[ حمید رضا خالدی]  کافی است اخبار شیوع یک بیماری جدید در جامعه منتشر شود تا به یکباره فضای مجازی و شبکه های ماهواره ای پر شوند از انواع داروها، معجون ها و کرم هایی که ادعا می شود می توانند درمانی باشند برای این بیماری ها.  درست مانند زمانی که کرونا در کشور شیوع پیدا کرد و بسیاری مدعی درمان آن شدند و از طریق فریب مردم  میلیون‌ها تومان کسب درآمد کردند.
حالا بعد از چند سال شیوع تب دنگی، دوباره بهانه ای شده برای ظهور انواع داروها،  روغن ها و کرم هایی که در تبلیغ آنها، ادعا شده که می تواند مانع از گزش پشه آئدس که ناقل تب دنگی است، شود. در این میان بازار نوعی روغن گیاهی و چند نوع اسپری حشرات داغ تر از بقیه است. روغنی که هر بسته آن با قیمتی بیش از یک میلیون به فروش می رسد واسپری هایی که باقیمت های متفاوت. از 400 هزار تومان تا یک میلیون و صد هزار تومان. در این میان گروهی نیز با طرح این ادعا که گروهی از مکمل های غذایی نیز می توانند در درمان تب دنگی موثر باشند، باعث شده اند تا نرخ این مکمل ها رشد چند برابری را داشته باشد و حتی برای برخی از آنها بازار سیاه راه بیفتد.

  بیماری تب دانگ یا دِنگی یک بیمار ویروسی است که از گزش پشه آئدس ایجاد می‌شود. به شرطی که این پشه قبلا فردی که ویروس این بیماری را داشته نیش زده باشد و با گزش افراد، ویروس این بیماری را به فرد دیگر منتقل کند. در غیر این صورت گزش این پشه به تنهایی خطری ندارد.
یکی از مهم ترین علائم این بیماری تب شدید است به همین علت به این بیماری تب استخوان شکن هم می‌گویند. این بیماری بیشتر در مناطق گرمسیر و استوایی دیده می‌شود اما انتقال پشه آئدس به کشورهای دیگر باعث گسترش این بیماری به بیش از ۱۱۰ کشور در دنیا از جمله اروپا شده است. تب، سردرد، کمردرد، درد در پشت چشم، جوش و حساسیت های پوستی و در مواردی خونریزی به خصوص از لثه از جمله علائم اصلی این بیماری است اما گاهی اشتراک علائم آن با برخی بیماری‌های تنفسی مثل کرونا و آنفلولانزا کار شناسایی ‌آن را سخت کند.
شایدبد نباشد که بدانید،  بیماری تب دنگی درمان اختصاصی ندارد اما علائم آن تا حدود ۱۴ روز بعد از گزش پشه آئدس در صورتی که ناقل ویروس این بیماری باشد در فرد بروز می‌کند اما در بیش از ۸۰ درصد موارد علائم بسیار خفیف و در مواردی بدون علامت است. میزان مرگ و میر این بیماری نیز حدود ۲.۵ درصد است اما گسترش این بیماری از طریق تخمگذاری پشه آئدس می تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد. بنابراین مهمترین راه برای کنترل این بیماری جلوگیری از تخمگذاری پشه آئدس است، پشه‌ای که در آبهای کوچک راکد مثل ظرف گلدانها یا در داخل تایر خودروها تخمگذاری می کند و در شرایط سخت نیز تخم این پشه زنده می‌ماند.

داروخانه ها چه می گویند؟
کارشناس یکی از داروخانه های شمال تهران در این مورد به «شهروند» می گوید: از زمانیکه گفته شده برخی کرم ها و اسپری ها می توانند مانع از نیش زدن پشه آئدس شوند، آمار خریداران آنها به شدت بالا رفته است و وقتی از وارد کننده درخواست می کنیم تا دوباره این محصولات را برای ما بیاورد، معمولا یا طفره می روند یا با قیمت های چند برابرقیمت قبلی آنها را به ما می دهند.
وی ادامه می دهد: مثلا یک نوع اسپری که تا پیش از این 130 هزار تومان بود، حالا قیمتش به 480 هزار تومان رسیده است! تازه اکثر داروخانه ها نیز آن را ندارند!
یکی از همکاران وی که شاهد صحبت های ماست نیز وارد بحث می شود و در تایید سخنان دوستش می گوید: جالب اینجاست که تعدادی از اسپری ها و کرم هایی که قبلا کسی سراغ آنها نمی رفت حالا بازار سیاه پیدا کرده و باید آنها را قاچاقی و با قیمت های نجومی از دلال ها بخرید! اما واقعا این اسپری ها و کرم ها می توانند عاملی باشند برای اینکه پشه های آئدس فردی را نیش  نزند؟ سوالی که دکتر داروساز مخاطب ما در پاسخ به آن لبخندی می زند و می گوید: اگر قرار بود این اسپری ها و کرم ها اینهمه در دفع پشه آئدس موثر باشند، مسلما همه کشورها از آن استفاده می کردند و الان آمار مبتلایان به این بیماری این همه زیاد نبود!  

واکنش وزارت بهداشت
تبلیغات و بازار سیاه محصولات مرتبط با دفع حشرات به حدی ملموس شده که وزارت بهداشت را نیز وادار به واکنش کرد.  
در این اطلاعیه آمده است؛ فرآورده‌های دافع حشرات از قبیل انواع روغن‌های گیاهی و سایر محصولات با ادعای مشابه فاقد مستندات علمی موثق هستند و بهترین روش برای جلوگیری از کاهش خطر ابتلا به بیماری تب دنگی در برابر نیش پشه آلوده است.
روابط عمومی سازمان غذا و دارو در خصوص تبلیغات اغواگرانه دافع حشرات به‌ویژه پشه آئدس در فضای مجازی اعلام کرد: این فرآورده‌ها که به صورت انواع روغن‌های گیاهی و سایر محصولات و با ادعای مشابه عرضه می‌شوند، فاقد مستندات علمی موثق هستند.
در نهایت این سازمان با اشاره به ورود محصولات جدید با مجوز سازمان غذا و دارو برای دفع پشه آئدس تاکید کرده است: در حال حاضر محصولات دفع کننده حشرات در اشکال اسپری، استیک، لوسیون با ماده موثره DEET در داروخانه‌ها و مراکز معتبر در دسترس هستند.
البته سازمان غذا و دارو در این اطلاعیه تاکید کرده که  استفاده از محصولات فاقد مجوز بهداشتی به دلیل عدم اطمینان از ایمنی و کارایی، به هیچ وجه توصیه نمی‌شود.
استفاده از محصولات تبلیغ شده در شهرهای جنوبی کشور بیشتر از سایر نقاط است. استفاده از این محصولات به حدی شایع شده است که غلامعلی جاودان، رییس دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان، با تاکید بر هوشیاری مردم در مواجهه با تبلیغات روغن‌های گیاهی دافع پشه آئدس گفته است که محصولات دافع حشرات برای نوزادان زیر ۲ سال قابل‌استفاده نیست.

بدون اثر
مینو محرز، عضو فرهنگستان علوم پزشکی ایران و متخصص بیماری‌های عفونی، در مورد اثرگذاری اسپری ها و کالاهای تبلیغ شده برای درمان تب دنگی یا جلوگیری از ابتلا به آن به «شهروند» می گوید: پشه آئدس مشخصات خاص خودش را دارد. مثلا دوستدار ارتفاع است برای همین حتی در طبقات بالای یک برج هم ممکن است فردی را نیش بزند. به عنوان نمونه چندی قبل یکی از همکاران حشره شناس ما، در سفری که به خارج از کشور داشت، پشه آئدس در طبقه 14 یک هتل وی را نیش زد و به تب دنگی مبتلا کرد. از سویی فوق العاده عاشق «خانه» انسان هاست. حتی یک قاشق آب بدون مصرف و راکد هم می تواند بستری باشد برای تخم گذاری این پشه.   
وی ادامه داد: بنابراین بهترین راهکارهای  مقابله با این پشه تخلیه‌ آب زیر گلدان، ظرف آب حیوانات و شستشوی مستمر، خالی کردن آب زیرکولر، ناودان و ...، خودداری از نگهداری تایر در فضای غیر مسقف، جمع آوری ظروف‌رها شده، قراردادن درپوش برای ظروف ذخیره آب و تخلیه و شستن مرتب سطل‌های زباله است.محرز تصریح می کند: متاسفانه مردم ما به شدت وابسته به فضای مجازی شده اند و قدرت نقد و تجزیه و تحلیل تبلیغات و مطالب مطرح شده در این فضا را از دست داده اند. در این مورد هم شرایط همین طور است. یعنی مردم شاید ندانند که اصلا حشره کش ها و راه های مواجهه با سایر حشرات و حتی مالاریا، برای پشه آئدس جوابگو نیست. بلکه الان دنیا دارد به سمتی می رود که پشه های نر را عقیم می کنند تا نتوانند پشه های ماده را بارور کنند. چون سم هم تا یک حد مشخصی جواب می دهد. بنابراین برخلاف تبلیغاتی که صورت می گیرد اصلا اسپری ها و روش های کنونی جوابگو نیست. بنابراین مردم نباید فریب تبلیغات سوداگران را بخورند.
اما آیا دارو یا روش علمی خاصی برای مواجهه با این نوع پشه وجود دارد؟ سوالی که محرز در پاسخ به آن می گوید: شاید بهترین روش این باشد که هر وقت می خواهید بیرون بروید، مقداری از محلول DEET ( 20 درصد) را به پوست خود بزنید تا از گزش این پشه در امان باشید. وی همچنین نسخه ای هم برای شستن لباس ها دارد و می گوید: برای شستن لباس ها نیز بهتر است از محلول «پرمترین» استفاده کنیم که پشه آئدس نسبت به آن حساسیت دارد!

بیماری مهار شده
پیام طبرسی، رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری، نیز با تایید اینکه اسپری های موجود در بازار به هیچ عنوان نمی تواند جوابگوی درمان تب دنگی یا جلوگیری از ابتلای به آن باشد به «شهروند» می گوید: من تعجب می کنم که مردم چقدر راحت فریب این تبلیغات را می خورند! وقتی که همه متخصصان به این مساله اذعان دارند که اسپری ها و داروهای موجود تاثیری در کاهش ابتلا به تب دنگی یا نیش زدگی پشه آئدس ندارد، چرا باید گروهی از شهروندان باز هم با اتکا به تبلیغات ماهواره ای و فضای مجازی یک اسپری معمولی را با قیمتی گزاف بخرند؟
وی البته می افزاید: البته بخشی از این موضوع می توان به این مساله برگردد که مردم بخاطر ترس از ابتلا به این بیماری نه چندان شناخته شده به تبلیغات ماهواره ای و فضای مجازی اعتماد می کنند! به بیانی به هر کاری دست می زنند تا به قول خودشان از شر این  بیماری در امان بمانند!
رئیس بخش عفونی بیمارستان مسیح دانشوری البته بر این نکته تاکید می کند که مردم در حال حاضر به هیچ وجه نباید نگران تب دنگی باشند، چرا که این بیماری تقریبا مهارشده و نیازی نیست که مردم از ترس ابتلا به آن پول های هنگفتی برای خرید روغن های گیاهی، اسپری ها و.... بپردازند!     

ازکجا می آید؟
تب دنگی بیشتر از مسافرانی که به کشورهای همسایه سفر می کنند، به ایران آمده است. براساس گزارش های منتشر شده، ۱۳۱ مورد از مبتلایان سابقه سفر به کشور امارات، هفت مورد سابقه سفر به پاکستان، یک مورد سابقه سفر به عمان و یک مورد سابقه سفر به کشور بنین (غرب آفریقا) داشته‌اند. ۱۵ بیمار بدون سابقه سفر به خارج از کشور هستند که ۱۱ مورد در شهرستان بندرلنگه استان هرمزگان و ۴ مورد در شهرستان چابهار استان سیستان و بلوچستان تشخیص داده شده‌اند و انتقال محلی محسوب می‌شوند.
همچنین نتایج ناشی از این گزارش حکایت از آن دارد که به غیر از یکی از بیماران که دارای ملیت آفریقایی بوده، باقی بیماران دارای ملیت ایرانی هستند.
موارد مثبت وارده از خارج کشور عمدتاً در استان فارس توسط دانشگاه‌های علوم پزشکی گراش، لارستان، جهرم و شیراز تشخیص داده شده‌اند. این افراد دارای سابقه سفر به خارج از ایران بوده و در کشور دیگری به بیماری مبتلا شده‌اند.
در حال حاضر پشه آئدس در استان‌های هرمزگان، سیستان و بلوچستان (چابهار و کنارک)، بوشهر (عسلویه و کنگان) و گیلان گسترش دارد. در هفته سوم تیر ماه سال جاری در شهرستان رامسر استان مازندران، شهرستان بیله‌سوار استان اردبیل و در استان‌های آذربایجان شرقی، قزوین و خوزستان نیز پشه آئدس گزارش شده است.
بدین ترتیب همانطور که کارشناسان هم بیان کردند، به نظر می رسد اسپری های و روغن ها و داروهایی که در فضای مجازی یا ماهواره ها تبلیغ می شوند نه تنها اثری در کاهش ابتلا به تب دنگی ندارند که فقط بهانه ای هستند برای سوء استفاده سودجویان و پرشدن جیب آنها.