سعید اصغرزاده
در مورد راه‌اندازی صفحه داوطلبان در روزنامه، یک توضیح بدهکار بودیم و آن این بود که شاید این صفحه گامی است در جهت پاسخگویی! این‌که تشکل‌های داوطلبی چه می‌کنند و تا چه حدودی موفقند.
درباره نیاز به پاسخگویی سازمان‌های غیردولتی تردیدی وجود ندارد. این موضوع یکی از چالش‌هایی است که این‌گونه سازمان‌ها با آن روبه‌رو هستند. تعریف زیر می‌تواند به درک ابعاد مختلف پاسخگویی کمک کند: پاسخگویی مطلوب نیازمند یک بیانیه اهداف، شفافیت در تصمیم‌گیری و روابط، گزارش دهی صادقانه در مورد چگونگی صرف منابع و آنچه به دست آمده، روشی برای ارزیابی رضایتبخش بودن نتایج توسط مراجع ناظر و مکانیزم‌های واقعی پاسخگویی (به‌طور مثال پاداش یا جریمه) است. «شهروند» با این صفحه به کمک این سازمان‌ها آمده است.
مواردی از راه‌های پاسخگویی را به نقل از مقاله‌ای در یک سایت داوطلبی استنتاج کرده‌ام که برایتان می‌نویسم: یکی از عناصر مهم این تعریف شفافیت است. استفاده‌کنندگان از خدمات سازمان‌های غیردولتی، اهداکنندگان و عامه‌مردم معمولا از چگونگی فعالیت‌های سازمان‌های غیردولتی و امور مالی آنها بی‌اطلاع‌اند. اما شفافیت تنها به نگهداری دفاتر مالی و گزارش چگونگی صرف منابع مربوط نمی‌شود، بلکه شامل نحوه تصمیم‌گیری و مبانی آن نیز می‌شود. در کل، سازمان‌های غیردولتی دلایل خوبی برای تصمیماتی که اتخاذ می‌کنند دارند، اما از آنجا که قادر نیستند دلایل مذکور را به نحو مطلوب برای عموم بیان کنند، انتخاب‌های استراتژیک آنان همیشه به‌درستی درک نمی‌شود. به‌طور مثال یک سازمان غیردولتی که دارای برنامه‌ای برای مبارزه با فقر است طبیعتا ترجیح می‌دهد تا منابع مالی در نظر گرفته شده برای برنامه مذکور تماما در اختیار فقرا قرار گیرد. اما از آنجا که استفاده درست از منابع مزبور نیازمند پرسنل آموزش دیده است، سازمان مذکور ناگزیر از آن است تا بخشی از آن را صرف ظرفیت‌سازی کارکنان خود کند. ممکن است با دیدی منفی این کار «منحرف کردن» بودجه از مسیر واقعی آن یعنی صرف برای فقرا و در عوض صرف آن داخل سازمان قلمداد شود، درحالی‌که درحقیقت این «انحراف» به فعالیت‌های آینده سازمان کمک کرده و باعث خواهد شد تا منابع با دقت بیشتری در جهت منافع فقرا اختصاص یابد.
پاسخگویی می‌تواند به شیوه رسمی یا غیررسمی صورت گیرد. پاسخگویی رسمی معمولا از راه ارزیابی عملکرد یا ارزیابی نتایج یک برنامه و ارایه آن در قالب گزارش‌های رسمی انجام می‌گیرد. پاسخگویی غیررسمی اغلب از طریق انجام گفت‌وگوی مستمر میان یک سازمان غیردولتی و شرکا، گروه‌های تحت پوشش و اهداکنندگان آن صورت می‌گیرد. از اینجا می‌توان نتیجه گرفت که پاسخگویی می‌تواند یک دستاورد (مانند یک گزارش رسمی) یا یک فرآیند (مانند گفت‌وگو و تصمیم‌گیری مشارکتی) باشد. پاسخگویی تنها ارایه گزارش درباره این‌که چه اقداماتی انجام شده، منابع چگونه صرف شده، چه تصمیمات استراتژیکی اتخاذ شده و تصمیمات مذکور چه تأثیراتی داشته‌اند نیست، بلکه بیشتر به موضوع دخالت دادن ذینفعان در فرآیند‌های تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری مربوط است. پاسخگویی حقیقی تنها پس از پایان پروژه و اتخاذ کلیه تصمیمات استراتژیک روی نمی‌دهد، بلکه همه ذینفعان را در کلیه مراحل تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری دخالت می‌دهد.
در بسیاری موارد اهداف یک سازمان غیردولتی کیفی بوده و از این‌رو قابل اندازه‌گیری نیست. آنچه بر این مشکل می‌افزاید آن است که بسیاری از فاکتورهایی که بر دستاورد فعالیت‌های یک سازمان غیردولتی تأثیرگذارند از کنترل آنان خارج است که این امر چالشی برای پاسخگویی مطلوب به شمار می‌رود. سازمان‌های غیردولتی با استفاده از ابزارها و فرآیند‌های مناسب با چالش‌های مربوط به پاسخگویی مقابله می‌کنند. ابزارهایی که معمولا به این منظور به کار می‌روند عبارت‌اند از گزارش‌ها و ارزیابی‌ها که معمولا جهت ارایه به اهداکنندگان تهیه می‌شوند. اهداکنندگان معمولا مایل‌اند در مورد نحوه صرف منابعی که در اختیار یک سازمان قرار می‌دهند، مطلع باشند. از آنجا که گزارش‌دهی مستلزم صرف بودجه و زمان است، ممکن است درخواست‌های اطلاعاتی اهدا‌کننده باعث شود تا سازمان غیردولتی مورد بحث نتواند به‌درستی به کسب آگاهی از تغییرات رفتاری فوق‌الذکر بپردازد. حال ممکن است علاقه گروهی که سازمان غیردولتی مزبور با هدف ارایه خدمت به آنان فعالیت می‌کند موضوعی کاملا متفاوت باشد. به‌طور مثال ممکن است آنها اصلا خواهان خدمات درمانی دیگری باشند. با این همه، ذینفعان حق دارند تا از نحوه صرف منابعی که ارایه داده یا باید در اختیار آنان قرار گیرد، مطلع شوند.