[شهروند] تهاجم فرهنگی مجموعه‌ای از تاثیرات فرهنگی جوامع دیگر است که ارزش‌ها، سنت‌ها و عادات یک جامعه را نشانه می‌رود. این پدیده در دهه‌های اخیر بر ابعاد مختلف فرهنگی و اجتماعی جامعه ایران تاثیر گذاشته و حتی تفریحات سالم شهروندان هم از آن متاثر بوده است. در این میان گسترش رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی هم سبب‌شده فرهنگ غربی به‌طور عمده بر رفتارهای اجتماعی و تفریحات ایرانی‌ها سایه بیفکند. بسیاری از جوانان تحت‌تاثیر همین شبکه‌ها و رسانه‌ها به‌دنبال تقلید از تفریحات و سبک زندگی کشورهای غربی هستند که در رسانه‌ها به تصویر کشیده می‌شوند. این دسته از نسل جدید، تفریحات پرهیجان و پرخطری را تجربه می‌کند که اغلب با ارزش‌های جامعه ایران سازگاری کمتری دارند. به‌طور کلی باید گفت تقلید از سبک زندگی غربی باعث تغییر در الگوها و رفتارهای اجتماعی جامعه ایران شده و تفریحات نیز از این تاثیرپذیری مستثنا نبوده است. البته با وجود همه این مسائل همچنان جامعه می‌تواند با آگاهی، برنامه‌ریزی و سیاست‌های مناسب به تقویت تفریحات سالم و مطابق با فرهنگ خود بپردازد.
رسانه ها و مسئولیت فرهنگ سازی
علیرضا شریفی‌یزدی، روانشناس اجتماعی به «شهروند» می‌گوید: «هر فردی برای سلامت جسم و روانش نیازمند تفریح است، بنابراین در این مساله تردیدی وجود ندارد که تفریحات ناسالم مانند سیگار، قلیان، روانگردان‌ها، رفتارهای بیهوده و پرخطر اثر نامطلوبی بر جسم و روان فرد خواهند داشت.» شریفی‌یزدی اظهار می‌کند: «تفریحات سالم نه تنها برای فرد، بلکه برای جامعه نیز دارای اهمیت بالایی است. ایجاد فضاهای مناسب برای تفریحات سالم و تشویق افراد به مشارکت در این فعالیت‌ها می‌تواند به بهبود کیفیت زندگی و سلامت روانی جامعه کمک کند.» این روانشناس اجتماعی عنوان می‌کند: «در گام نخست بحث فرهنگسازی مطرح می‌شود. این مسئولیت به دوش رسانه‌هاست.» او ادامه می‌دهد: «رسانه‌ها با استفاده از ابزارهای مختلف می‌توانند به ترویج تفریحات سالم کمک کنند و به بهبود کیفیت زندگی افراد و جامعه بپردازند. این وظیفه نیازمند همکاری و همفکری بین رسانه‌ها، نهادهای اجتماعی و جامعه است.» شریفی‌یزدی معتقد است جوانان به‌طور طبیعی به‌دنبال هیجان و تجربه‌های جدید هستند. این جستجو می‌تواند به تفریحات سالم و مثبت منجر شود، اما در برخی موارد نیز به رفتارهای پرخطر و ناسالم ختم می‌شود. این روانشناس اجتماعی می‌گوید: «جوانان تحت‌تأثیر دوستان و گروه‌های اجتماعی خود قرار دارند، بنابراین گاهی اوقات برای جلب توجه یا تأیید دیگران به رفتارهای پرخطر روی می‌آورند.» او ادامه می‌دهد: «البته با پیشرفت تکنولوژی و دسترسی آسان به اطلاعات، جوانان ممکن است با رفتارهای پرخطر آشنا شوند و تمایل به تجربه آنها پیدا کنند.»
ضرورت بازنگری در سواد رسانه ای جامعه
شریفی‌یزدی اظهار می‌کند: «سواد رسانه بحث بعدی است که نیاز به بازنگری دارد. او معتقد است سواد رسانه در میان نسل جدید ضعیف است.» این روانشناس اجتماعی بیان می‌کند: «ضعیف بودن سواد رسانه در میان نسل‌های مختلف سبب شده امروزه ما شاهد اعتیاد به فضا و شبکه‌های مجازی در میان شهروندان باشیم.» شریفی‌یزدی عنوان می‌کند: «بالا رفتن سواد رسانه در جامعه باعث می‌شود جوانان با واقعیت‌های پشت‌پرده این فضا آشنا شوند.» شریفی‌یزدی اظهار می‌کند: «برخی از جوانان در جمع خانوادگی سیگار می‌کشند یا مشروبات الکلی مصرف می‌کنند، توجیه خانواده‌ها هم این است که تفریح دیگری ندارند.» او ادامه می‌دهد: «این نحوه برخورد دو دلیل دارد. اول اینکه می‌خواهند ضعف‌های خودشان را توجیه کنند و خواسته یا ناخواسته فرزندشان را به این سمت و سو سوق می‌دهند. برخی از خانواده‌ها هم منطق‌شان این است که با خودمان خلاف کند بهتر از غریبه‌هاست در حالی که همین مساله مقدمه‌ای است برای اقدامات خطرناک بیشتر در خفا.»
پتانسیل زیادی برای تفریحات سالم در کشور وجود دارد
او معتقد است تفریحات سالم باید دغدغه سیاستگذاران و برنامه‌ریزان باشد تا زیرساخت‌های آن در جامعه فراهم شود. این روانشناس اجتماعی عنوان می‌کند: «به عنوان نمونه از نیمه دوم سال 1385 متاسفانه شاهد باب شدن سفره‌خانه‌ها و کشیدن قلیان شدیم. در سطح شهر تمام سوپرمارکت‌ها سیگار می‌فروشند، بنابراین شاید بهتر باشد در وهله اول برخورد قاطع با تفریحات ناسالم داشته باشیم.» شریفی‌یزدی معتقد است پتانسیل زیادی برای تفریحات سالم در کشور وجود دارد. به گفته این روانشناس اجتماعی، وزارت ورزش و شهرداری می‌توانند از امکانات‌شان برای تفریحات سالم بهره ببرند به عنوان مثال پیست‌موتورسواری راه بیندازند. او ادامه می‌دهد:«آموزش و پرورش هم چنین پتانسیلی را دارد. این وزارتخانه می‌تواند از مدارس بهره لازم را در این عرصه ببرد. ما در دور افتاده‌ترین نقاط ایران هم مدرسه داریم. به راحتی می‌شود از فضای مدارس برای ورزش‌های گروهی و فردی بعد از ساعات درس استفاده کرد. این راهکار سخت نیست و تنها یک مدیریت ساده می‌خواهد. حتی در این زمینه می‌شود از پتانسیل انجمن اولیا و مربیان هم استفاده کرد.»
پشت‌پرده رواج تفریحات ناسالم ریشه‌یابی شود
عطاالله محمدی، روانشناس به «شهروند» می‌گوید: «تفریحات ناسالم یا به عبارتی رفتارهای پرخطر می‌توانند منجر به آسیب‌های جسمی و مشکلات روانی شوند. مصرف موادمخدر، الکل و قمار از جمله این رفتارها هستند.» محمدی ادامه می‌دهد: «این رفتارها می‌توانند به ایجاد مشکلات اجتماعی مانند خشونت، بزهکاری و اعتیاد منجر شوند.» به گفته این روانشناس تفریحات می‌توانند تأثیرات مثبت و قابل توجهی بر سلامت روان افراد داشته باشند. او اظهار می‌کند: «تفریحات سالم می‌توانند به عنوان یک ابزار مؤثر برای مدیریت سلامت روان و بهبود کیفیت زندگی عمل کنند. مهم است که افراد زمان کافی را برای تفریحات و فعالیت‌های مورد علاقه خود اختصاص دهند.» محمدی عنوان می‌کند: «تفریحاتی مانند مصرف گُل یا مشروبات الکلی آمار بالایی در کشور ما ندارند اما با این وجود هرازگاهی اخباری مبنی بر مسمومیت‌ها و حتی مرگ برخی جوانان بر اثر مصرف آنها منتشر می‌شود.» او ادامه می‌دهد: «پشت پرده این مسائل ما شاهد برنامه‌ریزی های سیستماتیک نیز هستیم که نیازمند ریشه‌یابی است.»
تفریحات ناسالم ابعاد روانی عمیقی دارند
به گفته محمدی تفریحات ناسالم مانند مصرف موادمخدر یا الکل می‌توانند به افزایش اضطراب و استرس منجر شوند. این تفریحات ممکن است افراد را از مواجهه با چالش‌های زندگی بازدارند. این روانشناس می‌گوید: «بسیاری از تفریحات ناسالم می‌توانند باعث انزوا و احساس تنهایی شوند. البته استفاده مکرر از این تفریحات می‌تواند منجر به افسردگی شود.» او اظهار می‌کند:«بسیاری از تفریحات ناسالم می‌توانند به اعتیاد منجر شوند که خود به مشکلات روانی بیشتر دامن می‌زند.» محمدی بیان می‌کند: «تفریحات ناسالم نه تنها روی سلامت جسمی تأثیر می‌گذارند، بلکه ابعاد روانی عمیقی نیز دارند که می‌توانند زندگی فرد را به شدت تحت‌تأثیر قرار دهند. درک این ابعاد می‌تواند به افراد کمک کند تا انتخاب‌های بهتری در زمینه تفریحات خود داشته باشند.»
ایجاد تفریحات سالم، راهکار حفظ هویت اسلامی و ایرانی است
رهبر معظم انقلاب اسلامی، درخصوص تفریحات سالم و اهمیت آن نکات و بیانات متعددی داشته‌اند. بنابر گفته‌های ایشان تفریحات سالم برای حفظ نشاط و شادابی در جامعه ضروری است و باید به این موضوع توجه ویژه‌ای شود. رهبری بر لزوم ایجاد تفریحات سالم به‌عنوان یک راهکار برای مقابله با تهاجم فرهنگی و حفظ هویت اسلامی و ایرانی تأکید کرده‌اند. ایشان به اهمیت فعالیت‌های تفریحی در خانواده‌ها اشاره کرده و آن را عاملی برای تقویت روابط خانوادگی و اجتماعی دانسته‌اند. رهبری بر ضرورت توسعه ورزش و فعالیت‌های بدنی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین تفریحات سالم تأکید داشته و آن را برای سلامتی جسم و روح لازم دانسته‌اند. به‌طور کلی رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره بر اهمیت تفریحات سالم به‌عنوان ابزاری برای حفظ سلامت روانی و اجتماعی تأکید کرده و آن را جزء لاینفک زندگی سالم و متعادل معرفی کرده‌اند.
اهمیت تفریحات سالم در احادیث و روایات
در متون اسلامی، به تفریحات سالم و اهمیت آن در زندگی اشاره‌های زیادی شده است. به عنوان نمونه پیامبر اکرم (ص) در این زمینه می‌فرمایند: «روح را شاداب نگه دارید، زیرا قلب‌ها به مانند آهن زنگ می‌زنند و زنگ آنها با یاد خدا و تفریح سالم برطرف می‌شود.» پیامبر اسلام جای دیگری گفته‌اند: «با دوستان خود خوش بگذرانید و در مجالس شاد و مفرح شرکت کنید، زیرا این کار به تقویت دوستی‌ها و محبت‌ها کمک می‌کند.» امام علی (ع) هم درباره لزوم تفریحات سالم فرموده‌اند:«بدن خود را با ورزش و فعالیت‌های بدنی تقویت کنید، زیرا بدن سالم، روح سالم را به دنبال دارد.» درواقع احادیث و روایات اسلامی به اهمیت تفریحات سالم و نقش آن در بهبود کیفیت زندگی و سلامت روح و جسم تأکید دارند. این آموزه‌ها می‌توانند به عنوان راهنمایی برای ایجاد تعادل در زندگی روزمره مورد استفاده قرار گیرند.
در کشورهای غربی 30درصد بزهکاری‌ها مستقیم با تفریحات ناسالم مرتبط هستند
تفریحات ناسالم می‌توانند تأثیرات منفی بر رفتارهای اجتماعی و بزهکاری در جوامع مختلف داشته باشند. بر اساس گزارش‌ها و آمارها در برخی کشورهای غربی، حدود 30درصد از بزهکاری‌ها به‌طور مستقیم با تفریحات ناسالم مرتبط هستند. به عنوان نمونه تحقیقی در ایالات‌متحده نشان می‌دهد حدود 80درصد از نوجوانان به بازی‌های رایانه‌ای مشغول هستند و 25درصد از این بازی‌ها شامل محتوای خشونت‌آمیز است. البته این کشور با مصرف موادمخدر و مهمانی‌های شبانه هم دست و پنجه نرم می‌کند. براساس گزارش‌های(NIDA)موسسه ملی سوء مصرف مواد سال 2022، بیش از 107هزار مورد مرگ ناشی از مصرف موادمخدر در این کشور ثبت شده است. البته در سال 2021، حدود 28.3 میلیون نفر (معادل 10.3 درصد از جمعیت) از موادمخدر غیرقانونی استفاده کرده‌اند. این در حالی است که تخمین زده می‌شود که 2-3 درصد از بزرگسالان آمریکایی به نوعی قمار می‌کنند. طبق گزارش‌های نهادهای اجتماعی کانادا حدود 25درصد از جوانان این کشور در فعالیت‌های پرخطر شرکت می‌کنند. بر اساس گزارش‌ها تخمین زده می‌شود که حدود 6درصد از بزرگسالان به اختلالات مرتبط با مصرف الکل مبتلا هستند. البته حدود 60درصد از بزرگسالان کانادایی به نوعی قمار می‌کنند. تخمین زده می‌شود بین 0.5درصد تا 3درصد از جمعیت بزرگسال به اختلال قمار مبتلا هستند.