| نیما صائب |
کشف 430قطعه سمندر در درون بسته‌ای در ایستگاه راه‌آهن تله‌زنگ اندیمشک که 40تای آنها
به خاطر شرایط نامناسب نگهداری تلف شده بودند یکی از صدها مورد قاچاقی است که در ایران بعضا کشف می‌شود و اکثرا به مقصد می‌رسد. به این موارد دقت کنید: کشف 10عدد گوزن شاخ‌دار در یک گاوداری در شهریار کرج یا کشف 14راس بز در یک دستگاه پرشین خودرو که به همراه 4تبعه خارجی قصد خروج از نقطه صفر مرزی خراسان‌رضوی داشت. اینها تنها خبرهای همین چند روز اخیر هستند. می‌توانید اخبار عجیب‌تر از اینها را نیز همیشه در سایت‌های خبری ببینید و بخوانید. اخباری که تنها بخشی از واقعیت‌ها را بازگو می‌کنند و بخش بزرگ‌تر معضل قاچاق حیوانات همچنان از چشم‌ها پنهان است.
در ایران دو نوع قاچاق وجود دارد
دکتر آل‌داوود، رئیس انجمن حمایت از حیوانات است. به همین دلیل با وی تماس گرفتم تا از قاچاق حیوانات در ایران برایمان بگوید: در ایران دو نوع قاچاق داریم: اولینش قاچاق پرنده‌های شکاری به کشورهای عربی حاشیه خلیج‌فارس است. این را اکثرا می‌دانند که عرب‌ها عاشق عقاب و شاهین هستند و پول‌های هنگفتی هم برایش خرج می‌کنند. سالانه 150 تا 200 نوع پرنده شکاری از ایران به کشورهای عربی قاچاق می‌شود. برای تغذیه این پرنده‌ها نیز هوبره قاچاق می‌کنند؛ قاچاق از طریق دریا و لنج‌های باری است.
وی درباره نوع دوم قاچاق می‌گوید: کشورهای اروپایی هم مشتری‌های خوب محصولات حیوانی ایران هستند اما چون مسافت زیاد است حیوان زنده به اروپا قاچاق نمی‌شود بلکه اجزای باارزش حیوانات به دست مشتری‌های ثروتمند اروپایی می‌رسد. پوست حیواناتی مانند مارال، آهو، ببر، پلنگ و خرس برای دوخت لباس‌های فاخر در اروپا طرفدار دارد. همین‌طور شاخ گوزن هم برای ساخت وسایل تزیینی مشتریان خاص خودش را دارد که البته به پای عاج فیل نمی‌رسد اما خب حتما ارزش مالی زیادی دارند که بعضی‌ها حاضر به شکار و خطر قاچاقش می‌شوند.
این استاد دانشگاه تهران از نوع دیگری از قاچاق در ایران هم پرده برمی‌دارد: 10سال پیش آیین‌نامه‌ای در هیأت دولت تصویب شده بود که سازمان محیط‌زیست را موظف می‌کرد عرض دوهفته منطقه‌ای را برای شکار مقامات خارجی مشخص کنند و اگر مشخص نکردند وزارت امور خارجه می‌تواند این کار را بکند تا میهمانان خارجی در ایران بتوانند شکار کنند. به نظر من این سیاست هیچ فرقی با قاچاق ندارد، البته قاچاق حیوانات تنها از ایران به کشورهای دیگر نیست بلکه در ایران هم افراد زیادی هستند که طالب حیوانات قاچاق شده از کشورهای دیگر هستند. آل‌داوود درباره قاچاق حیوانات به ایران می‌گوید: یکی از خریداران حیوانات قاچاق از کشورهایی مانند تایلند و اوکراین باغ‌وحش‌ها هستند. حتی ماهیان تزیینی آکواریومی هم به تازگی طرفدار پیدا کرده‌اند. بعضی از این حیوانات در قرنطینه فرودگاه می‌مانند و موفق به ورود به خاک ایران نمی‌شوند. مانند گوریلی که چندسال پیش از تایلند به سفارش پارک ارم به ایران آمده بود اما سازمان محیط‌زیست اجازه ورود نداد و در قرنطینه مرد. بعضی از حیوانات هم به دور از چشم سازمان و به سفارش باغ‌وحش‌ها به ایران می‌آیند که یا سازمان نمی‌فهمد یا اگرهم متوجه حضور این حیوانات در باغ‌وحش‌ها شود دیگر کاری نمی‌تواند بکند.
حیوان‌های محبوب قاچاقچیان
هیچ آمار دقیقی از قاچاق حیوانات وجود ندارد. دلیلش هم در ماهیت قاچاق است که پنهانی است اما رضا فرجی، رئیس اداره اجرایی شکار و صید سازمان محیط‌زیست شاهین، فالکون‌ها و سمندر لرستانی را پرطرفدارترین حیوانات برای قاچاق معرفی می‌کند و مقصدشان را نیز کشورهای حوزه خلیج‌فارس، پاکستان، ترکمنستان، ژاپن و اوکراین می‌داند. وی از کاسکو که نوعی طوطی خاکستری است نیز به‌عنوان محبوب‌ترین حیوان کلکسیون‌داران ایرانی یاد می‌کند.
به سراغ یکی از نیروهای یگان حفاظت محیط‌زیست می‌روم تا از تجربیاتش در مبارزه با قاچاقچیان بگوید. او که تمایلی به افشای نامش نداشت از بعضی عملیات‌هایش می‌گوید: همین چندی پیش به ما گزارش شد که ساکنین یکی از واحدهای یک مجموعه مسکونی بزرگ یک جفت قو دارد. مورد هم داشتیم که طرف در خانه‌اش طاووس نگهداری می‌کرد اما باورتان نمی‌شود اگر بگویم که یک‌نفر در ویلای بزرگش در کنار انواع و اقسام جانوران، فیل هم نگهداری می‌کرد و وقتی با او برخورد کردیم مصرانه اعتقاد داشت که یک دوستدار محیط‌زیست است و حامی حیوانات.
تجربیات این مامور یگان حفاظت شاید برای خیلی‌ها تازگی داشته باشد اما شکار پرنده‌های مهاجر و کمیاب در شهرهایی مانند فریدونکنار و محمودآباد سال‌هاست که شنیدنشان برای همگان عادت شده است. پرنده‌هایی که در ایران به صورت غیرقانونی شکار می‌شوند و بعد به صورت تاکسیدرمی شده به خانه بسیاری از متولیان ایرانی و حتی خارجی راه می‌یابند. بازار خریدوفروش این حیوانات در ایران هم از پنهان بودن و سری بودن خارج شده و می‌توان فروش آزاد این حیوانات کمیاب و قاچاق شده را در بازارهای بزرگ تهران و شهرهای دیگر دید. بازارهایی که در آنها هم انواع اردک می‌فروشند هم فلامینگو، پلیکان، جغد و عقاب.
حیوان قاچاق چند؟
یکی از نهادهای غیردولتی جهانی مبارزه با قاچاق حیوانات در یکی از گزارشات خودش از بازار حیوانات قاچاق نوشته: در یکی از موارد قاچاق 14مار پیتون کوچک به همراه 10 مارمولک کمیاب در نروژ ارزش این محموله 10هزار دلار تخمین زده شد. یا در فرودگاه ملبورن خانمی با استفاده از یک لباس مخصوص قصد داشت 51 ماهی زنده و در حال انقراض را از سنگاپور وارد استرالیا کند که قیمتشان به 30هزار دلار می‌رسید. یا در مورد دیگری در تایلند 44مار سمی از یک قاچاقچی استرالیایی کشف شد که ارزشش 200هزار پوند بود. این نرخ‌ها در ایران هم تاحدودی همین مقدار است که باعث شده قاچاقچی ایرانی حاضر به خطر باشد و محموله گرانقیمت و غیرقانونی‌اش را به ثروتمندان برساند.
مبارزه جهانی علیه قاچاق حیات‌وحش
صندوق جهانی حیات‌وحش (WWF) در آخرین گزارش خود قاچاق حیوانات‌وحشی را رقمی معادل 19میلیارد دلار معرفی کرد که این میزان، این قاچاق را بعد از موادمخدر، جعل و قاچاق انسان، چهارمین بازار غیرقانونی دنیا می‌کند.
این سازمان در گزارش خود اعتراف کرده: «کنترل این شرایط تقریبا با شکست کامل مواجه شده است.» از این‌رو این سازمان از دولت‌ها خواسته توجه و اقدامات قاطعانه بیشتری نسبت به تهدید قاچاق حیات‌وحش اتخاذ کنند. صندوق جهانی حیات‌وحش همچنین از همه دولت‌ها و نهادهای حمایت از حیوانات خواسته تا با همکاری یکدیگر بهترین راه را برای مبارزه با پدیده قاچاق حیات‌وحش در پیش بگیرند. اینگونه بود تعدادی از گروه‌های طرفدار محیط‌زیست در کشورهای مختلف دنیا یک پایگاه اینترنتی را راه‌اندازی کردند تا در آن تخلفات مربوط به قاچاق حیوانات و قطع درختان ثبت و به مقامات مسئول گزارش شود. به گزارش ایسنا «آندریا کراستا» بنیانگذار «پیمان عملیات حفاظت از فیل‌ها» که یکی از مدیران پروژه احداث وب‌سایت مذکور هم هست درباره دلایل احداث این سایت می‌گوید: جرایم مرتبط با حیات‌وحش اغلب به دلیل این‌که مردم درباره آنها اطلاع‌رسانی نمی‌کنند، مسکوت مانده یا برخوردی با آنها نمی‌شود. در نتیجه این وب‌سایت برای گزارش تخلفات می‌تواند ضمن افزایش آگاهی و جلب حمایت قانونی، نقش مهمی در زمینه مبارزه علیه این جرایم ایفا کند.
مبارزه در ایران
در ایران هم رفته‌رفته معضل قاچاق حیوانات می‌رود که تبدیل به یک حساسیت ملی شود. مخصوصا با آمدن دولت یازدهم و سازمان محیط‌زیست به ریاست معصومه ابتکار. نمونه‌اش همکاری یگان ویژه سازمان محیط‌زیست و پلیس فتا برای مقابله با خریدوفروش حیوانات در فضای مجازی است. فضایی که این روزها به‌راحتی می‌توان در آن سفارش خرید انواع حیوانات را داد. حتی حیوانات غیرقانونی یا در حال انقراض. اما به گفته دکتر آل‌داوود، رئیس انجمن حمایت از حیوانات تا ایجاد یک حساسیت واقعی و ایجاد عزم ملی برای مبارزه با معضل قاچاق راه زیادی در پیش داریم. معضلی که مبارزه با آن فقط در حوزه مسئولیت سازمان محیط‌زیست و نیروی انتظامی نمی‌گنجد و نیاز به یک فرهنگ‌سازی گسترده دارد.
فرهنگ عشق به حیات‌وحش
«تا زمانی که شهردار یک شهر به هنرمند سفارش می‌دهد که در ورودی شهر یا در پارک‌ها مجسمه‌هایی درست کند که یک شکارچی را با تفنگ نشان می‌دهد و این وجه‌تسمیه را افتخار شهرش می‌داند یعنی این‌که حفظ حیات‌وحش هنوز در این مملکت تبدیل به ارزش نشده است و ارزش اتفاقا در شکار و نابودی حیوانات است که از دیرباز در فرهنگ و ادبیات ایرانی نیز مشهود بوده است.» اینها را سیاوش ایمانی، فعال محیط‌زیست شمال ایران می‌گوید و ادامه می‌دهد: «چندوقت پیش عده‌ای خود را در جمعه بازار بندرعباس با طناب بسته بودند. بازار بندرعباس را انتخاب کرده بودند چون معروف به فروش حیوانات خاص است. از این‌رو عده‌ای از فعالان محیط‌زیست در اعتراض به کم‌توجهی مسئولان سازمان محیط‌زیست استان در همان محل فروش حیوانات خود را با طناب بستند و اعلام کردند که این مکان محل فروش انسان است. اینها با اجرای این نمایش خواستند هم به مسئولان و هم مردم محلی این پیام را بدهند که جلوی قاچاق حیوانات گرفته شود. این رفتار باید همه‌گیر شود و مهم‌ترین کاری که فعالان محیط‌زیست و دوستداران حقوق حیوانات می‌توانند انجام دهند این است که به مردم آموزش دهند. چون مردم آموزش‌دیده و حیوان‌دوست بزرگترین دشمن قاچاقچیان محسوب می‌شوند.» حق با این فعال محیط‌زیست است. سال‌هاست که فعالان محیط‌زیست می‌گویند که راه مبارزه با قاچاقچیان در رعایت دو نکته است؛ اول آموزش مردم محلی و دوم افزایش جرایم سنگین برای قاچاقچیان.