عالیه شکربیگی جامعه‌شناس

مدتي است به «نقد» و نقدپذيري فكر مي‌كنم. به اين كه مردم از اين واژه 3حرفي، چگونه استفاده مي‌كنند و شايد حتي به اين موضوع كه، از شنيدنش چه حسي به آنها دست مي‌دهد. تجربه من گواه اين موضوع است كه مردم ايران نسبت به موضوع نقد جبهه دارند. بسیاری از آنها تلاش مي‌كنند به جاي پذيرش نقد، با شمايي كه در مقام منتقد وارد ميدان شده‌ايد مقابله كنند. خيلي‌ها پا را فراتر مي‌گذارند و مي‌خواهند كارتان را تلافي كنند. همين رويكرد گواه فاصله زيادي است که بين كشوري چون ايران و كشورهاي توسعه‌يافته وجود دارد. شايد نتوان كشور توسعه‌يافته‌اي را پيدا كرد كه در آن مردم با منتقد آن‌گونه كه ما برخورد مي‌كنيم، رفتار كنند. در کشورهای توسعه‌یافته مردم با هم معاشرت می‌کنند، در یک جا کار می‌کنند، بیشتر زمان خود را با یکدیگر مي‌گذرانند و نظراتشان را نسبت به یکدیگر بدون هیچ ملاحظه‌ای بیان می‌کنند. در آن كشورها به واسطه ريشه دواندن روحيه نقدپذيري، رفتارهاي اجتماعي در جهت مثبت بروز و ظهور مي‌يابند.
اين در حالي است كه موضوع نقد در جامعه‌اي چون ايران، به امري تشريفاتي شباهت دارد. بحث تا آن حد پيچيده شده كه حتي نمي‌توانيم درباره نقد، تعريفي قابل قبول و همه‌جانبه ارایه دهيم. در وضع بسامان، نقد زمانی می‌تواند از منتقد به فردي كه مورد نقد قرار مي‌گيرد، وارد شود که آن دو نسبت به هم اطلاعات کافی داشته باشند. مهم‌ترین اصل درباره موضوع نقد، اطلاعات کافی و به کار بردن اشاراتی است كه مي‌تواند درباره عملکرد طرف مقابل قابليت ذكر كردن داشته باشد. در ايران ما وقتي از واژه‌اي چون نقد سخن به ميان مي‌آيد، به صورت ناخودآگاه به افراد حس منفي منتقل مي‌شود. از سوي ديگر با وجود آن‌كه در تعاريف آمده  نقد نباید به صورت ایرادگیری و تشر بیان شود، اين رويكرد در ايران جا نيفتاده است. گاهی بهترین نقدها در آرامش و با تشویق صورت می‌گیرد. در شرايطی مطلوب، نقد زمانی صورت می‌گیرد که شما درباره حوزه خاصی اطلاعات کافی داشته و به موضوع مورد نظرتان مسلط باشيد. برای مثال کسی که منتقد اجتماعی لقب می‌گیرد باید نسبت به رویدادها و مسائل شهری از آشنایی قابل قبولي برخوردار باشد و با تغییرات مثبت یا منفی واکنشی در قبال آن موضوع از خود نشان دهد. حالا این واکنش‌ها يا می‌تواند به صورت نقد بیان و به صورت توصيه به مخاطب نقد منتقل شود. برخي افراد وقتي از سوي ديگران نقد مي‌شوند، به هیچ وجه آن انتقاد را نمی‌پذیرند. حتي گاهی سعي مي‌كنند با جواب‌های بی‌ربط نقص‌های خود را بپوشانند. با اين وجود اما افرادي هم هستند که نقد را به‌خوبی می‌پذیرند و در لحظه‌اي كه عملكردشان به بوته نقد گذاشته مي‌شود، آرامش خود را از دست نمي‌دهند.  این افراد كساني هستند كه هم به کارشان ایمان دارند و هم از داده‌ای که ارایه داده‌اند اطلاعات کافی در دست دارند.