احمدرضا دالوند
آنچه در نگاه نخست و به‌طورکلی می‌توان درباره قالی ایرانی گفت، که پیوندی جدایی‌ناپذیر با این «هنر - صنعت» داشته و دارد، به دو خصلت بنیادین آن برمی‌گردد:
1- غنای رنگ.
2- گرایش به تزیین با گل و بوته.
تاریخ نشان می‌دهد، در قالی ایرانی، برتری طرح‌های گیاهی هنگامی آشکارتر می‌شود، که جریان تأثیر و نفوذ هنر چینی به‌تدریج به درون کارگاه‌های قالیبافان ما راه می‌یابد، زیرا در قرن سوم هجری بود که ایرانیان با ظروف منقوش چینی دوره «تانگ» آشنا شدند، درنتیجه به کاربست رنگ‌ها و کنار هم نهادن آنها بیشتر دقیق شدند.
تزئین با گل و بوته که در میان هنرمندان ما بسیار رواج داشت، پس از تهاجم مغول به ایران و آشنایی ایرانیان با هنر خاور دور، تقویت شد.
علاوه بر شیوه‌های پر رمز و راز خوشنویسی، دو هنر دیگر در فرهنگ ایرانی همواره مورد اقبال خاص و عام بوده است:
الف ) هنر باغ‌آرایی.
ب ) هنر قالیبافی.
قالی ایرانی، که به تنهایی باغی را مانَد که عمدتاً در پهنه شهرهای کویری و حاشیه کویری ایران ازجمله «کاشان»، و بدون پشتیبانی رگبارهای آسمانی خاک را طراوت بخشیده است... باغی که به‌دست مردمان سختکوش و با طرح‌ها و رنگ‌های اصیل، سطح فلات ایران را همچون بهشتی زمینی در طی قرون و اعصار پوشانده و شهرت بین‌المللی پیدا کرده است.
اغلب نواحی روستایی ایران، جز در فصل بهار، به نظر قهوه‌ای، خاکی یا خاکستری می‌آیند، و به ندرت درخت یا چیز طبیعی خوشایند دیگری به چشم می‌آید. ساکنان این روستاها و شهرها پشت دیوارهای بلند گلی پنهانند و اندرونی دلپذیرشان از دید رهگذران محفوظ است. آنچه به چشم می‌آید نمای عبوس خانه‌ها با کوچه‌های باریک و کج و کوله است. بهترین چاره برای این اقلیم خاکی رنگ، لذتی بود که یک باغ ایرانی عرضه می‌کرد. باغ ایرانی محدوده‌ای بس زیبا بود که انسان درون آن سَروَر بود، و حصار مرتفع آن، دنیای خاکی رنگ و تفته در زیر آفتاب همواره سوزان را موقتا حذف می‌کرد و در عوض صحنه‌ای بسیار منظم و آراسته از درختان بلند و گل‌های خوشبو، مستقر در باغچه‌های چهار گوش احداث شده در شبکه‌ای از جویبارها عرضه می‌داشت. هنرمند سلیم‌النفس ایرانی با قریحه استثنایی در گذر اعصار توانست رنگ ویژه این اقلیم را کشف کند: رنگ فیروزه‌ای که در جهان به «آبی ایرانی» * مشهور است. فیروزه‌ای ترکیب دقیقی از رنگ خاک و رنگ آسمان است، که در خط افق، آن‌جا که خاک بوسه بر آسمان می‌زند، بر کاشی گنبد‌ها و گلدسته‌ها می‌درخشد.