راضیه عالیشوندی

 امسال با تصمیم شورای فرهنگ عمومی، 15اسفند به عنوان روز آموزش همگانی حفظ محیط‌زیست نامگذاری شده است. این تصمیم شورای فرهنگ عمومی را می‌توان یک اتفاق مبارک دانست و خرسند بود که مقامات عالی‌رتبه فرهنگی و اجتماعی کشور در دولت محترم سیزدهم برای آموزش همگانی حفاظت از محیط‌زیست و فرهنگسازی در حفظ محیط‌زیست دغدغه جدی دارند و با نامگذاری این روز، هرچند به‌صورت نمادین، سطح اهمیت این موضوع را نشان داده‌اند. اما صرف نامگذاری این روز نمی‌تواند در شرایط کنونی کشور به لحاظ آب و هوایی راهگشا باشد. ما در کشور عزیزمان ایران که بخش اعظم آن به لحاظ موقعیت جغرافیایی در مناطق خشک و نیمه‌خشک واقع شده است، به مدیریت یکپارچه برای آموزش همگانی محیط‌زیست نیازمندیم. بنابراین، تمامی دستگاه‌هایی که کم یا زیاد در عرصه حفظ محیط‌زیست نقش دارند باید در این مسیر قدم بردارند. به‌عنوان نمونه، در شورای فرهنگ عمومی کشور، افرادی که دست به انتخاب این روز با چنین عنوانی زده‌اند همگی با تخصص و سابقه فرهنگی بلندمدت هستند و انتخاب این روز صرفاً با پیشنهاد یا اعمال نظر یک مقام محیط‌زیستی کشور نبوده است، بلکه مجموعه نظام فرهنگی کشور نیز نقش مهمی در این تصمیم داشته‌اند و همین موضوع، فراگیر بودن مسئله حفاظت از محیط‌زیست را نشان می‌دهد و خود گواه بر این مطلب است که آموزش همگانی حفاظت از محیط‌زیست وظیفه صرف سازمان حفاظت از محیط‌زیست نیست و کلیه نهادهای فرهنگی، اجتماعی، انتظامی، بهداشتی و امنیتی رسالت خاص خود را در امر آموزش و حفظ محیط‌زیست دارند و فقط درصد مداخله آنها متفاوت است.
امروزه همه در سطح کلان کشور به این جمع‌بندی رسیده‌اند که کشور ایران در حال آسیب دیدن از امواج گرمایی ناشی از تغییرات اقلیمی است و اگر اقدام مؤثری در این زمینه صورت نپذیرد حکماً، قطعاً و یقیناً کشور به سمت پرتگاه حرکت خواهد کرد. لذا حرکت جمعی همه نهادها در این مسیر امری ضروری است. از سوی دیگر، فرایندهای محیط‌زیستی فرایندهایی بلندمدت است و اقدامات زودبازده کوتاه‌مدت ندارد؛ از همین رو، آموزش و فرهنگسازی به عنوان یکی از راهکارهای بلندمدت مؤثر همواره مورد توجه بوده است. به‌ویژه در زمانه کنونی که برای مواجه شدن بشریت با تغییرات اقلیمی، دیگر راهبردهای پیشگیری، مقابله و کاهش اثرات کاربردی ندارد و امروز همه به این جمع‌بندی رسیده‌اند که باید با تغییرات اقیمی سازگار شد. یکی از راهبردهای اساسی سازگاری آموزش همگانی است. آموزش همگانی می‌تواند کمک کند تا شهروندان در جنبه‌های مختلف زندگی، خود و خانواده‌شان را از گزند قهر طبیعت در امان بدارند. لذا جنبه‌های مختلف زندگی انسانی نوع آموزش‌های حفاظت از محیط‌زیست متفاوت را می‌طلبد و هر نهاد باید آموزش خود را مبتنی بر شرایط فعلی محیط‌زیستی ایران ارائه کند، اما این امر زمانی به نتیجه می‌رسد که همه با یکدیگر هماهنگ باشند و در سیستمی نظام‌مند فعالیت کنند. در غیراین صورت، شاهد یکسری اقدامات جزیره‌ای بی‌هدف خواهیم بود که صرفاً رزومه اجرایی آن دستگاه را پر می‌کند. در نتیجه، ایجاد یک شورا برای هماهنگی آموزش همگانی حفظ محیط‌زیست ضروری به‌نظر می‌رسد. در این زمینه، جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران نیز می‌تواند سازمان حفاظت محیط‌زیست را در کنار سایر ارگان‌ها به‌عنوان سازمان معین دولت‌ها که ماهیتی مردمی دارد پشتیبانی کند. جمعیت هلال احمر کشورمان با دارا بودن 3میلیون عضو داوطلب که عهده‌دار آموزش همگانی در سراسر کشور است، می‌تواند با تکیه بر تجارب خود در انواع روش‌های آموزش همگانی، مردم ایران اسلامی را در این موضوع مهم همراهی کند. جمعیت هلال احمر کشور به خوبی توانسته است ظرفیت خود را در عرصه حفظ محیط‌زیست نشان دهد؛ ازجمله عقد تفاهمنامه‌های مختلف با نهادهای عهده‌دار محیط‌زیست، تقویت زیرساخت‌های لجستیکی خود براساس بحران‌های محیط‌زیستی، تولید محتوای آموزشی محیط‌زیستی و اجرای آن از طریق کلاس‌های مجازی و حضوری و راه‌اندازی پویش‌های مختلف درخت‌کاری توسط اعضای سازمان جوانان این جمعیت در سراسر کشور. اگر همان سیاست مدیریت یکپارچه بحران را که نظام با محوریت وزارت کشور پیش گرفته است در امر آموزش حفظ محیط‌زیست پیش بگیریم، می‌توانیم امیدوار باشیم آینده درخشانی در انتظار نسل بعد این سرزمین قرار دارد و آن سیاست هماهنگی نظام‌مند دستگاه‌ها با یکدیگر است. البته این هماهنگی نظام‌مند باید در تمامی سطوح انجام شود، زیرا کشور ایران به‌دلیل ریخت‌شناسی سطح زمین و گستردگی سرزمینی دارای اقلیم‌های متفاوتی است. لذا با توجه به شرایط فرهنگی و نوع لهجه، گویش و زبان هر محدوده، باید آموزش‌های همگانی حفاظت محیط‌زیست تدوین شود. در نتیجه، مداخله ادارات استانی، شهرستانی و حتی شهرداری‌ها و بخشداری‌ها و دهیاری‌ها در امر آموزش و هماهنگ‌سازی حائز اهمیت است.
جمعیت هلال احمر در این زمینه، علاوه بر داشتن شعب فعال در شهرستان‌ها، در بخش‌ها و دهستان‌های مختلف نیز دارای پایگاه اجتماعی به نام خانه‌های هلال است که مدیریت آن کاملاً مردمی و تحت حمایت‌های امدادی و غیرامدادی جمعیت هلال احمر شهرستان است. بنابراین، در کنار ایجاد هماهنگی و نظام‌مند ساختن آموزش همگانی محیط‌زیست، توجه به تفاوت‌های طبیعی، فرهنگی و اجتماعی مناطق مختلف از موارد بسیار مهم است.