانستان روی هریرود مانع بنا کرده؛ مانعی که جریان آب به سمت ایران و ترکمنستان را مختل می‌کند. یک شرکت آذربایجانی با ۱۸ ساعت کار روزانه ساخت سد پاشدان را با سرعت به مرحله آبگیری در روز‌های گذشته رساند. سد پاشدان از ظرفیت ذخیره ۴۵ میلیون مترمکعب آب، تولید دو مگاوات برق، و آبیاری ۱۳ هزار هکتار زمین کشاورزی برخوردار است. وزارت انرژی و آب افغانستان اعلام کرده که دورخیز برای سدسازی روی هریرود به سلما و پاشدان ختم نمی‌شود و ساخت دو سد تیرپل و گفگان نیز در دستور کار قرار دارد.
اعتراض شدید ایران به ساخت سد پاشدان توسط افغانستان
سخنگوی صنعت آب کشورمان بهره‌برداری یکجانبه از رودخانه هریرود را موجب نقض حقوق عرفی دانست و گفت: اثرات این اقدام یکجانبه طرف افغانی نه‌تنها تامین آب شرب و بهداشت چند میلیون نفر را متأثر می‌کند، بلکه به آسیب گسترده به محیط‌زیست پایین‌دست نیز منجر می‌شود.
عیسی بزرگ‌زاده ساخت و آبگیری سد پاشدان در حوضه مرزی و مشترک هریرود را باعث کاهش جریان طبیعی رودخانه مرزی هریرود و بروز خسارت‌های اجتماعی و زیست‌محیطی در مناطق پایین دست به‌ویژه ایراد آسیب جدی در تامین آب شرب شهر مقدس مشهد دانست.وی بیان داشت: ساکنان حوضه آبریز هریرود در هر دو کشور ایران و افغانستان طی سالیان سال، از جریان طبیعی این رودخانه فرامرزی بهره‌مند شده‌اند و حقوق عرفی و تاریخی برای هر دو طرف ایجاد شده است. اثرات این اقدام یکجانبه طرف افغانی نه‌تنها تامین آب شرب و بهداشت چند میلیون نفر را متأثر می‌کند، بلکه به آسیب گسترده به محیط‌زیست پایین‌دست نیز منجر می‌شود. سخنگوی صنعت آب بیان داشت: جمهوری اسلامی ایران بارها از کانال‌های دیپلماتیک اعتراض رسمی خود را نسبت به اثرات منفی فرامرزی ناشی از اقدامات سدسازی یکجانبه طرف افغان در حوضه هریرود اعلام کرده و خواهان همکاری مشترک برای ارزیابی و کاهش این اثرات و انتخاب توسعه پایدار به جای توسعه مخرب بوده است.
بزرگ‌زاده ضمن تأکید بر ضرورت رعایت مفاد صریح و روشن حقوق بین‌الملل آب در بهره‌برداری مشترک از آب رودخانه مرزی هریرود، اظهار داشت: در این راستا وزارت نیرو در کنار وزارت امور خارجه خواهان مذاکره فوری در این خصوص است و برای همکاری با طرف افغانی در یافتن راه‌حل‌های مشترک و قابل‌قبول برای کاهش اثرات فرامرزی سدهای پاشدان و سلما اعلام آمادگی می‌کند.
آب به‌عنوان یک ابزار سیاسی
جعفر حق‌پناه، استاد دانشگاه و کارشناس مسائل افغانستان، گفت: در افغانستان هر حکومتی با هر گرایش فکری و ایدئولوژیک روی کار بیاید با مسئله آب به‌عنوان یک ابزار سیاسی جهت موازنه‌گری و تنظیم سیاست خارجی با دولت‌های همسایه رفتار می‌کند. در واقع از منظر افغانستانی‌ها آب تنها مزیت ژئوپلیتیک و ثروت و ابزار چانه‌زنی و موازنه‌سازی آنها با قدرت‌های رقیب است چون تقریبا در مقابل تمام همسایه‌های خود منهای چین در موقعیت بالا دست قرار گرفته‌اند و منابع آب سرشاری دارند که بخش عمده آن از کشور خارج می‌شود و تلقی عمومی این است که چون افغانستان نتوانسته از ظرفیت‌های خود استفاده کند، بنابراین وضعیت برعکس شده و آنها به کشوری نفوذپذیر و ضعیف تبدیل شده‌اند. حق‌پناه افزود: پس از منظر آنها برای موازنه‌سازی و مقابله با تحرکات قدرت‌های منطقه بهترین چاره استفاده از منابع آبی به‌عنوان یک سلاح است. بنابراین رویکردی که در افغانستان هم در دوران پادشاهی و سپس در دوران جمهوری و حتی در زمان جهادیون و پس از آن جمهوریت ۲۰ سال گذشته و طالبان دنبال شده است این بوده که از آب به‌عنوان یک ابزار استفاده کنند. در واقع این موضع برای آنها صرفا یک پدیده اقتصادی نبوده و سد‌سازی‌ها و احداث کانال‌ها و تونل‌ها در این راستا انجام شده است. این کارشناس مسائل افغانستان در ادامه ابراز کرد: طبیعتا در ایران این وضعیت هم در حوزه آبریز هیرمند در جنوب و اخیرا هم در حوزه هریرود در شمال از قدمت بیشتری برخوردار است. اما طبعا به ایران محدود نخواهد بود. درحال حاضر طالبان از یک‌سو اقداماتی را در کابل‌رود، برای مهار آب‌هایی که به سمت پاکستان می‌رود انجام داده است و از سوی دیگر با احداث کانال‌هایی در قوچ‌تپه واقع در شمال کشور، حرکت مشابهی را برای موازنه‌سازی قدرت با کشورهای آسیای مرکزی در دست اقدام دارد. بنابراین باید نگاه موسعی به این موضوع داشت و صرفا آن را به ساخت یک سد یا یک تصمیم و اتفاق محدود نکرد.
مسئله آب به‌عنوان یک مولفه راهبردی در روابط
عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس گفت: ترک‌ها درحال ساختن سدهای زیادی در افغانستان هستند.
ابوالفضل ظهره‌وند با بیان اینکه مسئله آب یک مولفه راهبردی است، افزود: آب یک مولفه راهبردی ویژه در روابط ما با افغانستان است. متأسفانه به‌دلیل عدم‌نگاه جامع به روابط در سال‌های اخیر ما خسارت خوردیم و الان هم کسانی که دنبال رابطه تمام و کمال با طالبان بودند پاسخگوی این خسارت‌ها نیستند و امروز می‌بینیم که نمادهایش بیرون می‌آید و طرف‌های مقابل در این قضیه کوتاهی ندارند؛ کشورهایی مثل ترکیه، آذربایجان و قطر. ترکیه، آذربایجان و قطر، رقیب منازعه‌آمیز ایران هستند و متأسفانه وقتی روی این مسئله کار می‌شود این جامع‌نگری به‌کار گرفته نمی‌شود و به آن توجه نمی‌کنند و نتیجه‌اش هم این وضعیت می‌شود.
ظهره‌وند افزود: الان یک سد دیگر هم در حوزه «زرنج» می‌زنند و این سد جدید را احداث می‌کنند و اصلا هم کاری ندارند به اینکه تأثیرات اقلیمی آن روی بخش‌های غربی افغانستان چگونه است. وی در پاسخ به اینکه چه اندازه افغانستان موظف به رعایت حق‌آبه ایران است و آیا ما نیاز به توافقات جدیدی داریم، گفت: اصلا طالبان هنوز مورد شناسایی جامعه جهانی قرار نگرفته و بر این اساس هویت درستی ندارد و همین الان در داخلشان اختلاف است و این ترکیب عناصری که در کابل هستند، تعهد و پایبندی چندانی به توافقات ندارند.