[شهروند] جنگ جهانی اول 11 نوامبر 1918 میلادی به پایان رسید، اما تبعات آن در بسیاری از کشورهای جهان حتی آن‌ها که بی‌طرف بودند یا هزاران کیلومتر دورتر از خطوط مقدم قرار داشتند، تا سال‌های سال بعد قابل لمس بود. این میان بودند کشورهایی که هم دور از خط مقدم نبرد در اروپا بودند و هم هیچ تمایلی به جانبداری از طرف‌های درگیر نداشتند و بی‌طرفی را به معنای واقعی آن رعایت کردند، اما شعله‌های جنگ دامن‌شان را گرفت و حتی بیش از آن‌ها که بی‌طرف نبودند، خسارت دیدند. کشور ما ایران به واقع یکی از همین بی‌طرف‌هایی بود که هم‌اندازه و حتی بیش از آن‌ها که در جنگ سمت و سو داشتند از این بلیه جهانی دچار آسیب شد. فقط یک قلم از این آسیب‌ها قحطی ویرانگری بود که در سال سوم جنگ یعنی ١٩١٧ میلادی سراسر کشور را درنوردید و حدود 10میلیون ایرانی یعنی چیزی نزدیک به ٤٠درصد از جمعیت کشور را به کام مرگ برد.

دولتی بی‌اختیار و مجلسی دست بسته
109 سال پیش در چنین روزی، برابر ٢٣ آبان ١٢٩٤ خورشیدی، مجلس سوم شورای ملی در اعتراض به ادامه اشغال ایران اعلام انحلال کرد و رسماً به کار خود پایان داد. در این ایام حدود یک سال از اشغال ایران توسط قوای روس و انگلیس می‌گذشت و دولت ایران کوچکترین اختیاری برای تصمیم‌گیری درخصوص مسائل اساسی کشور نداشت. فقط یک نمونه از این بی‌اختیاری را می‌توان در اختصاص دادن حجم قابل توجهی از محصولات کشاورزی ایران برای تامین غذای قوای روس و انگلیس مشاهده کرد. سیاستی که بازارها را از گندم و جو خالی‌ کرد و در نهایت به قحطی مرگبار 1296 خورشیدی منجر شد. در این آشفته‌بازار مجلس هم کاری از پیش نبرد، آن هم مجلسی که چهره‌هایی قدرتمند چون مدرس، ذکاءالملک (فروغی)، سپهدار اعظم (سپهدار تنکابنی)، موتمن‌الملک، مشیرالدوله، مستوفی‌الممالک، اعتصام‌الملک، تقی‌زاده، خیابانی، سردار اعظم (تیمورتاش) و... در آن حضور داشتند.

تصمیم برای انتقال پایتخت به اصفهان
به دنبال اعلام انحلال مجلس، احمدشاه قاجار که از مدت‌ها قبل در جریان پیشروی قزاق‌های روس به سمت تهران و خروج آن‌ها از پادگان‌هایشان در قزوین قرار گرفته بود، تصمیم گرفت از موقعیت استفاده کرده و اشغالگران را تحت فشار بگذارد. چنین شد که در روز اعلام انحلال مجلس یعنی 23 آبان، با احضار سفرای روس و انگلیس به دربار از قصد خود برای انتقال پایتخت به اصفهان پرده برداشت. در این برهه انتقال پایتخت و خروج دولت از تهران می‌توانست اشغالگران را در معرض شورش‌های مردمی قرار دهد. این میان احمدشاه برای نشان دادن عزم خود به سفرای دولت‌های اشغالگر، به خدمه خود دستور داده بود اسباب و اثاثیه شاهی را جمع‌آوری کرده و بار چهارپایان کنند. به این ترتیب سفرای روس و انگلیس که از عواقب این تصمیم آگاه بودند مراجعت قزاق‌ها به قزوین را تضمین و سپس اجرا کردند.