شهروند| باز هم پس از یک بارش چند روزه، خبرها حکایتی دیگر از واقعیت‌های آبی ایران می‌دهد. برخلاف انتظار عمومی، چند بارش مقطعی نتوانسته چیزی از عمق ماجرای بحران چندین‌ساله خشکسالی بکاهد. حالا کل ایران در آستانه ورود به مرحله تنش آبی قرار دارد. با فرا رسیدن آخرین ماه زمستان، گزارش‌های منتشرشده حاکی است که میزان بارش‌های امسال 29‌درصد نسبت به‌ سال گذشته کاهش داشت. علیرضا نوذری‌پور قائم‌مقام شرکت آبفای تهران نیز وضع آب‌های ذخیره سدها به‌ویژه سد لار را بسیار بد توصیف می‌کند و می‌گوید درحال حاضر منابع آبی استان تهران در وضع بسیار بدی قرار دارد، به‌طوری که در سد لار تنها 2میلیون مترمکعب آب پشت سد داریم. به این بحران آب کشور مشکل بخش کشاورزی را هم اضافه کنید و بدانید که با وجود ادامه بحران خشکسالی، بودجه بخش آب کشاورزی در‌ سال 94 تغییری نسبت به‌ سال گذشته نداشته و این نکته یعنی هشداری دیگر در حوزه آب و کشاورزی!
در این خصوص، عباس کشاورز معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران به نکته مهمی اشاره دارد که عمق فاجعه در ایران را حکایت می‌کند. او در نشستی با خبرنگاران از شاخص فائو در برداشت از منابع آبی اشاره داشته و گفته است که برداشت تا 40‌درصد از ظرفیت آب مجاز است اما ما در ایران بیش از 75‌درصد را مصرف کرده‌ایم تا به این ترتیب از خط قرمز اکولوژی آبی عبور کرده‌ باشیم.
او در اتاق ایران گفته است: طبق آخرین تقسیم‌بندی فائو، سطح 1000 تا 1700 مترمکعب سرانه آب نشان‌دهنده تنش مزمن و موقتی است و بالای 1700 مترمکعب سرانه آب به این معنا است که تنش آبی وجود ندارد. این درحالی است که سرانه آب کشور به 1000 مترمکعب رسیده که در برخی از مناطق کشور این میزان به کمتر از ۳۰۰ مترمکعب رسیده و این به معنای ورود به مرحله تنش‌ حاد است.
تعداد چاه‌های غیرمجاز 20 برابر شده است
معاون پژوهشی مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران همچنین تأکید کرد: تعداد چاه‌های کشور در دهه 40 کمتر از 40‌هزار حلقه بود درحالی‌که در سال‌های اخیر تعداد چاه‌های مجاز و غیرمجاز به حدود 770‌هزار یعنی 20 برابر افزایش یافته است. بر این اساس سفره‌های آب زیرزمینی که در دهه‌های قبل تعادل داشت، هم‌اکنون با بیلان منفی مواجه شدند و بیلان در سال‌های اخیر به حدود 10‌میلیارد مترمکعب در ‌سال رسیده و این اتفاق یعنی این‌که ما از ذخایر آبی تاریخی سرزمین‌مان استفاده می‌کنیم.
کشاورز ادامه داد: تعداد چاه‌های ممنوعه حدود 50‌درصد آبخوان‌های ماست و حدود 297 دشت یا حوزه هیدرولوژی کوچکمان از 609 (50 درصد) بحرانی شده که اگر به این امر رسیدگی نکنیم معلوم نیست باقی مانده در چه زمانی بحرانی شود.
او اضافه کرد: اقدامات انجام‌شده تاکنون به تعامل‌بخشی‌ قابل ملاحظه‌ای منجر نشده اگر چه توفیقات موردی و منطقه‌ای حاصل شده اما توفیق جدی در تعادل‌بخشی نداریم و نگرانی بزرگ ما از استمرار این وضع است.
میزان بارش‌ها کافی نبوده است
گزارش‌های منتشره از میزان ریزش‌های جوی در ‌سال آبی جدید نیز نشان می‌دهد که ارتفاع بارش کشور تا 25 بهمن‌ماه، 26‌درصد نسبت به‌ سال گذشته کاهش داشته است. حجم بارش كشور تا 25 بهمن در ‌سال آبی گذشته معادل 204.355‌میلیارد مترمكعب و همچنین حجم بارش كشور تا 25 بهمن در‌ سال آبی جاری معادل 151.618‌میلیارد مترمكعب (با منفی26درصد اختلاف نسبت به ‌سال آبی گذشته) بوده است.
بررسی ارتفاع بارش کل کشور نیز نشان می‌دهد که در‌ سال آبی ۹4-۹3 یعنی از ابتدای مهرماه تا روز جاری ۹۲ میلیمتر بوده درحالی‌که در مدت مشابه‌ سال ۹۲-۹۳، ۱۲۴ میلیمتر بوده که کاهش ۲۶ میلیمتری را نشان می‌دهد. همچنین ارتفاع بارندگی کل کشور در درازمدت ۱۳۰ میلیمتر است که نسبت به ‌سال آبی ۹3-۹2، ۲۹ میلیمتر کاهش داشته است. این گزارش همچنین حاکی است، وسعت پوشش برفی کشور تا پایان هفته گذشته ۲۳۶‌هزار و ۴۰۸ کیلومتر مربع اعلام شد، درحالی‌که مساحت پوشش برف کشور در زمان مشابه‌ سال گذشته ۲۹۶‌هزار و ۷۴۱ کیلومترمربع بوده است. وضعیت بارندگی‌ها در کشور به نحوی است که وزیر نیرو شرایط را بحرانی ارزیابی کرده و گفته است: در چند ‌سال اخیر میزان بارش از ۲۵۰ میلیمتر به ۲۴۰‌میلیمتر کاهش یافته و سرانه آب تجدیدپذیر از ۱۳‌هزار مترمکعب در ابتدای سده جاری، به ۱۵۰۰ مترمکعب کاهش یافته است. چیت‌چیان همچنین با بیان این‌که در چند ‌سال اخیر جریان آب سطحی در رودخانه‌‌های کشور نصف شده است، خاطرنشان کرده که متاسفانه در بسیاری از دشت‌‌های کشور بیشتر از مقدار آب تجدیدپذیر برداشت کرده‌‌ایم، به‌طوری که در ۴۰‌سال گذشته ۱۱۰‌میلیارد مترمکعب از منابع آب زیرزمینی کشور برداشت شده و بسیاری از دشت‌‌ها با شوری آب یا کم‌آبی شدید مواجه شده‌اند.
تلاش وزارتخانه‌ها برای مقابله با بحران
جواد میبدی مدیرکل دفتر نظام‌‌هاي بهره‌برداري و حفاظت آب و آبفای وزارت نیرو با تشریح دلایل افزایش برداشت آب از منابع زیرزمینی و در نتیجه تبدیل شدن بیشتر دشت‌ها به ممنوعه بحرانی گفت: 15 پروژه برای بازگشت ذخایر آبی دشت‌ها به وضع تعادل اجرا می‌شود. جواد میبدی با اعلام این‌که با اجرای طرح تعادل‌ بخشی آب‌‌های زیرزمینی از برداشت سالیانه 10‌میلیارد مترمکعب آب در دشت‌‌های کشور جلوگیری خواهد شد، گفت: با هماهنگی وزارت کشاورزی، میزان برداشت‌‌ها در هر دشت برای بخش کشاورزی مشخص می‌شود.
او همچنین توضیح داد: موضوع حفاظت از آب‌‌های زیرزمینی ابتدا در‌ سال 84 همزمان با برنامه چهارم توسعه با عنوان «طرح تعادل‌ بخشی و تغذیه مصنوعی آب‌‌های زیرزمینی» از سوی وزارت نیرو طراحی شد که این طرح از‌ سال 84 تا 89 با رویکرد سازه‌‌ای و غیرسازه‌‌ای برای حفظ و احیای منابع آب زیرزمینی در دست اجرا بود؛ در آن موقع حدود 6‌میلیارد مترمکعب کسری مخزن زیرزمینی داشتیم و قرار بود در طول برنامه چهارم سالانه 1.5‌میلیارد مترمکعب از مصارف برای جبران این کسری کاهش یابد.
میبدی ادامه داد: این طرح به مدت 4‌سال در دست اجرا بود و نتایج خوبی نیز به‌ همراه داشت، اما با تصویب قانون تعیین تکلیف چاه‌‌های فاقد پروانه و طرح توسعه کشاورزی در دشت‌‌های ممنوعه یا طرح فدک و همچنین بحث رایگان شدن حق‌‌النظاره آب‌‌های زیرزمینی، این طرح از ‌سال 89 به بعد در عمل متوقف شده بود و از این‌ سال به بعد اعتبار این طرح به‌ شدت کاهش پیدا کرد، چرا که دولت گذشته به عرضه حداکثری آب برای مصارف گوناگون معتقد بود و در عمل از اجرای کار جلوگیری شد. میبدی با بیان این‌که در چنین شرایطی افزون‌ بر این‌که وزارت نیرو ابزارهای نظارتی خود را از دست داد، تعداد چاه‌‌های غیرمجاز نیز به‌ صورت جهشی افزایش یافت، افزود: در‌ سال 89 تعداد چاه‌‌های غیرمجاز از حدود 103‌هزار حلقه در مدت 3‌سال به افزون‌ بر 250‌هزار حلقه چاه رسید؛ طرح توسعه کشاورزی در دشت‌‌های ممنوعه نیز موجب برداشت بیشتر از منابع آب زیرزمینی شد و مجموعه این اقدام‌‌ها موجب شد بیشتر دشت‌‌های کشور به دشت‌‌های ممنوعه بحرانی تبدیل شوند.