بی‌خوابی نوعی اختلال خواب است که فرد مبتلا به آن به‌سختی به‌خواب می‌رود یا مدت زمان خواب او کوتاه است.
این اختلال می‌تواند در یک دوره کوتاه‌مدت که چند روز یا چند هفته است طول بکشد یا در یک دوره درازمدت برای یک یا چند ماه ادامه پیدا کند. بی‌خوابی‌های مزمن می‌تواند از حوادث استرس‌زا از قبیل مرگ یکی از اعضای خانواده ناشی شود. همچنین این نوع از بی‌خوابی می‌تواند از علل ثانویه‌ای همچون مشکلات روانی یا جسمی نشأت بگیرد.
افراد مبتلا به بی‌خوابی در طول روز احساس خواب‌آلودگی کرده در نتیجه در تمرکز کردن و حتی یادگیری دچار مشکل می‌شوند و اغلب احساس افسردگی و عصبانیت دارند. طبق مطالعه‌ای که در‌سال 2007 میلادی نتایج آن در مجله «طب‌خواب» منتشر شد آمده است، بی‌خوابی یک اختلال شایع است که حدود 30درصد از افراد بزرگسال از یک یا چند علامت آن رنج می‌برند.
بی‌خوابی می‌تواند نتیجه یا علامت مشکلات دیگر باشد که به‌عنوان بی‌خوابی ثانویه شناخته می‌شود. طبق اعلام موسسه ملی سلامت (NIH) در انگلیس عوامل بی‌خوابی ثانویه می‌تواند افسردگی، اضطراب، اختلالات سردرد و دیگر اختلالات خواب همچون سندرم پای بیقرار یا علایم یائسگی از قبیل گرگرفتگی باشد. همچنین مصرف خوراکی‌ها و موادی همچون کافیین، تنباکو و الکل در ایجاد این عارضه موثر است. بررسی‌ها همچنین نشان می‌دهد، قرار گرفتن در معرض نور هنگام شب و استفاده از رایانه و تلفن‌های هوشمند به‌بروز بی‌خوابی کمک می‌کند. در برخی موارد بی‌خوابی، عوارض جانبی مشکل دیگری نیست و به‌عنوان بی‌خوابی اولیه شناخته می‌شود. علت بروز بی‌خوابی اولیه به‌خوبی مشخص نیست اما تغییر در سبک زندگی، استرس‌های طولانی‌مدت و مسافرت می‌تواند شروع‌کننده آن باشد.
افراد مبتلا به بی‌خوابی به‌طور معمول برای به خواب رفتن یا داشتن خواب پیوسته در طول شب با مشکل روبه‌رو هستند و حتی ممکن است مدت زمان زیادی را در رختخواب بیدار باشند. افرادی که درمورد موضوعی نگران هستند و استرس دارند به‌طور معمول خواب بدی خواهند داشت. افراد مسن در مقایسه با جوانان بیشتر در معرض ابتلا به بی‌خوابی هستند و همچنین این عارضه در زنان بیش از مردان اتفاق می‌افتد. تغییرات هورمونی در سیکل یائسگی و در دوران قاعدگی می‌تواند بر روند خواب تأثیر بگذارد. برای تشخیص اختلال بی‌خوابی، پزشک سوالات متعددی را درمورد عادات خواب فرد ازجمله این‌که چه مواقعی برای خواب‌رفتن دچار مشکل می‌شوند، چه مدت طول می‌کشد به‌خواب بروند و چند نوبت هنگام شب از خواب بیدار می‌شوند، از او می‌پرسد. پزشکان با بررسی زمانبندی بی‌خوابی در فرد دلیل آن را شناسایی می‌کنند. به‌طور مثال در صورتی که فرد برای خواب رفتن دچار مشکل باشد از ساعت زیست‌شناختی بیمار ناشی می‌شود درحالی‌که بلند شدن زودهنگام از خواب با مشکلات روانی مرتبط است. تغییرات سبک زندگی غالبا می‌تواند در درمان مبتلایان به بی‌خوابی کوتاه‌مدت موثر باشد به‌طور مثال، خودداری از مصرف کافیین و دیگر محرک‌ها، داشتن برنامه برای خواب و بیدار شدن، خودداری از خوردن وعده‌های غذایی سنگین و ورزش‌کردن تاثیرگذار خواهد بود.