[ مریم رضاخواه] اراذل و اوباش اند اما خود را لات، با مرام و حتی پهلوان معرفی می کنند. سلبریتی های شرارت،  فضای مجازی را هم قرق کرده اند. اینستاگرام را فضای  تاخت و تاز خود قرار داده اند تا با نوچه پروری فرهنگی بی ریشه را رواج دهند. پدیده  سلبریتی‌ساز شرارت در اواخر دهه 90 با کلیپ های وحید مرادی ، گنده لات خطرناک  آغاز شد. او از معروف ترین اراذل و اوباشی بود که در فضای مجازی بسیار فعالیت داشت و در زندان به قتل رسید. این مجرم  که در فضای مجازی خود را عقاب ایران معرفی کرده بود با ترویج فرهنگ شرارت،  فالوور جذب می کرد. از آن زمان سلبریتی شرارت در فضای مجازی رخنه کرد. البته این پدیده تنها معطوف به کشور ما نیست و در تمام دنیا وجود دارد.
حالا اراذل و اوباش با اسامی واقعی یا مستعار در حالی که خالکوبی های عجیب بر تن و چهره و رد زخم چاقو و تیزی روی صورت و بدن دارند مروج فرهنگ شرارت در فضای مجازی هستند. پدیده‌ای عجیب که ریشه‌های آن را باید در جابه‌جایی مرجعیت ارزش‌های تاریخی فرهنگیمان جستجو کنیم. تبدیل بزهکاران به قهرمانانی که بخشی از جامعه آنان را تحسین می‌کند، پدیده‌ای نگران‌کننده در شبکه‌های اجتماعی است. اما چه عواملی موجب می‌شود که برخی افراد، کسانی که قوانین را زیر پا می‌گذارند یا ارزش‌های اخلاقی را نقض می‌کنند، به عنوان الگو یا قهرمان در فضای مجازی معرفی شوند؟ «شهروند» در گفت و گو با کارشناسان  دلایل محبوبیت مجرمان در فضای مجازی را بررسی می کند.

در فضای مجازی، گاه شاهد آن هستیم که افرادی با سابقه بزهکاری، مانند دزدی، خشونت یا رفتارهای هنجارشکنانه، به چهره‌هایی محبوب تبدیل می‌شوند. برخی از این افراد با استفاده از جذابیت بصری، محتوای طنزآمیز یا روایت‌هایی که مخاطب را همدل می‌کند، موفق می‌شوند تصویری مثبت از خود ارائه دهند. این مسئله تنها به فرهنگ خاصی محدود نمی‌شود و در بسیاری از جوامع قابل مشاهده است.
سلمان کونانی جرم‌شناس در حوزه فضای مجازی  معتقد است که شبکه‌های اجتماعی به دلیل الگوریتم‌های خود، بیشتر به محتواهای جنجالی یا پرطرفدار توجه نشان می‌دهند.  او به «شهروند» می گوید: « این الگوریتم‌ها، که بر اساس تعداد بازدید، لایک یا کامنت عمل می‌کنند، محتواهای مجرمانه را به دلیل جذابیت ظاهری یا داستان‌پردازی، بیشتر نمایش می‌دهند.»
کونانی دلایل قهرمان سازی سلبریتی شرارت را هم این طور عنوان می کند: «بسیاری از افراد، به خصوص جوانان، به دنبال الگوهایی می‌گردند که از چارچوب‌های سنتی خارج شوند. تحسین بزهکاران، بحران هویتی است که در جوامع مدرن شکل گرفته است. بسیاری از بزهکاران در فضای مجازی، با روایت داستان‌های شخصی، تلاش می‌کنند تصویری انسانی از خود ارائه دهند. بیان مشکلات کودکی، فقر، یا بی‌عدالتی‌های اجتماعی، به شکلی طراحی می‌شود که مخاطب به جای تمرکز بر جرم، احساس همدردی پیدا کند. در واقع این پدیده ریشه در بحران ارزش‌ها و اختلالات هویتی دارد. فضای مجازی بستری فراهم کرده است که افراد بدون فیلتر، محتوای خود را منتشر کنند. برخی بزهکاران به دلیل انتشار ویدئوهای طنز، مصاحبه‌های جنجالی، یا ظاهر جذاب، میلیون‌ها دنبال‌کننده پیدا کرده‌اند. این موضوع می‌تواند خطرناک باشد؛ زیرا نوجوانان و جوانان، تحت تأثیر این افراد قرار گرفته و رفتارهای ناهنجار را تقلید کنند. بسیاری از کاربران، تحت تأثیر داستان‌پردازی‌ها و جلوه‌های بصری قرار می‌گیرند و فراموش می‌کنند که پشت این تصویر، یک بزهکاری واقعی وجود دارد. ما نیازمند نظارت بیشتر بر محتوای فضای مجازی هستیم. نباید به مجرمان اجازه داده شود که از این فضا برای قهرمان‌سازی خود سوءاستفاده کنند. »

راهکارهایی برای مقابله با قهرمان سازی مجرمان
عدم آموزش‌های مناسب درباره پیامدهای اجتماعی و اخلاقی جرم، باعث می‌شود که بخش‌هایی از جامعه بزهکاری را نوعی شجاعت یا قدرت تلقی کنند. کونانی راهکارهایی برای مقابله با این پدیده می‌دهد: «آموزش جامعه برای تشخیص محتوای مناسب از ناهنجار، یکی از مهم‌ترین راهکارها است. این آموزش‌ها باید از مدارس شروع شود و به خانواده‌ها نیز انتقال یابد. برای جلوگیری از قهرمان‌سازی بزهکاران، باید الگوسازی‌های مناسب از افراد موفق، خیرخواه و قانون‌مدار در فضای مجازی ترویج شود.پلتفرم‌های اجتماعی باید مسئولیت بیشتری در قبال محتوای منتشرشده بپذیرند و از انتشار محتواهای ترویج‌دهنده بزهکاری جلوگیری کنند. همچنین بسترهایی برای گفت‌وگو در جامعه ایجاد شود تا ارزش‌های اخلاقی و اجتماعی تقویت شود و افراد به درک بهتری از پیامدهای جرم برسند.  او معتقد است که محبوبیت بزهکاران در فضای مجازی، زنگ خطری برای ارزش‌های اجتماعی است. این پدیده نه تنها تصویر غلطی از هنجارشکنی ارائه می‌دهد، بلکه می‌تواند تأثیرات مخربی بر نسل جوان داشته باشد. با آموزش، نظارت و الگوسازی مثبت، می‌توان این روند را معکوس کرد و جامعه را به سوی پذیرش الگوهای سالم‌تر سوق داد.»

با آگاهی قهرمان سازی بزهکاران را معکوس کنیم
معصومه نصیری تحلیلگر رسانه به «شهروند» می گوید: « با افزایش نفوذ فناوری و گسترش شبکه‌های اجتماعی، پدیده قهرمان‌سازی از بزهکاران ممکن است در آینده به اشکال جدیدی نیز ظاهر شود. اما سیاست‌گذاران، خانواده‌ها، نهادهای آموزشی و حتی خود کاربران می‌توانند با همکاری و آگاهی، این روند را معکوس کرده و ارزش‌های اجتماعی را بازتعریف کنند. ایجاد پلتفرم‌هایی برای ترویج محتوای مثبت، تقویت زیرساخت‌های قانونی برای نظارت بر فضای مجازی و تشویق تولیدکنندگان محتوا به روایت داستان‌های الهام‌بخش، گام‌هایی اساسی در این مسیر خواهد بود.بسیاری از محتواهایی که توسط بزهکاران تولید می‌شود، تنها به دلیل بازدید، لایک یا اشتراک‌گذاری کاربران به محبوبیت می‌رسند. بنابراین، آگاهی‌بخشی به جامعه درباره تأثیر رفتارهایشان در فضای مجازی، می‌تواند گام موثری در کنترل این پدیده باشد. کاربران باید بدانند که هر لایک یا کامنت آن‌ها می‌تواند به معنای تأیید و تقویت محتوای منتشرشده باشد. اگر جامعه به این درک برسد که رفتار آن‌ها در فضای مجازی عواقب اجتماعی دارد، می‌توان از این قبیل پدیده‌ها پیشگیری کرد.»

جامعه را از آسیب‌های این پدیده مصون داریم
محبوبیت بزهکاران در فضای مجازی، موضوعی است که می‌تواند تأثیرات بلندمدتی بر ارزش‌های اجتماعی، امنیت روانی جامعه و رفتارهای فردی بگذارد. هرچند دلایل مختلفی در پس این پدیده وجود دارد، اما با اقداماتی همگانی، از آموزش و نظارت گرفته تا تقویت هویت اجتماعی، می‌توان جامعه را از آسیب‌های این پدیده مصون داشت. این مسئولیتی است که بر عهده تمام افراد جامعه، از سیاست‌گذاران تا کاربران عادی، قرار دارد.

ابعاد روان‌شناختی محبوبیت بزهکاران

بخش دیگری از این پدیده، به ابعاد روان‌شناختی مخاطبان برمی‌گردد. بسیاری از افرادی که بزهکاران را به‌عنوان قهرمان می‌بینند، در واقع به دنبال تخلیه روانی یا اعتراض به ساختارهای اجتماعی موجود هستند. حسین مهاجر روان‌شناس بر این باور است  که تحسین بزهکاران در فضای مجازی می‌تواند ناشی از  این باشد که افراد، به‌ویژه نوجوانان، در دوره‌ای از زندگی خود تمایل به زیر پا گذاشتن قواعد و محدودیت‌ها پیدا می‌کنند. او به «شهروند» می گوید: فضای مجازی بزهکارانی را نشان می‌دهد که بدون توجه به قوانین، زندگی هیجان‌انگیزی دارند؛ این افراد برای گروهی از کاربران جذاب می‌شوند. بسیاری از بزهکارانی که در فضای مجازی مطرح می‌شوند، داستان‌هایی مشابه با مخاطبانشان دارند. مشکلات خانوادگی، فقر یا شکست‌های اجتماعی، عناصری هستند که باعث می‌شود کاربران به‌طور ناخودآگاه با آنان همزادپنداری کنند. مهاجر همچنین به تصویرسازی رسانه‌ای از بزهکاری اشاره کرد: «روایت‌های قهرمانانه از بزهکاران در فیلم‌ها، سریال‌ها و حتی موسیقی، تأثیری انکارناپذیر بر جذابیت این افراد در دنیای واقعی دارد. برخی کاربران، بزهکاران فضای مجازی را با شخصیت‌های محبوب سینمایی مقایسه می‌کنند و همان احساس قهرمان‌پرستی را نسبت به آنان نشان می‌دهند.»
او نقش خانواده را در جلوگیری از تحسین بزهکاران کلیدی دانست: «خانواده‌ها یکی از مهم‌ترین نهادهایی هستند که می‌توانند بر دیدگاه فرزندان خود درباره این موضوع تأثیر بگذارند. گفت‌وگوهای مستمر و باز با فرزندان، توضیح درباره پیامدهای بزهکاری و تحلیل محتوای فضای مجازی، ابزارهایی موثر برای مقابله با تأثیرات منفی این پدیده هستند.»
این روانشناس، مسئولیت اجتماعی کاربران را هم مهم می داند: «علاوه بر خانواده‌ها و سیاست‌گذاران، کاربران نیز نقش مهمی در مقابله با قهرمان‌سازی از بزهکاران دارند.»