شیوا سعیدی، شهروند| تلفن‌همراه یکی از اختراعات قرن بیستم است که شاید کسی تصور نمی‌کرد تا این حد رشد کند و خود به صنعتی سودآور و عظیم در جهان تبدیل شود. به این ترتیب راحت‌تر می‌توان اهمیت اپراتورهای تلفن‌همراه و خدمات آنها را درک کرد. این شرکت‌ها در حقیقت دسترسی به خدمات مخابراتی را برای کاربران فراهم و در ازای آن کارمزد دریافت می‌کنند. اپراتورهای شبکه موبایل یا MNOها تهیه‌کننده خدمات مختلفی مانند تخصیص طیف رادیویی، زیرساخت شبکه بی‌سیم، ارسال صورتحساب، تهیه سیستم‌های رایانه‌ای، بازاریابی و خدمات تعمیراتی هستند.
از سال 2012 تاکنون به‌طور رسمی 643 اپراتور فعال موبایل در سراسر جهان فعالیت می‌کنند. براساس تحقیقی که در سال 2011 به نام «گزارش سالانه 2011 و تحلیلی از شرایط رقابتی بازار» در آمریکا انجام شده، این شرکت‌ها، هم مشتریان شخصی و هم مشتریان بازاری دارند. اغلب MNOها مشتریمدار و قیمت محور هستند، به‌طوری که مشتریان بزرگ مخابراتی 3.4درصد بیش از مشتریان MNO برای خدمات هزینه پرداخت می‌کنند. MNOها در دهه 90 میلادی خلق شدند و اکنون با گذشت حدود 20سال از عمرشان به صنعتی بالغ تبدیل شده‌اند که سازوکار خاص خود را دارند. در اروپا و آمریکا این شرکت‌ها ابتدا با ارایه خدمات ساده‌ای مانند تماس صوتی و پیامک فعالیت خود را آغاز کردند. اما آنها برای آن‌که بتوانند در جهانی با محوریت اطلاعات رشد کنند، باید با فرهنگ نوآوری، همکاری و شراکت خود را هماهنگ می‌کردند که با ظهور اینترنت توجه به این موضوع اهمیت بیشتری یافت. به همین دلیل بسیاری از شرکت‌ها در کنار خدمات مخابراتی به ارایه خدمات اینترنتی روی آوردند، به‌طوری که اکنون آن را محور خدمات خود می‌دانند و بیشترین درآمدزایی را از فروش اینترنت همراه به دست می‌آورند. گسترش اینترنت به رقابت فراگیری میان اپراتورها منجر شده که البته این رقابت به سود مشتری است و فرد می‌تواند از میان گزینه‌های مختلف، موردی را که با نیازهای او همخوانی بیشتری دارد، انتخاب کند.
خدمات در ایران همچنان در ابتدای راه
در ایران نیز صنعت تلفن‌همراه پس از سال‌ها فعالیت بالغ شده است، اما با وجود آن‌که بیش از 20سال از حضور اپراتورهای موبایل در ایران می‌گذرد، هنوز هم فروش تماس‌های تلفنی و پیامک، بیشترین درآمدزایی را برای آنها به همراه دارد و خدمات جدید در ایران محدود است. تا پیش از حضور اپراتور دوم، استفاده از شبکه تلفن‌همراه تنها برای برخی خانواده‌ها که امکانات مالی بیشتری در اختیار داشتند، امکان‌پذیر بود و موبایل یک کالای نسبتا لوکس به شمار می‌رفت. اما با ورود سیم‌کارت‌های ایرانسل (اپراتور دوم) در مهرماه 1385 به شهرهای تهران، مشهد و تبریز و تلاش این شرکت برای به دست آوردن سهم از بازار تلفن‌همراه، فضای رقابتی در این حوزه ایجاد شد و با کاهش قیمت سیم‌کارت، کم‌کم این بازار برای عموم مردم رونق بیشتری گرفت. در سال‌های بعد حضور تالیا به‌عنوان سرویس‌دهنده و رایتل به‌عنوان اپراتور سوم نیز به گسترش هرچه بیشتر این بازار کمک کرد، به گونه‌ای که طبق آخرین گزارش رسمی منتشر شده توسط وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، با توزیع نزدیک به 118میلیون خط تلفن‌همراه در کشور که بیش از 60میلیون خط آن تا انتهای شهریور 1392 فعال بوده، ضریب نفوذ تلفن‌همراه درکشور در تاریخ مذکور به عدد 79درصد رسیده است. هرچند که مرتضی براری، معاون حقوقی وزیر ارتباطات و فناوری میانگین ضریب نفوذ تلفن همراه در کشور را 81درصد می‌داند اما با وجود نزدیکی اعداد، پیش‌بینی می‌شود با توسعه نسل سوم خدمات شبکه تلفن‌همراه و افزایش پهنای باند اینترنت همراه، این رقم افزایش یابد. چراکه به گواه بیزینس مانیتور، ایران از نظر ضریب نفوذ تلفن‌همراه بین 15 کشور خاورمیانه و شمال آفریقا، در جایگاه دوازدهم قرار گرفته است. در وقایع این حوزه، انحصار اپراتور سوم تلفن همراه هم برای ارایه خدمات G3 (نسل سوم تلفن همراه) در 31 مردادماه 93به پایان رسید و براین اساس اپراتورهای اول و دوم موبایل نیز، عزم خود را برای ارایه خدمات نسل سوم و بالاتر جزم کردند تا امید به تغییر در این حوزه بیشتر از قبل شود. در این راستا «کاظم ابراهیمی» مدیرعامل شرکت مخابرات ایران هم به شرایط تازه اشاره دارد و می‌گوید:3هزار و 300میلیارد تومان اعتبار در سال‌جاری برای تغییرات و تأمین سرویس‌های نسل سوم و چهارم تلفن‌همراه در کشور پیش‌بینی شده است.
خدماتی که ارایه نمی‌شوند
با این وجود هنوز هم زیربنای این صنعت در ایران ضعیف است و مردم از خدمات ارایه شده توسط اپراتورها ناراضی هستند زیرا اپراتورهای موبایل خدمات
با کیفیتی ارایه نمی‌کنند. چندی پیش مناظره تلویزیونی با موضوع تعرفه‌های مخابرات برگزار شد که در آن نظرسنجی انجام شد که بیش از 315هزار نفر در آن شرکت و 82درصد شرکت‌کنندگان نارضایتی خود را از خدمات تلفن‌همراه اعلام کردند. در این مناظره «علیرضا شاه‌میرزایی»، عضو حقیقی شورایعالی فضای مجازی به تکنولوژی موجود در حوزه ارتباطات اشاره کرد و گفت: وضع بدی در تکنولوژی داریم و اکثر بخش‌های مخابرات وارداتی است. به عقیده او سرویس‌های خدماتی اپراتورها باید گسترده‌تر شود.این درحالی است که هم اکنون کشورهای مختلف جهان نسل‌های سوم و چهارم موبایل را امتحان کرده‌اند و درصدد راه‌اندازی نسل پنجم موبایل هستند. علاوه‌بر عقب ماندن از روندهای جهانی، یکی دیگر از مشکلات شبکه تلفن‌همراه، خدمات شخصی‌سازی نشده است. در اغلب بازارهای جهانی با توجه به مکانی که خدمت در آن ارایه می‌شود، خدماتی متناسب با نیازهای ساکنان
ارایه می‌شود.
درآمدزایی جهانی با رقابت در ارایه خدمات
وضعیت فعالیت اپراتورهای جهانی موبایل کمی متفاوت است. در خارج از ایران اغلب شرکت‌ها به‌طور قراردادی برای مشتریان خود خدمات ارایه می‌کنند. به این صورت که فرد با مراجعه به دفاتر اپراتور بسته خدمت مورد نظر خود را انتخاب می‌کند. در این روش دریافت خدمات که به آن «قرارداد تلفن موبایل» نیز گفته می‌شود کاربر قرارداد بلندمدت (12، 18 یا 24 ماهه) یا کوتاه‌مدت (معمولا 30 روزه) با شرکت می‌بندد و در این مدت از خدمات خاصی که در قرارداد ذکر شده با قیمتی معین و از پیش تعیین‌شده بهره می‌برد.همچنین این شرکت‌ها خدمات خود را به‌صورت پیش پرداخته در اختیار مشتری نیز قرار می‌دهند. به این معنی که مشتری برای خدمتی که بعدا استفاده می‌کند، اعتبار می‌خرد. اگر کاربر دارای کارت اعتباری نباشد، می‌تواند با استفاده از مکانیسم‌های مختلف پرداخت ارزش افزوده خدمت را نیز بخرد. این بسته‌ها مدت دار هستند و در ابتدای هر ماه مشترک مبلغی را برای دریافت این بسته خدمات به اپراتور پرداخت می‌کند. خدمات از پیش پرداخته موبایل در کشورهایی مانند هند که اقتصادی درحال رشد است، طرفدار زیادی دارد. نکته مهم درباره تمام این بسته‌های خدماتی (قراردادی و پیش پرداخته)، وجود اینترنت‌های پرسرعت است. هر شرکت سعی می‌کند با ارایه بسته‌ای متنوع‌تر و حجم قابل‌قبولی اینترنت، قشر خاصی را جذب کند.
خرید موبایل قسطی همراه خدمات
یکی از نکات جالب درباره اپراتورهای خارجی آن است که این شرکت‌ها دستگاه‌های موبایل را همراه با خدمات به‌طور قسطی به مشتریان ارایه می‌کنند. فرد می‌تواند موبایل دلخواهش را همراه بسته خدماتی بخرد و هزینه را به صورت ماهانه پرداخت کند. این خود مسیر درآمدزایی دیگری برای اپراتورهای موبایل محسوب می‌شود. به همین دلیل شرکت‌های تولید موبایل سعی دارند، قراردادهای ثابتی را با اپراتورها ببندند.در این روش کاربر می‌تواند با توجه به بودجه‌اش تلفن‌همراه مورد نظر خود را انتخاب کند. البته اگر موبایل گرانقیمت باشد، فرد باید مبلغی را به‌عنوان پیش پرداخت بپردازد. این روند به فرهنگ مصرف تلفن‌های‌همراه نیز کمک می‌کند. اغلب اپراتورهای بزرگ برنامه‌هایی را برای مشتریان عرضه می‌کنند که فرد در صورت تمایل قبل از تمام شدن هزینه تلفن موبایل می‌تواند آن را به شرکت پس دهد، موبایل مدل جدیدتری دریافت کند که بهای تلفن قبلی از آن کسر خواهد شد. سپس بقیه هزینه را به‌طور ماهانه پرداخت خواهد کرد.
ارایه خدمت براساس نیاز مشتری
یکی دیگر از نکات جالب در خدمات اپراتورهای جهانی تنوع بسته‌ها و روش دسترسی به خدمات است. در بازار بزرگ جهانی دیگر مرز میان کشورها معنی ندارد و اپراتورها سعی می‌کنند با توجه به مکان، خدمات خود را بومی‌سازی کنند تا به این ترتیب خدماتشان را به قشر وسیع‌تری ارایه کنند. بر این اساس اپراتورهای خارجی با توجه به مشتریان هدف گرفته شده خدمت ارایه می‌کنند و ارایه بسته‌های خدماتی برای کشاورزان، زنان، دانشجویان، بسته‌های لوکس یا ارزان با توجه به کشور موردنظر در دستور کار آنها قرار دارد. به همین منظور در ادامه 3 شرکت و خدمات خاص آنها به مشترکان را مرور می کنیم: