| دکتر سپیده شفائی| پزشک و دستیار دکترای تخصصی طب سنتی ایران |
گیاه شنبلیله، یك گیاه معطر یكساله است كه طول آن، به ۶٠سانتی‌متر می‌رسد و دارای یك ریشه اصلی عمودی طویل و ریشه‌های خزنده و شاخه‌دار بسیار و یك ساقه شاخه‌دار و مدور است. برگ‌ها، مركب از ٣ برگچه و دارای یك دمبرگ هستند كه از یك نقطه، منشعب می‌شوند و برگچه‌ها، به شكل تخم‌مرغ وارونه یا دوك مانند و كشیده هستند و حدود نصف بالای پهنک آنها دندانه‌دار است.
افعال و قوا در طب سنتی ایران:
موارد ذیل جهت آشنایی با گیاه شنبلیله عنوان شده و مصرف آن جهت درمان باید با مشاوره و زیرنظر پزشک متخصص طب‌سنتی صورت گیرد.
- از برگ آن، به‌عنوان ملین، ادرارآور، قاعده‌آور، اختلالات كبد (سوءالقنیه و استسقاء)، ورم طحال، درد كمر، جگر و رحم و رفع سردی مثانه و قطره‌قطره آمدن ادرار و از تخم آن نیز به‌عنوان ملین، مدر، اشتهاآور، قاعده‌آور، مقوی‌سینه، ریه و معده نام برده شده است. جوشانده تخم آن به تنهایی یا همراه با عسل: جهت دفع مواد حبس شده و بلغم غلیظ و لزج از سینه و رفع سرفه، تنگی‌نفس و گرفتگی صدا و نیز جهت رفع بواسیر و شقاق، تحلیل ورم‌های سرد و سخت، تنقیه امعاء، درمان زخم‌های امعاء و دردهای شكمی، رفع شكستگی استخوان و سستی اعضا و نیز به‌عنوان بادشكن و مسهل مورد استفاده قرار می‌گیرد. شست‌وشوی سر با آب جوشانده یا خیسانده آن، در از بین بردن شوره سر و تقویت مو مفید است. شست‌وشوی صورت با آب جوشانده یا خیسانده آن و استفاده از مخلوط شنبلیله كوبیده شده با عسل، به صورت ماسك روی پوست صورت، باعث رفع چروك و نیكویی رنگ چهره می‌شود و تكرار آن، جهت از بین بردن كك و مك و لك‌های تیره پوست مفید است. نشستن در جوشانده آن، جهت درمان ورم، چسبندگی و ترشحات رحمی، نرم‌كردن رحم سفت و ورم‌های سفت آن، بازكردن دهانه رحم و تسهیل زایمان و دفع جفت، مفید است خوردن جوشانده آن با عسل، قبل از غذا، اثر ملینی دارد؛ ولی مصرف آرد تخم شنبلیله، سبب سفت‌شدن شكم و رفع اسهال می‌شود. همچنین شنبلیله سبب افزایش میل و قدرت جنسی می‌شود.
موارد استفاده در طب نوین:
از مهم‌ترین اثرات این گیاه، كنترل قندخون افراد دیابتیك است كه این اثر به دلیل كاهش جذب موادغذایی به‌خصوص قند به‌دلیل محتوای بالای فیبری آن است. همچنین باعث افزایش اشتها و افزایش وزن می‌شود؛ به همین دلیل در قدیم، برای كسانی كه بسیار لاغر و ضعیف بودند یا در دوران نقاهت از بیماری به سر می‌بردند، تجویز می‌شده است. همچنین، در درمان ریزش مو و آكنه، پیشگیری از كانسر پروستات، كولون و درمان كموتراپیك كانسر پستان نیز مورداستفاده قرار می‌گیرد. دارای اثرات آنتی‌اكسیدان، ضدالتهابی، ضدمیكروبی، تحریك‌كنندگی ایمنی، ضدملانوژنز (تیره‌شدن رنگ پوست) و مهار مسمومیت‌های كبدی و كلیوی نیز است. موسیلاژ (لعاب) موجود در دانه آن، جهت موارد زیر مورداستفاده قرار می‌گیرد:
1- به عنوان اكسپكتورانت و نرم‌كننده در برونشیت و گلودرد.
2- به‌عنوان نرم‌كننده و ملین، جهت رفع یبوست و كاهش نفخ.
3- به صورت ضماد نرم‌كننده در ضایعات پوستی، لب‌ها و ناخن‌های ترك‌دار و سوختگی‌ها.
همچنین به دلیل داشتن اثرات ضدالتهابی و ضدمیكروبی آن، به صورت ضماد در درمان سلولیت (التهاب پوست)، كورك، جوش، فیستول و زخم‌ها و به صورت قرقره در گلودرد نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.