[حمید رضا خالدی ] حدود 4 سال پیش بود که همه‌گیری ویروس کووید ۱۹ (کرونا) تمام جنبه‌های زندگی بشر در سرتاسر زمین را دگرگون کرد. همه چیز از حالت سنتی، فیزیکی و حضوری درآمده و به قالب آنلاین، مجازی و دیجیتالی وارد شده؛ از خرید رفتن و انجام کارهای بانکی بگیرید تا کار کردن و درس خواندن! یکی از جنبه‌های بسیار بزرگی که تحت تأثیر همه‌گیری ویروس کرونا قرار گرفت، آموزش‌وپرورش بود. کودکانی که به مدرسه می‌رفتند، بیش از همه دچار تغییر در سبک زندگی خود شدند. آموزش سنتی جای خود را به آموزش مجازی داد وبدین ترتیب فصل جدیدی در عرصه آموزش‌وپرورش آغاز شد. امروزه روش‌ های آموزشی مختلفی وجود دارند که افراد بنا به نیاز خود می‌ توانند یکی یا ترکیبی از آن‌ ها را انتخاب کنند و پروسه‌ یادگیری را شروع کنند. عده‌ای همچنان آموزش به سبک سنتی و حضوری را ترجیح می‌ دهند و به عقیده‌ ی آن‌ ها این روش به دلیل ارتباط نزدیک، تاثیر بیشتری بر یادگیری دانش آموزان دارد. در مقابل اما افرادی هستند که ترجیح می‌ دهند از مزایای آموزش مجازی غافل نشوند و این روش را بهتر و کار آمدتر نسبت به آموزش حضوری می‌ دانند. اما چرا نباید بین آن‌ ها تفکیک قائل شویم؟ چه ایرادی دارد که از هردوی آن‌ها در کنار هم استفاده کنیم؟

 خدمات آموزش مجازی
آموزش سنتی را همه ما می‌شناسیم آموزشی که بر پایه حضور در فضای کلاس، گوش دادن به معلم و یادداشت کردن از روی تخته بود. اما عصر جدید و نسل امروز می‌توانند از خدمات آموزش مجازی استفاده کنند. خدمتی که عدالت را به نهایت خود رسانده و شرایط را برای همه افراد یکسان کرده است. اما چگونه؟
در آموزش سنتی و حضوری دانش آموز باید امکان حضور در کلاس مورد نظر خود با معلمانی عالی و حرفه‌ای را داشته باشد. ضمن آنکه باید دسترسی به این کلاس ها را نیز داشته باشد و امکان رفت و آمد و حضور در زمان مشخص شده هم برای او فراهم شود. اما در آموزش مجازی چنین مواردی وجود ندارد. فرد در هر کجا که باشد و در هر زمانی به آموزش مورد نظر خود با معلم و استاد مورد نظرش دسترسی پیدا می‌کند.

آموزش مجازی چیست؟
برای آنکه بیشتر با آموزش های مجازی و آنلاین آشنا شوید بهتر است به یک توضیح ثابت و یکسان برسیم. آموزش آنلاین بر پایه بستر اینترنت و خطوط ارتباط اینترنتی شکل گرفته است. به این صورت افراد می‌توانند با دسترسی به اینترنت و برقراری ارتباط اینترنتی با مراکز ارائه دهنده آموزش مجازی به محتوای الکترونیکی آموزشی تولید شده، دسترسی پیدا کنند. به این صورت دانش آموزان به راحتی و در سریع ‌ترین زمان می‌توانند وارد کلاس درس شوند و آنچه را که می‌خواهند یاد بگیرند.

نگاهی به تاثیر آموزش مجازی در یادگیری
برای برخی از والدین و حتی دانش آموزان این سوال ایجاد می‌شود که آیا آموزش آنلاین می‌تواند تاثیر مثبتی بر میزان یادگیری دانش آموز داشته باشد یا بهتر است دانش آموزان از همان آموزش‌های سنتی و حضوری استفاده کنند؟
در پاسخ به این سوال باید تمام جوانب را در نظر گرفت. به اعتقاد کارشناسان به حتم آموزش مجازی هم مانند آموزش حضوری می‌تواند تاثیرات مثبتی روی دانش آموز بگذارد و همان طور که آموزش حضوری برای برخی از دانش آموزان امکان دارد که فایده‌ای نداشته باشد، آموزش آنلاین هم ممکن است برای برخی از دانش آموزان مفید نباشد. اگر دانش آموز نخواهد به برنامه‌های آموزشی توجه کند و همراه با معلم پیش برود، مسلما نمی‌تواند نتیجه دلخواه را هم بگیرد.
همانطور که می دانید، در حال حاضر آموزش مجازی در مدارس آغاز شده و برخی از تغییرات جهانی هم بر سرعت آن اضافه کرده است. آموزش مجازی مدارس یک نوع آموزش از راه دور است و دانش آموز و مدرس در خانه یا محل کار حضور دارند و در بستر اینترنت با هم در ارتباط هستند. در برخی از مدارس دانش آموزان در کنار آموزش حضوری کلاس‌های آنلاین هم دارند و براساس سیستم آموزش ترکیبی جلو می‌روند. همچنین دانش آموزان می‌توانند در کنار آموزش‌های معلمان خود از ویدیو‌های آموزشی استفاده کنند و در کنار معلم شان با آموزش مجازی، معلم خصوصی همیشگی  هم داشته باشند.

با آموزش ترکیبی آشنا شوید
اما به گفته کارشناسان آموزش مجازی هنوز نتوانسته به طور کامل جا پای آموزش سنتی و حضوری بگذارد. کمااینکه در دوران کرونا نیز دانش آموزان ایرانی افت تحصیلی محسوسی را داشتند برای همین کارشناسان توصیه می کنند برای کسب مهارت های بهتر آموزشی، از روش ترکیبی استفاده شود. آموزش ترکیبی نسل جدیدی از آموزش است و می‌توان آن را حد واسط آموزش مجازی و آموزش سنتی دانست. این نوع از آموزش تلفیقی از آموزش حضوری و آنلاین است. در واقع دانش آموز هم در کلاس‌های حضوری شرکت می‌کند و هم در دوره‌های آنلاین حاضر می‌شود. دوره‌های مجازی در این نوع از آموزش می‌تواند به صورت آنلاین یا آفلاین برگزار شود. به این نوع از آموزش Blended Learning هم گفته می‌شود.
در آموزش ترکیبی روند یادگیری افزایش پیدا می‌کند و تبادل اطلاعات بهتر انجام می‌شود. به این صورت دانش آموزان هم فرصت تعامل و برقراری ارتباط با دیگر افراد هم سن خود را دارند و هم می‌توانند به صورت پویا و در بستر اینترنت آموزش‌های الکترونیک را دریافت کنند.محتوای آموزشی الکترونیک در آموزش تلفیقی می‌تواند به شکل ویدیو‌های آفلاین، دوره‌های خودآموز و دوره‌های آنلاین برگزار شود.

بررسی مزایای آموزش ترکیبی
آموزش ترکیبی، روش مناسبی برای همه است و افراد در تمامی سنین می‌توانند برای آموزش هر مبحثی از آن استفاده کنند. در این نوع آموزش از تکنولوژی روز دنیا استفاده شده است و هم مدرس و هم دانش آموز به امکانات بیشتری نسبت به روش سنتی در فرآیند آموزش، دسترسی دارند. حتی می‌توان برای یادگیری برخی از مباحث از بازی‌ها هم استفاده کرد.
در آموزش ترکیبی دانش آموز تا حدی به خود متکی است و این امر موجب می‌شود از تمام پتانسیل خود برای یادگیری استفاده کند و معلم را به عنوان تکیه‌گاهش نگاه نکند. همچنین دانش آموزان و نسل جدید آموزش‌های مجازی و ترکیبی را بیشتر از آموزش‌های سنتی می‌پسندند و با آنها ارتباط بهتری برقرار می‌کنند.

چالشی به نام نداشتن زیر ساخت ها
نرگس ملک زاده، کارشناس آموزشی و معلمی که از روش های آنلاین برای کمک به آموزش دانش آموزانش استفاده می کند در گفت و گو با «شهروند» می گوید:  به عنوان یک معلم و کسی که خودش طرفدار استفاده از روش های نوین آموزشی است معتقدم که آموزش در مدارس ما نمی تواند صرفا به شیوه آنلاین باشد چه بسا در دو سالی که کشور با کرونا دست به گریبان بود، شاهد افت تحصیلی محسوسی در بین دانش آموزان بودیم.  وی افزود: با این وجود، این برهه فرصت مناسبی بود برای اینکه گروه های آموزشی که در شبکه «شاد» شکل گرفته بود، بتواند به عنوان «همیار» معلم به روند آموزش های حضوری کمک کند.   
ملک زاده در توضیح اینکه چرا نمی توان صرفا از طریق آنلاین کلاس ها را برگزار کرد می گوید: مهمترین دلیل این چالش آن است که ما زیر ساخت های مناسبی برای برگزاری کلاس های آنلاین نداریم. مثلا نمی توان فایل های سنگین و فیلم ها را بارگذاری کرد یا به طور کامل توضیحات دروس را در آن بیان کرد. شما وقتی سرکلاس حضوری و با بچه ها به اصطلاح چشم در چشم هستید، نمی توانید به خوبی و به شکل کامل، مطالب را منتقل کنید حالا اگر قرار باشد این کلاس ها به صورت آنلاین برگزار شود، مسلما هم معلم ها و هم دانش آموزان با چالش های جدی مواجه خواهند شد.  با این حال ملک زاده خودش از شبکه شاد و سایر گروه های مجازی آموزشی به عنوان ابزارهایی برای کمک به آموزش استفاده می کند. وی در این زمینه می گوید: بسیاری از مباحث را نمی توان در زمان برگزاری کلاس ها تمام کرد یا اینکه نمی توان به همه سوالات دانش آموزان پاسخ داد. برای همین من و بسیاری از همکارانم تلاش می کنیم تا زمانی را مشخص کنیم و در آن ساعت بچه های کلاس هم آنلاین باشند و در مورد دروس و سوالات آنها بحث و گفت و گو کنیم یا حتی آزمون از آنها بگیریم. وی با بیان اینکه تا جایی که بررسی کرده ام و اطلاع دارم، هنوز هیچ کشوری نتوانسته به صورت کامل، آموزش به دانش آموزان خودش را به شکل آنلاین برگزار کند می گوید: طبیعی است. همانطور که گفتم هیچ روشی مانند روش آموزش حضوری کارآمد نیست. چون شما در «لحظه» می توانید شیوه آموزش خود را تغییر دهید یا دانش آموز را کنترل کنید و یا بخشی که حس می کنید یادگیری آن برای دانش آموزان سخت است  چندین بار و به شکل های مختلف تکرار کنید. به زبان ساده هیچ روشی، نمی تواند حس و حال کلاس های حضوری مدارس را داشته باشد به ویژه در کشور ما که در تامین حداقل های زیر ساختی دوره های آنلاین آموزشی هم با مشکلات عدیده ای روبرو هستیم!

روش های سنتی، همچنان بی رقیب

نسرین باقری یکی دیگر از معلم هایی است که گرچه مانند ملک زاده همچنان در برخی موارد از شیوه های آنلاین برای آموزش استفاده می کند اما، مانند همکارش معتقد است که جایگزینی شیوه آنلاین آموزش، به جای شیوه های سنتی در هیچ کجای دنیا تایید نمی شود. او به «شهروند» می گوید: چند وقت قبل نشستی با تعدادی از همکارانی که درمدارس سوئیس و کانادا و چند کشور دیگرتدریس می کردند، داشتیم. آنها نیز عنوان می کردند که «کرونا» و برگزاری «آنلاین» کلاس های درس باعث افت شدید تحصیلی دانش آموزان شده است.
وی در این زمینه می افزاید: این افت تحصیلی بخصوص در مورد دانش آموزانی که از مقطع دبستان می خواستند وارد دوره دبیرستان شوند، به شدت مشهود بود. بخصوص در مورد دانش آموزان مدارس دولتی. گرچه در بین دانش آموزان مدارس غیرانتفاعی هم این افت کیفیت مشهود بود ولی میزان آن کمتر از دولتی ها بود چون به هر حال مدارس غیردولتی از پلتفرم های مختلفی برای ازتباط دو سویه با دانش آموزانشان استفاده می کردند که می توانست مکمل خوبی برای شبکه «شاد» باشد. اما دانش آموزان مدارس دولتی فقط متکی به «شاد» بودند. برای همین به ویژه در ابتدای فعالیت «شاد»، عملا برگزاری کلاس ها با مشکلات فراوانی برگزار می شد.
باقری در پاسخ به این سوال که شما چطور از روش های آنلاین برای ارتقای کیفیت تدریس خود استفاده می کنید؟ می گوید: من ریاضی تدریس می کنم. معمولا از آنجایی که در طول کلاس ها
نمی توانم تکالیف بچه ها را چک کنم، از آنها می خواهم تا تکالیفشان را در فضای مجازی و گروه هایی که داریم، برایم ارسال کنند تا بتوانم سرفرصت آنها را چک کنم.
این معلم با سابقه اضافه می کند: این روش های آنلاین آموزشی بیشتر به درد بچه های کنکوری و یا روزهایی می خورد که دانش آموزان به خاطر بارش برف یا الودگی هوا تعطیل هستند. در یکی دو سال قبل، بعد از تعطیل شدن مدارس بلافاصله از ما
می خواستند که کلاس هایمان را در «شاد» و به صورت «آنلاین» برگزار کنیم در حالیکه ما هیچ محتوایی برای آنکه بتوانیم در این کلاس ها از آنها استفاده کنیم، نداشتیم! برای همین کلاس های اینچنینی هم چندان کارآمد نبودند و معتقدم بیشتر، یک نوع رفع تکلیف از سوی آموزش و پرورش بود.
به اعتقاد وی، اگر سیستم آموزشی ما می خواهد از فضای آنلاین بیشتر و بهتر در فضای مجازی استفاده کند، قبل از هر چیز باید زیر ساخت های این آموزش های آنلاین را فراهم کند. وگرنه شیوه های آنلاین همچنان یک ابزار فانتزی و نه چندان کارآمد برای معلم ها و دانش آموزان خواهد بود.