[ ملیحه محمودخواه] انتخابات مرحله دوم ریاست‌جمهوری در آخر هفته فصل جدیدی در مدیریت قوه مجریه ایجاد می‌کند و قرار است مردم به‌مدت چهار سال رئیس دولت چهاردهم را انتخاب کنند. فردی که به همراه کابینه‌اش قرار است برنامه‌های جامعی برای چالش‌هایی مانند منابع آبی، تغییرات اقلیمی، مشکلات خشکسالی، انقراض گونه‌های حیات‌وحش و مشکلات زیست‌محیطی طرح و اجرا کند.
ماجرای تحریم‌ها و مشکلات اقتصادی و سیاسی که در سال‌های اخیر دامنگیر کشور ما شده است سبب شده که مباحث زیست‌محیطی در لابه‌لای اخبارهای مختلف گم شده و توجه کمتری به آنها شود. این در حالی است که باید به بحث محیط‌زیست هم‌ردیف مسائل تراز اول و اساسی و کلان کشور نگاه شود چراکه موضوع خشکسالی و تغییر اقلیم می‌تواند روی بسیاری از مسائل کشور ازجمله مهاجرت، فقر و آسیب‌های اجتماعی تأثیر‌گذار باشد. در این میان مردم هم در میان توجه به مباحث مختلف، نیم نگاهی هم به چالش‌های محیط‌زیستی دارند و معتقدند که دولت جدید باید به آنها توجه ویژه‌ای داشته باشد.
آب مشکل اساسی در حوزه محیط‌زیست
آب همانطور که مایه حیات است، همانطور هم یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشاورزان و تمام مردمی است که در تابستان‌ها آب شرب‌شان قطع می‌شود و طعم بی‌آبی را چشیده‌اند. در این بین بسیاری از کشاورزان مهم‌ترین دغدغه‌شان کمبود آب و کم شدن بارش‌هایی است که حالا زمین‌های آنها را رو به خشکی کشانده است.
در چنین شرایطی دولت چهاردهم باید با پیروی از اصل ۱۱۰ قانون اساسی و سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در زمینه نحوه مدیریت آب اقدام کند. چراکه کشاورزی در کشور ما وابسته به آب است و امنیت غذایی نیز به کشاورزی مربوط است و این زنجیره مهم‌ترین موضوع در کشور ما به شمار می‌رود.جواد قلخانی کشاورزی که سال‌ها با موضوع آب برای زمین‌هایش دچار مشکل بوده است به «شهروند» می‌گوید: «مهم‌ترین دغدغه ما آب است. در سال‌های قبل مشکل آب در این حد نبود و کشاورزی خیلی راحت‌تر انجام می‌شد. بارندگی‌ها هم آنقدر بود که بیشتر زمین‌هایمان، دیمی آبیاری می‌شد اما سال‌هاست دچار خشکسالی شده‌ایم. آب جیره‌بندی شده و ما برای آب دادن به زمین‌های کشاورزی دچار مشکل هستیم.»او می‌گوید: «از خرداد ماه مشکل جیره‌بندی آب شروع می‌شود و در تمام طول تابستان تا برداشت محصول با همین مشکل روبه‌رو هستیم. به ما می‌گویند منابع آب‌های زیرزمینی تمام‌شده و آب نیست.»این کشاورز به فرونشست زمین هم اشاره می‌کند و می‌گوید برخی از قسمت‌های زمین‌های کشاورزی ما قابل کار کردن نیست و وقتی کارشناسان برای بازدید می‌آیند، می‌گویند که زمین دچار فرونشست شده و نمی‌توانید در این قسمت‌ها کشاورزی کنید. این در حالی است که این زمین‌ها از 500سال قبل نسل به نسل به ما منتقل شده و حالا بخشی از آن برای ما غیرقابل استفاده شده است و نمی‌دانیم وقتی قرار است این زمین‌ها به فرزندان ما منتقل شود چقدرش برای آنها باقی می‌ماند.
آلودگی هوا مهم‌ترین مشکل کلانشهرها
یکی از تبعات خشکسالی، برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی و عدم‌پرداخت حقابه‌های زیست‌محیطی، شکل‌گیری کانون‌های گردوغبار است که منجر به آلودگی هوا می‌شود البته بخش دیگری از آلودگی‌های هوا ناشی از مصرف حامل‌های انرژی است.در سیاست‌های اصلاح الگوی مصرف و سیاست انرژی بر ضرورت کاهش شدت انرژی در کشور به نصف مقدار کنونی تأکید شده است اما این هدف با توجه به عوامل متعددی ازجمله عوامل اقتصادی تاکنون محقق نشده است. توجه به مصرف انرژی و رفع آلودگی در انواع خودروهای در حال تولید در کشور کم است، بنابراین دولت آینده برای رفع این مشکل در جهت عمل هرچه بیشتر به قانون هوای پاک باید تلاش کند.
فواد احمدی، راننده تاکسی است و سال‌هاست که در سرماوگرما مسافران را جابه‌جا می‌کند. صدایش دورگه شده است و خودش به این موضوع اشاره می‌کند که نه زمستان می‌توان در خیابان تهران کار کرد نه تابستان: «در هر فصلی هوای تهران به بهانه‌ای آلوده است و جای نفس کشیدن نیست. زمستان‌ها که می‌گویند وارونگی هوا اتفاق می‌افتد و آنقدر اوضاع خراب می‌شود که حتی مدرسه‌ها را تعطیل می‌کنند. پاییز هم که با شروع مدارس آنقدر تردد‌ها زیاد است که ترافیک و دود خودروها جای نفس کشیدن برای ما نمی‌گذارد.» او ادامه می‌دهد شاید تنها در چند روز اول سال که تعداد زیادی از مردم در سفر هستند، بشود در هوای تهران نفس کشید، زیرا تعداد خودروها کمتر هستند و تردد راحت‌تر است.
احمدی با اشاره به اینکه به‌خاطر شغلش گریزی از حضور در خیابان‌ها ندارد به این ماجرا اشاره می‌کند که ما از دولت جدیدی که روی کار می‌آید این انتظار را داریم که فکری به حال آلودگی هوا کند. این معضلی است که سال‌هاست با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم. چند نفر از همکاران من که از سال‌ها قبل آنها را می‌شناسم دچار مشکلات ریوی شده‌اند و حتی به جایی رسیده‌اند که در روزهایی که اعلام می‌شود هوا آلوده است، نمی‌توانند از خانه خارج شوند. حل این مشکل نیازمند یک تیم قوی و باتجربه است که حتما دولت جدید باید در رأس سازمان محیط‌زیست قرار دهد.
جلوی تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی گرفته شود
حمزه عرب مقدم، اهل شمال کشور است و در یکی از روستاهای گیلان زندگی می‌کند. ماشین سنگین دارد و با آن شن و ماسه جابه‌جا می‌کند، اما آنقدرها هم از کارش راضی نیست چراکه خودش می‌گوید بیشترین بار برای ساختمان‌سازی استفاده می‌شود. او می‌گوید: «یک زمانی در روستاهای شمال خبری از ویلا‌سازی و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی نبود. هرجا که نگاه می‌کردی یا درختان سر به فلک کشیده جنگل‌ها بود یا زمین‌های بیجار و کشت برنج.»
عرب مقدم اضافه می‌کند: «اما حالا شرایط تغییر کرده شاید اگر بخواهیم هر روستا را به 10قسمت تقسیم کنیم، باید بگوییم 4قسمت آن تبدیل به ویلا شده و زمین‌های برنج‌کاری که شغل اصلی مردم روستاها بوده، جایش را به ساختمان‌های بلند و زیبایی داده که میلیاردها تومان خرج ساخت آنها شده است. ما از دولت جدید که روی کار می‌آید انتظار داریم که فکری به حال این ویلاسازی‌ها و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی کند تا سرزمین‌های بکر شمال کشور تبدیل به ویلاهای اَعیان و اَشراف نشود.»
مواظب گونه‌های حیات وحش در حال انقراض باشید
یکی از موضوعات مهم در حوزه محیط‌زیست بحث حیات‌وحش و توجه به‌گونه‌های در معرض خطر است. موضوعی که در چند سال گذشته مورد توجه بسیاری از کارشناسان و مردم قرار گرفته است نمونه آن توجه به جلوگیری از انقراض یوزپلنگ بود که به یک موضوع ملی تبدیل شد.
ایمان معماریان، دامپزشک و کارشناس محیط‌زیست در مورد اهمیت بحث حیات‌وحش و توجه به آن در دولت چهاردهم به «شهروند» می‌گوید: «از ۱۰۳۶ گونه مهره‌دار جانوری کشور، ۷۵ گونه در لیست سرخ اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارند. میش‌مرغ و یوزپلنگ آسیایی به‌مراتب وضعیت بدتری دارند، به‌گونه‌ای که حدود ۱۹ قطعه میش‌مرغ و ۲۵ فرد یوز در کشور شمارش شده‌اند.»او با اشاره به اینکه تخریب زیستگاه یکی از عوامل مؤثر بر انقراض یک گونه جانوری است که شکل‌های مختلفی دارد، ادامه می‌دهد: «جاده‌کشی، معدن‌کاوی، چرای بی‌رویه، تغییر کاربری اراضی آسیب زیادی به زیستگاه‌های حیات‌وحش می‌زنند و ازهم‌گسیختگی زیستگاه و جزیره‌ای شدن آن به‌صورتی که گونه در زیستگاه اسیر می‌شود، در پی دارد، در نتیجه حیوان برای جفت‌یابی و پیدا کردن طعمه دچار مشکل می‌شود. در این شرایط لازم است دولت چهاردهم با جلوگیری از دست‌اندازی به محیط‌زیست و سایر عوامل مؤثر بر کاهش تعداد گونه‌های جانوری به‌نحوی عمل کند که گونه‌های در معرض خطر انقراض کشور به سرنوشت شیر ایرانی و پلنگ مازندران دچار نشوند.»
تغییر اقلیم و مشکلات مردم
این روزها یکی از مهم‌ترین چالش‌های محیط‌زیستی جهان تغییرات اقلیمی است که موجب خشکسالی، وقوع سیلاب، گرمای بیش از حد و بارش‌های فاقد پراکنش زمانی مناسب می‌شود. این در حالی است که میانگین دمای هوا در ایران نیم درجه از میانگین جهانی بیشتر است، در نتیجه می‌تواند خسارات سنگینی را به کشور تحمیل کند.بر این اساس دولت چهاردهم با توجه به اهمیت تبعات تغییرات اقلیمی و وجود سند بالادستی در زمینه کاهش این پدیده، لازم است به آن توجه ویژه‌ای بکند.
جمال ضیاء، اهل خوزستان است و در اندیمشک زندگی می‌کند گرمای هوا و تغییرات اقلیم آنقدر در محدوده آنها تأثیر گذاشته که سبب مهاجرت تعداد زیادی از مردم از این مناطق شده است. او می‌گوید: «با گرمای هوا نمی‌توان کاری کرد نه کسی دخیل است و نه کسی مقصر، اما باید شرایط برای زندگی افرادی که در این مناطق زندگی می‌کنند، مهیا و امکاناتی فراهم شود که ساعت کار یا به ساعت‌های اول روز یا به شب‌ها منتقل شود که توان کار کردن برای افراد وجود داشته باشد که این اتفاق باید با هماهنگی دستگاه‌های مختلف صورت گیرد.»
سلاح در اختیار محیط‌بانان قرار گیرد
براساس اصل ۵۰ قانون اساسی همچنین فرمایشات مقام معظم رهبری و سیاست‌های ابلاغی ایشان در محیط‌زیست و بسیاری اسناد همچنین تجربه دنیا، مشارکت و همراهی مردم می‌تواند به حفاظت بهتر از محیط‌زیست منجر شود. پیش‌زمینه حضور و مشارکت مردم، فرهنگسازی است بنابراین در حوزه محیط‌زیست به یک نهضت فرهنگسازی نیاز داریم.
حمید خورشیدی سال‌ها در ایلام به‌عنوان محیط‌بان کار می‌کند. بارها شاهد آتش‌سوزی، قطع درختان، قاچاق چوب و درگیری با شکارچیان غیرمجاز بوده است، اما با همه مشکلاتی که در این بخش دارد تنها سلاح‌شان در برابر اشرار، صحبت کردن است. نه اسلحه دارند و نه اجازه استفاده از وسایل دفاعی دارند. خودش می‌گوید همین چند سال پیش شاهد فوت همکارش با سلاح سرد شکارچیان غیرمجاز بوده است. او تقاضا دارد که در سال جدید شرایط برای او و همکارانش تغییر کند. این خواهش را دارد که سلاح‌های مورد نیاز در اختیار آنها قرار بگیرد تا بتوانند از جنگل و حیات‌وحش بهتر دفاع کنند. در نهایت اینکه اینگونه به‌نظر می‌رسد که مسائل محیط‌زیستی برای مردم ما در اولویت قرار ندارد. این در حالی است که در گفت‌وگو با آنها به این نتیجه می‌رسیم که بسیاری از مسائل محیط‌زیستی برای مردم در اولویت قرار دارد و جزو دغدغه‌های شان به شمار می‌رود و به همین دلیل بهتر است دولت چهاردهم به این دغدغه‌ها توجه داشته باشد.