[راضیه زرگری | فرشته کیانی] «دونالد ترامپ» رئیس‌جمهور منتخب آمریکا شامگاه شنبه در پستی کشورهای بریکس را تهدید کرد که اگر از طرح ایجاد ارز جایگزین برای دلار دست نکشند، «تعرفه ۱۰۰ درصدی» بر آنها اعمال خواهد کرد. او از کشورهای عضو بریکس خواست که یا ارز جدید بریکس را ایجاد نکنند یا از ارز دیگری برای جایگزینی دلار قدرتمند آمریکا حمایت نکنند!رئیس‌جمهور منتخب آمریکا کشورهای عضو بریکس را که هر کدام به‌نحوی با کشورش تبادلات تجاری دارند و آمریکا هم در حوزه واردات و صادرات به آنها وابسته است، تهدید کرده که درصورت کنار گذاشتن دلار به‌عنوان ارز تجارت‌های خود، علاوه بر تعرفه، تجارت با آمریکا نیز برای این کشورها محدود خواهد شد. گفتنی است بریکس یک انجمن بین کشورهای به‌اصطلاح جنوب جهانی برای توسعه مشارکت‌های اقتصادی است که در سال ۲۰۰۶ ایجاد شد. علاوه بر روسیه، برزیل، هند، چین و آفریقای جنوبی کشورهای مثل مصر، اتیوپی، ایران، امارات و عربستان سعودی نیز از ابتدای سال ۲۰۲۴ به این گروه پیوسته‌اند. یکی از مهم‌ترین اهداف بلندمدت بریکس، از بین بردن سلطه دلار در مبادلات تجاری جهان است که گویا ترامپ را به واکنش تهدید آمیز واداشته است. ترامپ مدعی شد: «جایگزینی دلار توسط بریکس در تجارت جهانی غیرممکن است و هر کشوری که به‌دنبال جایگزینی دلار است، باید با آمریکا خداحافظی کند.» جمشید عدالتیان، اقتصاد دان و مهدی خورسند، کارشناس اقتصاد بین‌الملل در گفت‌وگو با شهروند تهدیدهای ترامپ را در مقابل قدرت گرفتن این گروه اقتصادی بررسی کرده‌اند.
تشکیل بریکس با مشوقی مثل اعتیاد آمریکا به تحریم‌های دلاری
مهدی خورسند، کارشناس اقتصاد بین‌الملل، در گفت‌وگو با شهروند درباره سازوکارهایی که کشورهای در حال توسعه دنیا را به سمت تشکیل یک گروه مستقل سوق داد، توضیح می‌دهد: «یکی از اولویت‌های اصلی که باعث شد کشورها و اقتصادهای نوظهور دنیا به سمت ایجاد یک سازوکار مالی جدید بروند و سیستم سوئیفت و تسلط دلار بر نظام مالی بین‌الملل را تحت‌تأثیر قرار دهند، همین یکجانبه گرایی آمریکا و اعتیاد این کشور به تحریم‌های دلاری دنیاست»
وی با اشاره به اینکه ترامپ در زمانی که کاندیدای ریاست‌جمهوری بود، به همین نکته اشاره کرد که نبادی اجازه دهیم انحصار دلار از این برود، تصریح می‌کند:« همینتهدیدهای محدودیت دلاری در دنیا باعث شده که ارزش و جایگاه دلار به خطر بیفتد با این حال میبینیم که ترامپ قبل از اینکه به کاخ سفید بیاید، رسما شروع کرده به تهدید دلاری کشورهای دنیا.»
دود تهدید تعرفه‌های تجاری سنگین در چشم خود آمریکا هم می‌رود
خورسند درباره تهدیدی که ترامپ پیرامون اعمال تعرفه‌های 100درصدی عنوان کرده، با بیان اینکه آمریکا ذات و ماهیتش با تهدید اقتصادی کشورهای دنیا آن هم با ابزار دلار عجین شده، تأکید می‌کند:« وقتی اقتصادهای نوظهور دنیا را به اعمال تعرفه 100درصدی تهدید می‌کند قاعدتا بخش بزرگی از آن ضربه به اقتصاد آمریکا برمی‌گردد.»این کارشناس بین‌الملل توضیح می‌دهد: «نظام بین‌الملل نظام تجارت آزاد است.سازمان تجارت جهانی ساختارش براساس مزیت نسبی است؛ یعنی همه کشورها نمی‌توانند همه‌‌چیز را تولید کنند. کشورها براساس مزیت‌های نسبی تولیداتی را انجام می‌دهند و در قالب قوانین سازمان تجارت جهانی مبادله تجاری دارند. به بیان دیگر وقتی حرف از تعرفه صد درصدی به میان می‌آید، بخش بزرگی از لطمات آن به اقتصاد آمریکا وارد می‌شود. طبیعتا به اقتصادهای نوظهور هم ضربه وارد خواهد شد؛ اما ما در اقتصاد بین‌الملل همه در یک کشتی نشسته‌ایم و اینطور نیست که آمریکا خودش را جدا از اقتصاد جهانی بداند و ضربه ناپذیر بماند.وقتی دنیا به سمت ایجاد این سازمان‌ها و نهادهای اقتصادی غیروابسته به آمریکا مثل بریکس و RCEP بزرگ‌ترین نهاد اقتصادی منطقه‌ای یا سازمان همکاری‌های شانگهای پیش رفته است، یعنی اینکه ناراضی است. یعنی از کیک قدرت اقتصادی در نظام بین المل سهم بیشتری می‌خواهد.»
چرا آمریکا فضای تعاملات بین‌المللی با اقتصادهای نوظهور را با تهدید آغاز کرد؟
خورسند معتقد است بار دیگر دولتمردان آمریکا با این تهدیدی که از رئیس‌جمهور منتخبشان مطرح شده، بر دلیلی که دنیا براساس آن به سمت استفاده از ارزی غیراز دلار رفته، تأکید کردند.
«اینکه این تهدید چقدر عملی خواهد شد، باید مورد بررسی قرار بگیرد. این نکته شوکه‌کننده است که آمریکا عملا فضای تعاملات بین‌المللی با اقتصادهای نوظهور را با تهدید آغاز کرد.با توجه به پیشرفتی که سازوکارهای همکاری‌های دو و چند جانبه اقتصادهای نوظهور در چهارچوب نهادهای منطقه‌ای داشته‌اند، این پیشروی در حال قوت گرفتن است. با این حال مشخص شده که دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ هم بنا ندارد شیوه تعامل را با اقتصادهای نوظهور در پیش بگیرد و احتمال تقابل بیشتر است؛ که این تقابل در بعد نظامی هم وجود دارد؛ میبینیم که در غائله اوکراین، تمام غرب در مقابل روسیه قرار دارد و در اتفاقات غرب آسیا، تمام غرب در مقابل ایران قرار دارد ؛ احتمالا در حوزه اقتصادی هم تمام غرب در مقابل چین قرار بگیرد. این فضا باعث می‌شود که از یک جنگ میدانی به یک جنگ اقتصادی تمام و کمال بین شمال (کشورهای توسعه یافته) در مقابل جنوب (کشورهای در حال توسعه) برسیم.»
این کارشناس حوزه اقتصاد بین‌المللی درباره بحث جنگ تعرفه‌هایی که ترامپ در تهدید کانادا، مکزیک و چین مطرح کرده، در پاسخ به اینکه آیا ظرفیت و کشش کشیده شدن این تهدید بین کشورهای بریکس هم در عمل وجود دارد، می‌گوید:«قطعا این تهدیدات گسترده‌تر می‌شود، وقتی صحبت از تعرفه‌های 100درصدی است، یعنی دو برابر شدن تعرفه‌های تجاری. این یعنی برزیل، هند، آفریقای جنوبی و اندونزی که هر کدام مبادلات تجاری مهمی با آمریکا دارند با این تعرفه‌های سنگین رو به رو می‌شوند. این در حالی است که حجم اقتصادی بریکس بسیار زیادشده و تجارت بریکس با اضافه شدن اعضای جدید به بیش از حجم تجارت جهانی آمریکا تبدیل شده است. اینها نشان از این دارد که آمریکا
با این رویکرد به یک خودکشی سیاسی اقتصادی دست می‌زند.»
تسریع روند حرکت کشورهای جنوب جهانی به سمت پیمان‌های پولی
خورسند معتقد است تهدیدهای ترامپ رفتار پولی و مالی کشورهای جنوب جهانی را رادیکال‌تر می‌کند؛ اینها برای چهارچوب رفتاری خود در حوزه بریکس نوعی کاتالیزور داشتند که به‌نظر من با تهدیدهای آمریکا موضع‌گیری تندی داشته باشند و آمریکایی‌ها قمار زیانباری را مرتکب شده است.»
بریکس تلاشی برای عبور از نظام تک قطبی اقتصادی است
این کارشناس اقتصاد بین‌الملل درباره اینکه ارز بریکس در نهایت می‌تواند قدرت رقابت با دلار را در معاملات جهانی به‌دست بیاورد، می‌گوید: «بریکس در بدو کار قرار دارد. در پس جنگ جهانی اول و دوم کسی تصور نمی‌کرد که روزی پوند کنار گذاشته شود و دلار جایش را بگیرد. هیچ‌کسی تصور نمی‌کرد هیچ ارزی بتواند جای قدرت افسانه‌ای انگلیس و پوند را بگیرد ولی به راحتی کنار گذاشته شد و دلار جایگزین پوند شد. اگر تاریخ اقتصاد بین‌الملل را مطالعه کنیم میبینیم که اینها شدنی است، اما راه بریکس بسیار طولانی است.نباید بریکس را خیلی قدرتمند و بزرگ جلوه داد؛ اعضای بریکس چندان هم یکدست نیستند اما به هر حال بریکس یک تلاشی برای عبور از نظام تک قطبی اقتصادی است. به بیان دیگر باید یک توقع متناسب با توان و ظرفیت این گروه از بریکس داشته باشیم. بریکس یک سیستم موازی با سوئیفت است با این حال واحد پولی بریکس (بریک) هنوز سازوکارش اعلام نشده و باید ببینیم چقدر عملیاتی می‌شود. دست‌کم در دو سه سال آینده سازوکار و میزانایستادگی بریک در نظام پولی بین‌الملل در مقابل دلار دیده می‌شود و من فکر می‌کنم با تهدیدهای ترامپ سرعت قدرت‌گیری اعضای بریکس بیشتر می‌شود و بدون شک این گروه در مقابل این تهدیدها موضع انفعالی نمی‌گیرد. »
کشورهای دنیا چاره‌ای جز جایگزینی دلار ندارند
جمشید عدالتیان، اقتصاددان و استاد دانشگاه، در پاسخ به پرسش «شهروند» درباره دلیل تهدید اعضای بریکس از سوی دونالد ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌های 100درصدی علیه اعضای این گروه گفت: «در دنیای سیاست از این حرف‌ها بسیار است. بریکس تا ایجاد پول واحد و جا انداختن آن به زمان نیاز دارد و به دوره چهارساله ترامپ نمی‌رسد. اینگونه تهدیدها تهی از محتواست.
هدف کشورهای عضو بریکس کنار گذاشتن دلار به‌عنوان وسیله پرداخت بین‌المللی و ایجاد یک ارز رقابتی است، اما اعضای آن از نظر اقتصادی بسیار متنوع‌اند و باید روابط‌شان ابتدا مشخص شود. ضمن اینکه فاصله کشورهای بریکس از یکدیگر زیاد است و تا بخواهند روابط خود را شکل دهند و بانک مرکزی بریکس و فعالیت‌های آن را مثل ایجاد پول واحد را راه‌اندازی کنند، زمانبر است.
ترامپ طبق شعار خود، یعنی اول آمریکا، در حال شاخ و شانه کشیدن است که بیشتر مصرف داخلی دارد تا ماهیت اجرایی. از مهم‌ترین قدرت‌های اقتصادی بریکس می‌توان به ایران و روسیه اشاره کرد که تحت تحریم آمریکا هستند. از میان دیگر کشورهای بریکس هم چین و برزیل بیشترین رابطه را با آمریکا دارند.
بنابراین این تهدیدها نمی‌تواند چندان جامع باشد و تو خالی به نظر می‌رسد. ترامپ حرف‌های بی‌پایه و اساس بسیار می‌زند و تهدید می‌کند. نحوه عملکرد او حتی مثل بیزینس‌من‌ها هم نیست که تجاری باشد، بیشتر شبیه قماربازهاست که بلوف می‌زنند. ترامپ مثل همه پوپولیست‌های دست راستی حرف‌هایی می‌زند که معلوم نیست قابل اجرا هستند یا نه.»
رقابت ارز بریکس با دلار زمانبر است
این اقتصاددان در پاسخ به این پرسش که با توجه به تحولات اقتصاد بین‌الملل، آیا ارز بریکس می‌تواند رقابت جدی با دلار داشته باشد افزود: «این اتفاق زمانبر است. اعضای بریکس فعلا محدودند، هماهنگی همین تعداد محدود هم سخت است و تا اعضا افزایش یابد، طول می‌کشد. کار به این سادگی‌ها نیست. قیمت مواد خام، نفت، گاز و حتی ارزهای دیجیتال به دلار است و حتی ارزهای دیجیتال شانس بیشتری در مقابل دلار نسبت به واحدهای پول جدید مثل بریکس دارند.»
جنگ تعرفه‌ها؛ اوج‌گیری تورم در آمریکا
عدالتیان درباره جنگ تعرفه‌ای که ترامپ راه انداخته و با آن کشورهایی نظیر چین، کانادا و مکزیک را تهدید می‌کند و همچنین تبعات آن برای آمریکا در صورت وقوع، بیان کرد: «باید دید ترامپ در عمل چه می‌کند. اولا این تعرفه‌ها شامل همه کالاها نیست. ضمن اینکه چین و سایر کشورها هم بیکار نخواهند نشست و عکس‌العمل نشان خواهند داد. اعمال تعرفه‌های سنگین بر کشورها به راحتی ممکن نیست و از نوع حرف‌های کلی است. در عالم سیاست، و برای ترامپ در عالم کازینویی یا همان قمارخانه‌ای، ابتدا خشن وارد می‌شوند، بعد مذاکره می‌کنند تا به حداقلی که نیاز دارند، برسند. آمریکا باید ببیند کدام کالاها را و با چه قیمتی می‌تواند جایگزین کند. اگر ترامپ تعرفه همه کالاهای چینی را بالا ببرد، تورم در آمریکا بالا می‌رود و این چیزی است که ترامپ در کمپین‌های انتخاباتی خود همواره قول داده آن را کنترل کند.
کشورهای دنیا چاره‌ای ندارند که به دنبال جایگزینی برای دلار باشند
این استاد دانشگاه در پاسخ به این پرسش که آیا اقدام احتمالی ترامپ درباره جنگ تعرفه با اعضای بریکس، روند حرکت این کشورها را به سمت پیمان‌های پولی و کاهش استفاده از دلار تسریع نمی‌کند، افزود: «این قدرت بلامنازع دلار در بازار جهانی که سعی می‌کند با سلطه خود کشوری را زمین بزند، به هر حال باعث دردسر شده است و قدرت چانه‌زنی کشورهای دیگر را پایین می‌آورد. حتی در مقطعی واحد پولی یورو نیز سعی کرده جلوی دلار بایستد.
بنابراین سایر کشورها به دنبال آلترناتیوی برای دلار هستند، اما رسیدن به چنین هدفی طول می‌کشد. معتقدم در بلندمدت کشورهای دنیا چاره‌ای ندارند جز اینکه که به دنبال جایگزینی برای واحد پولی دلار باشند.» عدالتیان همچنین در پایان خاطرنشان کرد که در جهان امروز، روابط بانکی و نوع دریافت‌ها و پرداخت‌ها کم‌کم در حال تغییر و تحول است. به عنوان مثال، اسکناس دلار رفته‌رفته اهمیت خود را از دست خواهد داد و امور مالی با ارزهای دیجیتال و حتی جابه‌جایی آنلاین پول، انجام می‌شود. اکنون اسکناس و ذخیره آن برای بسیاری از کشورها معضل است. اما با وجود اینها، آمریکا هم در تلاش است منافع خود و قدرت دلارش را حفظ کند؛ هرچند سیاست‌های تعرفه‌ای ترامپ بر کشورهای جهان عملا صددرصد قابل اجرا نیست.