[شهروند] تنها دستاورد «کنفرانس تهران» برای ایران، که آذر سال ١٣٢٢ خورشیدی با حضور سران متفقین برگزار شد، این بود که ارتش‌های اشغالگر شوروی و بریتانیا ملزم شدند بلافاصله پس از پایان جنگ ایران را تخلیه کنند. شرطی که استالین چندان از آن خشنود نبود و عاقبت وقتی فشارهای آمریکا برای تحقق آن افزایش یافت، تصمیم گرفت قبل از تخلیه شمال ایران استخوانی به نام «فرقه دموکرات آذربایجان» را لای زخم باقی بگذارد. در واقع استالین تصمیم داشت با بر سر کار آوردن یک حکومت دست‌نشانده که خود را پشت ادعای خودمختاری پنهان کرده، آرام آرام جدا کردن مناطق مورد نظرش از ایران و سپس الحاق آن به شوروی را محقق کند.
جولان تجزیه طلب‌ها زیر چتر ارتش سرخ
٢١ آذر ١٣٢٤ خورشیدی دولت خودمختار آذربایجان به ریاست سیدجعفر پیشه‌وری در آذربایجان اعلام موجودیت کرد. در این ایام تجزیه‌طلب‌ها در آذربایجان، مهاباد و زنجان بی‌هیچ پرده‌پوشی تحت حمایت شوروی و ارتش سرخ قرار داشتند و جالب آن که استالین هرگونه حمایت از آن‌ها را انکار می‌کرد. پوشش نظامی شوروی و ضعف حکومت مرکزی در تهران باعث شد فرقه دموکرات با سرعت زیاد مشغول کادرسازی و تهیه مقدمات برای حصول خودمختاری ادعایی (در ظاهر) یا به عبارت بهتر زمینه‌چینی برای جدا کردن آذربایجان (در باطن) از ایران شود. اما آمریکایی‌ها و انگلیسی‌ها که هیچ تمایلی به حصول دستاوردهای بیشتر برای شوروی در عرصه‌ای پرمنفعت چون ایران نداشتند، فشارهای دیپلماتیک برای وادار کردن روس‌ها به پذیرش شروط کنفرانس تهران را افزایش دادند. در نهایت استالین تسلیم این فشارها شد و وعده سرخرمن قوام‌السلطنه برای واگذاری امتیاز نفت شمال به شوروی نیز مزید بر علت شد تا مسکو طرح تخلیه نظامی ایران را عملیاتی کند.
انقضای تاریخ مصرف پیشه‌وری در باکو
«سَنی گتیرن، سَنه دِییر گِت!» این جمله‌ای است که سرهنگ قلی‌اف (معاون وزیر امنیت باکو) در پاییز سال 1325 خورشیدی خطاب به سیدجعفر پیشه‌وری بر زبان آورد و گلایه او از ژوزف استالین را اینطور پاسخ داد: «همان کسی که تو را آورد، حالا می‌گوید برو!» پیشه‌وری خیلی خوب می‌دانست که پس از خروج ارتش سرخ از مناطق اشغالی شمال ایران، عمر فرقه دموکرات و حکومت جعلی او در آذربایجان نیز به پایان خواهد رسید. در نهایت درست یک سال پس از اعلام موجودیت دولت خودمختار آذربایجان، با ورود ارتش ایران به این خطه و فرار پیشه‌وری به شوروی، این فتنه به خاموشی گرایید. اما این پایان داستان نبود! 77 سال پیش در چنین روزی، برابر 22 خرداد 1326 خورشیدی، سیدجعفر پیشه‌وری طی یک تصادف رانندگی در باکو درگذشت. تاریخ پژوهان احتمال عمدی بودند تصادف را رد نکرده‌اند زیرا تاریخ مصرف او سرآمده و وجودش مانع گسترش روابط تهران و مسکو بود.