[شهروند] هنگامی که میرزا علیقلی‌خان نبیل‌الدوله، وزیرمختار ایران در واشینگتن، سال 1288 خورشیدی از وزیر خارجه آمریکا خواست یک کارشناس خبره امور مالی را به او معرفی کند، هیچ‌کس فکر نمی‌کرد شخص معرفی شده یعنی مورگان شوستر آن‌قدر به کار خود مسلط باشد که دولت‌های روس و انگلیس پس از مدتی احساس خطر کنند. اقتصاددان آمریکایی در منصب خزانه‌دار کل کشور، بی‌‌توجه به کارشکنی درباریان و سفرای روسیه و انگلستان، مشغول باز کردن گره‌های کور نظام مالی و مالیاتی ایران شد، اما در نهایت روس‌ها مصادره اموال شعاع‌السلطنه (یکی از شاهزادگان قاجار که به روس‌ها بدهکار بود) توسط شوستر را بهانه قرار دادند و طی اولتیماتومی خواستار اخراج او از ایران شدند. وکلای ملت مخالف تسلیم در برابر روسیه بود، پس دولت مجلس را منحل کرد و عذر شوستر را خواست، اما این باعث نشد روس‌ها از فرصت پیش آمده برای تعدی به خاک ایران غافل شوند.
ننگ اخراج میهمان و تسلیم در برابر بیگانه
113 سال پیش در چنین روزی، برابر یکم دی ١٢٩٠ خورشیدی، قوای روس پس از چند روز محاصره، شهر تبریز را اشغال کرده و مشغول قتل و غارت اهالی این شهر شدند. جنایات قزاق‌های روس در شهر تبریز را باید جزو وقایع عبرت‌‌آموز تاریخ معاصر ایران قلمداد کرد، زیرا در سایه ضعف دولت مرکزی، ابتدا روس‌ها دولت ایران را مجبورکردند شخصی را که دعوت و استخدام کرده بود، اخراج کند. این موضوع چنان بر ایرانیان وطن‌پرست و آزاده تنگ آمد که شاعری چون عارف قزوینی در مزمت آن چنین سرود: «ننگ آن خانه که میهمان ز سر خوان برود/جان نثارش کن و مگذار که میهمان برود/گر رَوَد شوستر از ایران، رود ایران بر باد/ای جوانان مگذارید که ایران برود». اما تازه همین کوتاه آمدن نیز عطش روسیه تزاری را فرو ننشاند که نتیجه آن اشغال تبریز بود.
مقاومت پرهزینه مردم تبریز برابر اشغالگران
البته اینطور هم نبود که مردم تبریز همچون دولت مرکزی دست روی دست بگذارند و زورگویی بیگانگان را نظاره‌گر باشند. آن‌ها تا جایی که توان داشتند مقابل ارتش مجهز روسیه تزاری مقاومت کردند و در نهایت با خدعه آتش‌بس که توسط روس‌ها به اجرا درآمد، مقاومت شهر در هم شکسته شد. روس‌ها پس از تسلط بر شهر تبریز به دلیل مقاومت جانانه مردم که به کشته شدن بسیاری از قزاق‌های متجاوز انجامید، تصمیم گرفتند از آنان زهرچشم بگیرند. چنین شد که در گوشه گوشه شهر چوبه‌های دار برپا شد و نزدیک به ١٢٠٠ نفر از آزادگان تبریز و بسیاری از آزادیخواهان ازجمله ثقه‌الاسلام تبریزی اعدام شدند. متجاوزان روس به مدت چهار سال یعنی تا میانه جنگ بین‌الملل اول تبریز را در اشغال خود داشتند و نهایتاً در پی حمله ارتش عثمانی شهر را تخلیه کردند.