[امین فرج‌پور] موسسه «لابراتوار فیلم فلسطین» که سال گذشته قرار بود فستیوالی به نام «روزهای فلسطین» را در شماری از سالن‌های سینمای کرانه باختری- با حضور جمعی از سینماگران مترقی جهان- میزبانی کند؛ بعد از شروع جنگ اسرائیل علیه غزه چاره‌ای جز تعویق این رویداد ندید. نکته قابل توجه در این میان، اما، این بود که این موسسه به جای لغو کامل این رویداد، تصمیم گرفت فیلم‌هایی را که برای نمایش در فستیوال انتخاب شده بود، به‌طور هم‌زمان در شماری از سینماهای چهار گوشه جهان- و در مواردی نیز از طریق اکران‌های مجازی- نمایش دهد. فیلم‌هایی که در این مطلب معرفی می‌شوند؛ متعلق به فهرستی هستند که قرار بود در هفته فیلم «روزهای فلسطین» روی پرده بیایند؛ نمونه‌هایی برجسته از گنجینه غنی و قدرتمند سینمای مستند فلسطین که می‌توانند نگاه و شناختی دقیق از تاریخ، مبارزات و مقاومت مردم سرزمین زیتون و مرکبات به دست دهند...

 روز نکبت از نگاه یک دختر جوان
«فارها» که به کارگردانی دارین سلام فیلمساز اردنی فلسطینی‌الاصل در سال 2021 ساخته شده؛ داستان خود را در سال 1948 از نگاه یک دختر جوان فلسطینی در «روز نکبت» روایت می‌کند (نکبه به انگلیسی به فاجعه ترجمه می‌شود- به معنای فاجعه فلسطین- که به بیرون رانده شدن صدها هزار فلسطینی و آوارگی دائمی اکثریت مردم این سرزمین منجر شد) و نشان می‌دهد که این رویداد چگونه رویاهای این دختر را در هم می‌شکند. در حقیقت درباره این فیلم دارین سلام می‌توان گفت که «روایت داستان قتل عام مردم یک روستای فلسطینی توسط نظامیان صهیونیست از نگاه یک دختر جوان» است؛ و تنها تفاوتی که با واقعیت تاریخی دارد، نام‌های کاراکترهای فیلم است که تغییر کرده‌اند. اما اهمیت فیلم بیشتر در این است که خشونت‌های غیرقابل توصیفی که «فارها»ی جوان در هنگامه روز نکبت 1948 مشاهده می‌کند، به نوعی سندهای تصویری تاثیرگذاری هستند که وجه تسمیه نکبت را برای نسل امروز معنا می‌بخشند. در حقیقت مقاومت در این اثر در قالب بازنمایی تاریخی و بصری مردم فلسطین جلوه کرده است!

عشق من غزه!
این فیلم به کارگردانی محمد و احمد ابوناصرداستان عشق پنهان یک ماهیگیر 60 ساله‌ غزه‌ای به نام «عیسی ناصر» به یک زن بیوه خیاط را روایت می‌کند- که پیدا شدن مجسمه یکی از خدایان یونان باستان در تور ماهیگیری‌اش دردسرهایی برایش به وجود می‌آورد. عیسی که تصمیم گرفته این مجسمه ارزشمند و این گنج اسرارآمیز را در خانه خود پنهان کند؛ با خبردار شدن مقامات دچار دردسر می‌شود. «عشق من غزه» راوی این عشق و این دردسرهاست؛ و البته تصویرگر مردمانی که عقاید و باورهاشان آن‌ها را از هم جدا کرده است. این فیلم که در سال 2020 ساخته شده؛ در نهایت با رویای مرد ماهیگیر درباره روزگار آزادی و جوانی‌اش به پایان می‌رسد...

دیوار جدایی
«200 متر» به کارگردانی امین نایفه درباره دیوار حائل اسرائیل است که خانواده‌های بسیاری را از هم جدا کرده است. این محصول سال 2020 داستان مردی به نام مصطفی را روایت می‌کند که با این که دقیقاً در 200 متری خانه همسر و فرزندانش زندگی می‌کند؛ اما از این رو که این دو در دو سوی دیوار حائل سکونت دارند، انگار یک دنیا از هم فاصله دارند. در واقع در حالی که همسر مصطفی به نام سالوا پذیرفته که برود و در آن سوی مرز کار کند، مصطفی اما در کرانه باختری مانده و نمی‌خواهد بپذیرد که برای عبور از این دیوار باید ویزای اسرائیل را درخواست کند. این جدایی عمیق بین این زن و شوهر، اما، وقتی خبر می‌رسد که پسرشان تصادف کرده و در بیمارستان بستری شده، عمیق‌تر و آزارنده‌تر می‌شود. فیلم روایت سفر دلخراش مصطفی برای از میان برداشتن این فاصله و رسیدن به پسرش است.

تصویر بهشت
ایلیا سلیمان فیلمساز شناخته‌شده و تحسین‌شده فلسطینی فیلم «بهشت حتما همین‌جاست» را در سال 2019 ساخته که درباره مردی فلسطینی با بازی خود ایلیا سلیمان است که خانه‌اش در شهر ناصره را ترک می‌کند و برای کار سینما به پاریس و پس از آن هم نیویورک می‌رود. با این حال دنیا و اتفاقات سورئالی که او در این شهرهای جدید با آن مواجه می‌شود؛ لحظه به لحظه او را به یاد فلسطین می‌اندازند. حاصل کار فیلمی ظریف با طنزی قوی است که داستانی فراتر از سیاست، مذهب و تفاوت‌های فرهنگی را تصویر کرده است .

صمغ و انار
«صمغ و انار» را نجوا نجار در سال 2009 ساخته- که در کنار روایت داستان تازه‌عروسی به نام کامار که پس از مصادره مزرعه زیتون‌شان توسط سربازان اسرائیلی، باید با دستگیری و زندانی‌شدن شوهرش زید هم کنار بیاید؛ داستان فلسطین و زندگی روزمره مردم رام‌الله در دهه 2000 را نیز به طور تلویحی روایت می‌کند. «صمغ و انار» هم‌چنین فیلمی عاشقانه با محوریت کامار است- که می‌توان او را تجسمی از وجود زن و یک دنیای زنانه در فضای پرهیاهوی فیلم دانست.

اینک بهشت
... و در نهایت می‌رسیم به فیلم تحسین‌شده «اینک بهشت» ساخته فیلمساز شناخته‌شده فلسطینی هانی ابواسعد- که داستان 48 ساعت آخر زندگی دو دوست قدیمی را روایت می‌کند که به عنوان بمب‌گذار انتحاری استخدام شده بودند. فیلمی واقع‌گرایانه درباره وضعیت سرزمین‌های فلسطینی- که نشان می‌دهد چگونه و تحت چه شرایطی جوانان خودشان را راضی به انجام کاری چنین می‌کنند و در عین حال با جزئیاتی شگفت و عجیب- که به گروتسک پهلو می‌زند- تشریفات و آئین‌هایی را که بمبگذاران قبل از حمله باید انجام دهند، به تصویر می‌کشد. 

مستندهایی برای شناخت  فلسطین
  در مرور بهترین مستندهای فلسطینی- که درک و شناختی تازه از آرمان فلسطین ارائه می‌دهند- «مقاومت چرا؟» شاید یکی از بهترین و مهم‌ترین نمونه‌ها باشد. مستندی به کارگردانی کریستین قاضی که در سال 1971 ساخته شده و روی نشستی تمرکز دارد که در سال 1970 توسط ثریا آنتونیوس از «انجمن پنجم ژوئن» برگزار شد. فیلم به نوعی گزارشی از آن نشست است و در آن چهره‌ها و صداهای برجسته‌ای مانند غسان کنفانی، صادق جلال‌العظم و نبیل شعث دیدگاه‌های خود را در مورد انقلاب فلسطین با مخاطبان در میان گذاشته و درباره تاریخ فلسطین در اوایل قرن بیستم صحبت می‌کنند. آن‌ها هم‌چنین درباره اعتصابات و اعتراضات دوران سلطه عثمانی، استعمار بریتانیا و تأسیس اسرائیل در سال 1948 حرف می‌زنند و اهداف مبارزه خود برای رسیدن به یک فلسطین آزاد و دموکراتیک را آشکارا بیان می‌کنند.

نابودی معلول
«معلول نابودی خود را جشن می‌گیرد» مستندی است از میشل خلیفی درباره یک روستای فلسطینی به نام «معلول» که در سال 1948 توسط نیروهای اسرائیلی ویران شد و از آن تنها دو کلیسا و یک مسجد به جای ماند. این روستا که بعدها با گذشت زمان تبدیل به جنگلی شد که اسرائیل به یاد قربانیان نازی در آن مکان درخت‌هایش را کاشته بود؛ بعد از آن سالی یک‌بار میعادگاه ساکنان آواره‌ای است که همه‌ساله در سالگرد روز نکبت اجازه بازگشت به آن‌جا را به دست می‌آورند. این فیلم تصویری است از این گردهم‌آیی دلخراش- که با یادآوری رویدادهای گذشته به روایات تاریخی و درگیری اسرائیل و فلسطین عمق می‌بخشد.

عبور از موانع ارتش اسرائیل!
«نفوذی‌ها» به کارگردانی خالد جرار- که در سال 2012 ساخته شده- یک فیلم «جاده‌ای» است که مبارزات روزانه فلسطینیان و تلاش‌های مبارزان را در عبور از موانعی که حرکت آن‌ها را در کرانه باختری محدود می‌کند، به تصویر کشیده است. فیلم در واقع داستان کارگذاری و برچیدن ایست‌های بازرسی است و راه و روشی که رانندگان تاکسی فلسطینی استقرار این موانع را به همدیگر خبر داده و مسیرهای انحرافی مختلفی را به هم معرفی می‌کنند. خالد جرار در این فیلم با تصاویری که روی دست و با یک دوربین کوچک خانگی گرفته؛ این بازی پرمخاطره گربه و موش را مستند کرده است. «نفوذی‌ها» نه تنها مورد تحسین منتقدان قرار گرفته؛ بلکه در جشنواره‌ها هم درخشیده است

 آیدا بازمی‌گردد
«بازگشت آیدا» را کارول منصور در سال 2016 ساخته- که سفری تلخ در دنیای فراموشی خاطرات است و کارول منصور این فیلم تلخ درباره فقدان و امیدواری را درباره مرگ مادرش آیدا ساخته- که حتی با وجود درگیری با آلزایمر نیز، یادآوری خاطراتش در دوران جوانی در یافا باعث آرامش او می‌شود. فیلم از جایی آغاز می‌شود که یکی از دوستان کارول منصور بعد از درگذشت آیدا به او می‌گوید که خاکستر مادر را به یافا برگرداند- که همواره باعث آرامش او بوده است. این مستند تلاش منصور برای تحقق این آرزوی صلح ابدی است. در واقع این داستان شخصی و در عین حال جهانی درباره خانواده‌های پناهندگان فلسطینی که حتی با وجود درگیری با آلزایمر نیز آرزوی بازگشت به ریشه‌های خود را دارند.