[ مریم رضاخواه] ایدز یکی از چالش‌های بهداشتی بزرگ جهانی است که در سال‌های اخیر دستاوردهای قابل‌توجهی در زمینه پیشگیری و درمان آن حاصل شده است. ایران هم برای مبارزه با این بیماری به‌ویژه در زمینه جلوگیری از انتقال ویروس HIV از مادر به جنین و درمان بیماران مبتلا، تلاش های چشمگیری داشته و در مقایسه با سایر کشورهای منطقه، در زمینه درمان و کنترل عفونت HIV و پیگیری بیماری، پیشرفت‌های خوبی داشته است. «شهروند» در گفتوگو با کارشناسان، وضعیت فعلی درمان ایدز را در ایران بررسی میکند.
ایدز زمانی به عنوان یک بیماری مرگبار شناخته می‌شد اما اکنون به یک بیماری مزمن قابل کنترل تبدیل شده است. مینو محرز متخصص بیماری های عفونی است و نامش با درمان ایدز نیز پیوند خورده. او در گفتوگو با «شهروند» وضعیت بیماری ایدز و پیشرفت‌های مهمی را كه برای تشخیص و درمان این بیماری در ایران رخ داده است، تشریح میکند. «ویروس ایدز دیگر عفونتی ترسناك نیست، پس از آزمایش اگر کسی مبتلا بود، مصرف دارو را با توجه به اصول مشاوره‌های تخصصی شروع میکند. بعد مدتی تعداد ویروس وقتی در بدن كم شد، فرد دیگر ناقل ویروس ایدز نیست.»
انتقال ایدز از مادر به جنین به صفر رسید
مینو محرز به دستاوردهای درمانی اچ آی وی در زمینه بیماری‌های مرتبط با مادر و جنین اشاره میکند. « ایدز که به واسطه ویروس HIV به وجود می‌آید، سیستم ایمنی بدن را تضعیف می کند و فرد را در برابر بیماری‌ها وعفونت‌های کشنده آسیب‌پذیر میکند. یکی از دستاوردهای بزرگ در درمان ایدز، موفقیت در جلوگیری از انتقال ویروس HIV از مادر به جنین است. در گذشته، بسیاری از نوزادانی که مادرانشان به HIV مبتلا بودند، به‌طور طبیعی به این ویروس آلوده می‌شدند. اما اکنون با پیشرفت‌های پزشکی، امکان انتقال ایدز از مادر به جنین به صفر رسیده است. این دستاورد به طور عمده به‌واسطه استفاده از درمان‌های آنتی‌رتروویروسی (ART) در دوران بارداری و زایمان بدست آمده است. این نوع درمان، برای مادران باردار مبتلا به HIV، نه تنها خطر انتقال ویروس به جنین را به صفر می‌رساند، بلکه خطر ابتلای نوزاد به این ویروس از طریق شیر مادر را نیز به حداقل می‌رساند. به‌این‌ترتیب، یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها در مبارزه با ایدز یعنی انتقال عمودی از مادر به کودک، به‌طور کامل از بین رفته است.»
او در ادامه توضیح می‌دهد که با وجود پیشرفت‌های درمانی، هنوز عدم آگاهی در میان جوانان وجود دارد که مانع از استفاده صحیح از این درمان‌ها می‌شود. به گفته محرز، اگر مادر باردار تحت درمان قرار گیرد، می‌تواند فرزند سالمی به دنیا آورد و خطر انتقال بیماری به جنین به صفر می‌رسد.
پیشرفت‌های درمانی برای بیماران مبتلا به ایدز
این متخصص بیماری‌های عفونی از پیشرفت‌های درمانی برای بیماران مبتلا به ایدز در کنار پیشگیری از انتقال HIV از مادر به جنین، می‌گوید: «درمان بیماران مبتلا به ایدز نیز در سال‌های اخیر به سطحی بی‌سابقه از موفقیت رسیده است. درمان‌ها در کنترل ویروس و بهبود کیفیت زندگی بیماران شگرف بوده است. این درمان با هدف کاهش بار ویروسی و تقویت سیستم ایمنی بدن بیماران صورت می‌گیرد. سطح ویروس HIV در بدن بیمار را به حدی پایین می‌آورد تا جایی که در بسیاری از موارد، ویروس به‌طور غیرقابل شناسایی در آزمایش‌های خون قرار می‌گیرد. استفاده از داروهای ترکیبی آنتی‌رتروویروسی که ترکیبی از چندین دارو را شامل می‌شوند، نه تنها به کنترل ویروس کمک میکند بلکه از بروز مقاومت دارویی جلوگیری میکند. این درمان‌ها باعث بهبود وضعیت سلامت بیماران، کاهش خطر انتقال ویروس به سایرین، و افزایش طول عمر بیماران می‌شوند.»
محرز،همچنین به وجود داروهای مؤثر در ایران اشاره میکند که وزارت بهداشت این داروها را به صورت رایگان به بیماران ارائه می‌دهد. «با این وجود به دلیل نگرش منفی و عدم اطلاع‌رسانی کافی، بسیاری از افراد از این خدمات بهره‌مند نمی‌شوند. در حال حاضر،۲۰۰ پزشک عمومی آموزش دیده در کشور فعال هستند و هیچ یک از بیماران مثبت در زمان‌های بحرانی بدون دارو نماندند. همچنین بیش از ۲۰۰ مرکز درمانی در ایران وجود دارد که به ارائه مشاوره و درمان رایگان می‌پردازند.»
عملکرد بهتر ایران نسبت به کشورهای منطقه
او همچنین به این نکته اشاره میکند که در سه سال گذشته، ایران در مقایسه با کشورهای دیگر منطقه عملکرد بهتری داشته و توانسته ۵۶ درصد از بیماران را شناسایی کند. این در حالی است که هنوز ناآگاهی و انگ اجتماعی در مورد این بیماری‌ها وجود دارد که باید با آموزش و اطلاع‌رسانی مناسب کاهش یابد.
محرز، نقش رسانه‌ها را در افزایش آگاهی عمومی و بهبود شرایط درمانی مهم می‌داند و می‌گوید: «آگاهی‌رسانی به جوانان و گروه‌های پرخطر یکی از اقدامات مؤثر در راستای درمان و پیشگیری از ایدز است. با برنامه‌های آموزشی و رسانه‌ای، باید انگ اجتماعی را کاهش و اطلاعات عمومی درباره ایدز را افزایش داد.»
در شناسایی مشکل داریم
علیرضا رئیسی، معاون بهداشت وزارت بهداشت هم معتقد است که اگر ایران از گروه کشورهای منطقه، حذف شود کشورهای منطقه در رابطه با روند درمان ایدز در وضعیت بدی قرار می گیرند. چون کشورهای عضو، میزان شناسایی بسیار ضعیفی دارند. ۳۶ درصد شناسایی صورت گرفته ۶۰درصد درمان می‌گیرند و ۷۰ درصد کاهش سطح ویروس داشته‌اند. البته در ایران شناسایی مطلوب نیست و چیزی حدود ۵۶ درصد است، اما در ۹۰ درصد دوم و سوم وضعیت خیلی خوبی داریم. حدود ۸۵ درصد درمان می‌گیرند و ۹۳ درصد سطح ویروس صفر شده است. این یعنی کسانی که ما بیماریابی می‌کنیم به خوبی درمان می‌شوند اما در شناسایی مشکل داریم.
تامین داروهای اچ‌آی‌وی به صورت رایگان
زهرا حاجی زاده، مدیرعامل انجمن حمایت و یاری آسیب‌دیدگان اجتماعی نیز در گفتوگو با «شهروند» روند درمان کسانی که با ویروس اچ‌آی‌وی زندگی می کنند و آمارهای مربوط به آن را بررسی میکند. حاجی‌زاده در ابتدا، می‌گوید: «سازمان جهانی بهداشت درباره ایدز از گذشته سه هدف تعیین کرده به نام ۹۰-۹۰-۹۰. یعنی ۹۰درصد بیماران مبتلا باید شناسایی شوند، ۹۰درصد شناسایی شده‌ها برای دریافت خدمات درمان به سیستم سلامت وصل شوند و ۹۰درصد افراد هم درمان موثر بگیرند تا درصد ویروس در آن‌ها کاهش پیدا کند. اما این روند به تدریج به ۹۵ درصد رسیده است.»
او تاکید می کند که بیماران به درمان و داروها دسترسی دارند و داروهای اچ‌آی‌وی به صورت رایگان از طریق سازمان ملل تأمین می‌شود.
حاجی زاده ادامه می‌دهد: « تا پایان سال 2023 حدود 30 میلیون و 700 هزار نفر درمان ضد رتروویروسی دریافت کرده اند از ابتدای اپیدمی تا کنون، حدود ۸۸ میلیون و ۴۰۰ هزار نفر مبتلا به اچ‌آی‌وی در جهان شناسایی شده‌اند که از این تعداد، ۴۲ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر فوت شده‌اند و ۳۹ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر با ویروس اچ‌آی‌وی زندگی می‌کنند و تا سال 2023 حدود 420 هزار نفر از بیماری های ناشی از ایدز جانشان را از دست داده اند. در سال 2023 یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر مبتلای جدید هستند.آمارها در ایران نیز تخمین می زند که تا پایان سال ۱۴۰۳، ۴۴ هزار و ۱۰۵ نفر با اچ‌آی‌وی زندگی می کنند. در 6 ماه ابتدای سال 1403 ۷۵۸ نفر مورد جدید شناسایی شده اند و در سال گذشته، مرگ 420 نفر موارد شناسایی شده ثبت شده است. تا پایان ۶ ماهه نخست امسال نیز ۱۹ هزار و ۶۵ نفر درمان رترو ویروسی دریافت کرده اند. از ابتدای اپیدمی تا کنون ۴۸ هزار و ۱۷ نفر در کشور شناسایی شده‌اند و از ابتدای اپیدمی تاکنون مرگ ۲۳هزار و ۲۵۷ نفر از افرادی که شناسایی شده اند، ثبت شده است. »
او می‌گوید که درصد انتقال به صورت تزریقی کاهش پیدا کرده و به ۱۰ درصد رسیده اما این درحالی است که ۶۰ درصد از این موارد ابتلا به دلیل روابط جنسی است و انتقال از مادر به کودک به صفر رسیده است.
کمبود آگاهی، یکی از موانع اصلی در پیشگیری
حاجی زاده همچنین برای حمایت و درمان این بیماران به اهمیت نگاه چندجانبه به درمان بیماران اشاره میکند و تأکید دارد که تنها نگاه پزشکی کافی نیست و باید به جنبه‌های روانشناسی و جامعه‌شناسی نیز توجه شود.او همچنین، مشکلات اجتماعی و انگ‌های مرتبط با این بیماری به کسانی که با این ویروس زندگی می کنند، نیز مورد بحث قرار می‌دهد. « یکی از اولویت‌های اصلی در درمان اچ آی وی، شناسایی زودهنگام افراد مبتلا به ویروس HIV است. با راه‌اندازی مراکز مشاوره و انجام آزمایش‌های رایگان، داوطلبانه و محرمانه، افراد در معرض خطر می‌توانند به راحتی وضعیت خود را بررسی کنند. اما مشکلات اجتماعی و برچسب زدن از سوی دیگران سبب می‌شود تا افرادی را که با اچ آی وی زندگی می کنند، را یک هیولای ترسناک تصور کنند. .یکی از چالش‌های اصلی، نداشتن آگاهی لازم جامعه درباره روش‌های پیشگیری از ایدز است که نیاز به آموزش‌های بیشتر دارد. کمبود اطلاعات عمومی و آگاهی، هنوز یکی از موانع اصلی در پیشگیری از HIV و حمایت از افرادی که با بیماری اچ آی وی زندگی می کنند، است. به‌ویژه در مناطقی که هنوز نگرش‌های منفی و تبعیض‌آمیز نسبت به افرادی که با ویروس HIV زندگی می کنند، وجود دارد، ایجاد تغییرات اجتماعی و فرهنگی امری حیاتی است. این تغییرات می‌توانند شامل کاهش انگ و تبعیض‌های اجتماعی، تسهیل دسترسی به خدمات بهداشتی، و تشویق به رفتارهای پیشگیرانه و انجام تست‌های مرتبط با اچ آی وی باشد. و در آخر اینکه افرادی که با ویروس اچ آی وی زندگی می کنند یا افرادی که قصد نجات این گروه از افراد را دارند باید آگاهی دقیق و درستی داشته باشند و از مراجع علمی در رابطه با درمان و حمایت های لازم تحقیق کنند.»