[ملیحه محمودخواه ] بنا به گفته حمید رضا قنبری مدیر کل حفاظت سازمان جنگل ها به «شهروند»، امسال آتش سوزی ها نسبت به سال گذشته کاهش داشته است. بر اساس آمارها در 80 روز گذشته یعنی تا تاریخ 18 خرداد ماه ، 151 فقره آتش سوزی در جنگل‌های کشور رخ داده که بیش از 1196 هکتار را درگیر
کرده است .در حالی که در مدت مشابه سال گذشته 1224 هکتار را درگیر کرده بود.
آتش‌سوزی‌هایی که برنامه‌ها را نقش بر آب می‌کند
با افزایش گرمای هوا پوشش گیاهی و علفزارهایی که باران، آنها را تا مدت‌ها نمناک نگه داشته، خشک شده و کوچک‌ترین بی‌احتیاطی یا نور شدید خورشید، آتش به دل جنگل می‌ریزد و آن‌وقت همان اتفاقی می‌افتد که نباید.
شاید برای همین باشد که کارشناسان از حریق و آتش‌سوزی در جنگل‌ها و مراتع با گرم شدن هوا به‌عنوان یکی از مخاطرات طبیعی کشورمان یاد می‌کنند. چالشی که زیست‌بومِ کشور را تهدید می‌کند.
امسال بارندگی‌های بهاری زیاد بود و این مسئله علف‌هایی را که حالا گرما خشک‌شان کرده، بیشتر کرده است. براساس گزارش‌های سازمان منابع طبیعی، ترسالی امسال 2میلیون و 400هزار تن علوفه را روی دست‌مان گذاشته و این می‌تواند برای جنگل‌ها خطرناک باشد چراکه بیش از 80درصد از آتش‌سوزی‌های جنگل‌ها در ایران به‌خاطر همین علوفه‌هایی است که خشک شده و می‌شود عامل آتش‌سوزی. به‌گفته کارشناسان جنگلداری، حدود ۱۴ هزار مورد آتش‌سوزی در جنگل‌های کشور فقط در یک دهه گذشته رخ داده است.
سیدناصرالدین عمادی، بازرس ویژه رئیس سازمان جنگل‌ها و مراتع و منابع طبیعی در امور حفاظت منابع طبیعی کشور، در گفت‌وگو با «شهروند» با اشاره به اینکه با گرم شدن هوا طبیعتا باید منتظر آتش‌سوزی‌های بیشتری در کشور باشیم، می‌گوید: «به‌خاطر ترسالی‌ها و بارندگی‌های خوبی که داشتیم امسال دومیلیون و 400هزار تن علوفه بیشتر داشته‌ایم و این نشان می‌دهد که علفزارهای زیادی داریم که هم‌اکنون به مرحله خشک شدن رسیده‌اند و هرکدام می‌تواند محلی برای آتش‌سوزی جدیدی باشند.»
وی با بیان اینکه آتش‌سوزی در شمال کشور و خارج از شمال با هم متفاوت است، می‌گوید: «اصولا هر حریقی یک مثلث دارد که یک ضلع آن ماده سوختنی، ضلع دیگر حرارت و ضلع بعدی اکسیژن است که وجود این سه ضلع در جنگل‌ها سبب آتش‌سوزی‌های عظیم در جنگل‌ها می‌شود.»
آتش‌سوزی‌ها بیشتر در مراتع است
آمار حکایت از آن دارد که هم‌اکنون جنگل‌های شمال کشور کمتر دچار حریق می‌شوند و سهم آتش‌سوزی در جنگل‌های سایر نقاط بیشتر است. عمادی درخصوص علت این پدیده می‌گوید: «این مسئله یک دلیل علمی و طبیعی دارد. جنگل‌ها در شمال متراکم‌تر است و بلند بودن درخت‌ها سبب می‌شود زمین سایه زیادی داشته و همین موضوع از آتش‌سوزی ناشی از علوفه‌ها جلوگیری می‌کند، اما در جنگل‌های سایر نقاط مانند جنگل‌های زاگرس، نوع تراکم درخت‌ها به‌گونه دیگری است و دشت‌ها وسعت بیشتری دارند و همین موضوع سبب می‌شود که فراوانی آتش‌سوزی‌ها در این محدوده بیشتر باشد.» او با ذکر اینکه بر پایه شاخص‌های سازمان ملل، کشوری که 25درصد از اراضی آن، جنگلی نباشد جزو کشورهای فقیر از منظر منابع طبیعی به شمار می‌رود، می‌افزاید: «این در حالی است که براساس آخرین آمار 7درصد از مساحت ایران، اراضی جنگلی است. از سوی دیگر جنگل‌ها علاوه بر تولید اکسیژن، جذب دی‌اکسیدکربن، ذخیره‌سازی آبِ کاهش گرمای هوا، ازجمله نگهبان‌های حفاظت از تنوع زیستی و از همه مهم‌تر تثبیتِ خاک به شمار می‌روند. درواقع با این کارکردها نمی‌توان روی یک درخت قیمت گذاشت. یعنی ارزش یک درخت چندصدساله، میلیاردها تومان و صدها برابرِ قیمت صنعتی آن است و برای همین نباید این ثروت هنگفت در معرض تهاجم قرار بگیرد.
او با تأکید بر اینکه مدیریت، پیش‌آگاهی و کشف به‌موقع حریق می‌تواند نقش مؤثری در کاهش آمار آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌ها داشته باشد، ادامه می‌دهد: «البته حتی اگر همه این موارد نیز رعایت شود، باز هم احتمال بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها وجود دارد، چراکه گاهی آتش در مناطقی رخ می‌دهد که دسترسی به آنها ضعیف است و تا زمانی که امکان خاموش کردن در آن نقطه فراهم شود، بخش قابل توجهی از جنگل دچار آتش‌سوزی شده است و درواقع نمی‌توان آتش را در نطفه خفه کرد.»
او با تأکید بر اینکه در یک ماه آینده شاهد آتش‌سوزی‌های بیشتری در جنگل‌ها خواهیم بود، ادامه می‌دهد: «بیشترین عامل حریق‌ها انسانی است که به دو دسته عمدی و غیرعمدی تقسیم می‌شود، اما نقش عوامل انسانی بیشتر از عوامل طبیعی است و این تأسفبار‌تر است زیرا که خودمان با دستِ خود تیشه به دل طبیعت می‌زنیم.»
آتش‌سوزی جنگل‌ها آمارش زیاد خواهد شد
امسال هم آنطور که حمیدرضا قنبری، مدیرکل دفتر حفاظت و حمایت سازمان منابع طبیعی ایران، براساس داده‌ها پیش‌بینی می‌کند، حریق در جنگل‌ها و مراتع بسیار شدیدتر از سال گذشته اتفاق بیفتد زیرا که بارش‌های بهاری بیشتر از سال قبل بوده است. او این افزایش‌ها را به دو دلیل عمده یعنی گرمای شدید و دیگری خشکسالی می‌داند. قنبری از کاهش منابع آبی می‌گوید و عرصه‌های آبی که به‌شدت کم شده و خشکسالی هم که مزیدبرعلت است. او می‌گوید: «انبارِ باروتِ طبیعت تنها در انتظار یک شعله کبریت طبیعی یا غیرطبیعی است تا منفجر شود!»
مدیرکل حفاظت سازمان جنگل‌ها با اشاره به اینکه بیشترین آتش سوزی ها در جنگل های زاگرس به وقوع پیوسته است ادامه می‌دهد: 79 درصد از آتش سوزی ها سطحی، 15 درصد تنه و 6 درصد تاجی بوده است . همچنین 59 درصد از این آتش سوزی ها در مراتع است. اما در مورد آتش سوزی در جنگل‌ها باید گفت 70 درصد در جنگل های زاگرس رخ می دهد.
وی با توجه به اهمیت این آتش‌سوزی‌ها برای طبیعتِ کشور نیز می‌گوید: «با توجه به اهمیت موضوع، با تصمیم وزارت کشور قرار بر این است که درصورت وقوع آتش‌سوزی در هر جای کشور، تمام بالگردهای سازمان‌های مختلف اعم از وزارت دفاع، جمعیت هلال‌احمر، نیروی هوایی سپاه و هوا و فضا وارد عمل شوند و برای اطفای آتش، همکاری داشته باشند.»
مدیرکل حفاظت سازمان منابع طبیعی و جنگلداری این را هم می‌گوید که 6 ماهه اول سال بیشتر آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های زاگرس و در 6ماهه دوم سال، آتش‌سوزی‌ها در جنگل‌های شمال رخ می‌دهد و به همین دلیل می‌توان برنامه‌ریزی‌های بیشتری برای اطفای‌حریق در این مناطق داشت .
چرای دام در جنگل بیشتر می‌شود
همانطور که گفته شد، یکی از عواملی که سبب بروز آتش‌سوزی در جنگل‌ها می‌شود، زیاد شدن علوفه است.قنبری به‌عنوان راهکاری در مواجهه با این عامل می‌گوید: «با وجود مخالفت‌های زیادی که با چرای دام در جنگل انجام می‌شود، امسال بحث ساماندهی چرای دام در جنگل‌ها انجام می‌شود که براساس آن، دام‌ها بیشتر در مراتع چرا کنند تا میزان این علوفه‌ها که می‌تواند منجر به آتش‌سوزی شود، کمتر شود.»
قنبری به 600نفری که در حوادث اطفای حریق از سال 94تاکنون جانباز شده‌اند، اشاره کرده و می‌گوید: «تا می‌توانیم باید آمار حوادث را کاهش دهیم تا شاهد تلفات کمتری در این حوزه باشیم. در نتیجه اینکه جنگل‌های ایران یک گنج نهفته هستند که باید از آنها حفاظت شود و نباید با بی‌مسئولیتی و بی‌مبالاتی، آنها را از بین برد. آنچه مهم است داشتن مدیریت برای کاهش حداکثری حوادث جنگل در کشور است.»
آتش‌سوزی‌ها قابل پیش‌بینی است
«هر ساله همزمان با افزایش گرما، میزان آتش‌سوزی‌ها نیز بیشتر می‌شود. موضوعی که در سال‌های اخیر بیشتر هم شده است.» هادی کیادلیری، رئیس دانشکده منابع طبیعی دانشگاه علوم تحقیقات، با اعلام این مطلب به «شهروند» می‌گوید: «با نگاهی به آمار سال‌های قبل آتش‌سوزی‌ها در فصل گرم رو به افزایش گذاشته است، اما هم‌اکنون زمان این آتش‌سوزی‌ها جلوتر افتاده است.»
او با اشاره به اینکه باران‌های بهاره باعث می‌شود که در جنگل‌های تُنُک‌تر مانند جنگل‌های زاگرس تراکم علوفه‌ها بیشتر شود، ادامه می‌دهد: «عمر این علوفه‌ها پایین است و خیلی زود خشک می‌شوند و درواقع افزایش دما باعث آتش‌سوزی این علوفه‌ها می‌شود. از سوی دیگر رفت‌وآمد مردم در تابستان به دلِ طبیعت بیشتر شده و این باعث می‌شود که با کوچک‌ترین مسئله، آتش‌سوزی شروع شود. او بر این باور است که الگوهای زمانی شروع آتش‌سوزی تابستانه زودتر از موعد مقرر اتفاق بیفتد و این نگران‌کننده است هرچند که این ماجرا قابل پیش‌بینی بود و باید برای آن راهکاری اندیشیده می‌شد. وقتی جنگل آتش می‌گیرد حتی اگر آتش‌سوزی سطحی باشد اکوسیستم جنگل دستخوش تغییر می‌شود، حتی جانوران و جوندگانی که در جابه‌جایی و زادآوری بلوط نقش دارند نیز دچار شوک شده و جنگل، توان خود را از دست خواهد داد.»
او با تأکید بر اینکه یکی از مهم‌ترین چالش‌ها در جنگل‌های زاگرس، پیر و فرتوت بودن درختان است، ادامه می‌دهد: «بخشی از درختان بلوط مدت‌هاست به انواع بیماری دچار شده‌اند که این سبب شده که بلوط‌ها توان زادآوری را از دست بدهند به این معنا که با سوختن هر درخت، دیگر جایگزینی برای آن قد عَلم نمی‌کند. این مسئله به حدی مهم است که به بحرانی برای محیط‌زیستِ ما تبدیل شده است.
اما چرا مهار آتش‌های جنگل‌ها در ایران طولانی شده و همین مسئله باعث از بین رفتن بخش‌های وسیعی از فضای سبزِ زندهِ ما می‌شود؟ کیادلیری که سال‌ها در مرکز تحقیقات جنگل فعالیت دارد در پاسخ به این سؤال با ذکر اینکه واقعیت این است که ما تجهیزات لازم برای اطفای حریق در جنگل‌ها را نداریم، می‌گوید: «شاید اگر آتش‌سوزی سطحی باشد، بتوانیم آن را در مدت کوتاهی خاموش کنیم، اما در آتش‌سوزی‌های گسترده دچار مشکل خواهیم شد. به همین دلیل قبل از شروع آتش‌سوزی‌ها، مکان‌هایی که امکان آتش‌سوزی دارند باید شناسایی شده و در قبال آن پیش‌آگاهی و پیش‌بینی داشته باشیم و برای پیشگیری از آن، راه‌حل پیدا کنیم. تنها از این راه است که می‌توانیم میزان آتش‌سوزی‌ها را کاهش داده و برای مهار آن، برنامه‌ریزی
داشته باشیم.»