[ مرضیه موسوی ] «تکنولوژی» امروز نه‌تنها به کمک بازدیدکنندگان موزه‌ها و سایت‌های گردشگری، بلکه به کمک مدیران موزه‌ای آمده است تا آسان‌تر از گذشته به «موزه‌داری» و نگهداری از اشیای با ارزش و تاریخی بپردازند. برداشتن مرزهای جغرافیایی، کم‌کردن فاصله مکانی و در دسترس قرار گرفتن اطلاعات و جزئیات آثار تاریخی تنها بخشی از مزیت‌هایی است که موزه‌داری هوشمند در اختیار گردشگری قرار داده است. با وجود گسترده‌بودن امکانات و تنوع کاربرد آن در صنعت گردشگری و موزه‌داری، هنوز بسیاری از موزه‌ها و مراکز گردشگری نتوانسته‌اند موزه‌داری هوشمند را به میزان قابل قبول اجرا کنند. «شهروند» در گفت‌وگو با کارشناس ارشد موزه‌داری و از فعالان عرصه مدرن‌سازی موزه‌ها، تاثیر تکنولوژی بر گردشگری را بررسی می‌کند.
استفاده از تکنولوژی در سایت‌های گردشگری مصادیق زیادی دارد؛ از ورودی موزه‌ها، تهیه بلیت و رزرو تورهای بازدیدکنندگان گرفته تا معرفی آثار موزه‌ای و ارائه اطلاعات مختلف تصویری و صوتی و حتی مرمت و بازسازی گنجینه‌ها و... می‌تواند از تکنولوژی برای بالابردن کیفیت خود بهره ببرد.
«ابوالفضل رواقی»، کارشناس ارشد موزه‌داری است که پایان‌نامه ارشد خود را مطالعه روی موضوع استفاده از تکنولوژی هوشمند در موزه‌ها انتخاب و آن را در موزه بانک ملی پیاده‌سازی کرده بود. او که سابقه مدیریت موزه بانک ملی را نیز در کارنامه خود دارد، به «شهروند» می‌گوید: «استفاده از تکنولوژی در موزه‌ها، کمک زیادی به نگهداشت آثار ارزشمند می‌کند و درواقع می‌توانیم از این طریق طول عمر و ماندگاری آثار تاریخی را افزایش دهیم. برای مثال یکی از طرح‌هایی که در موزه بانک ملی اجرایی کردیم، استفاده از ویترین‌های هوشمند بود. ما به کمک سیستم مرکزی، به پروژکتورهای هر ویترین برنامه‌ای می‌دادیم تا دمای خود را براساس استانداردهای همان شیء تنظیم کند. مجموعه‌ای از روش‌های استفاده از تکنولوژی در این موزه باعث شد تا در سال‌های 96، 97 و 98 رتبه اول و دوم استفاده از فناوری در موزه‌داری معرفی شویم.»
گران‌بودن دسترسی به این تکنولوژی‌ها، از مهم‌ترین دلایلی است که به گفته رواقی، باعث شده تا موزه‌های کشور، به خصوص موزه‌های دولتی، شانس کمتری برای استفاده از آن داشته باشند.
ارتقای سطح کیفی خدمات گردشگری
استفاده از نرم‌افزارهای هوشمند برای معرفی آثار موزه‌ای، روایت تاریخ و پیشینه اشیا و مراکز گردشگری، استفاده از ای.آر یا واقعیت مجازی برای بازنمایی وقایع و رخدادهای تاریخی و... از جمله فرصت‌هایی است که تکنولوژی نوین در اختیار موزه‌ها و سایت‌های گردشگری قرار داده است تا مخاطبان را دست پرتر از همیشه، میزبانی کنند. رواقی می‌گوید: «حجم اطلاعات و تصاویری که از طریق تکنولوژی‌های نوین می‌توان درباره یک اثر ارائه کرد، بسیار قابل تامل است. در مقایسه با محدودیت‌هایی که حضور راهنمای موزه برای معرفی آثار دارد، استفاده از تکنولوژی می‌تواند سطح کیفی خدمات موزه‌ای را چندین برابر افزایش دهد.»
در سال‌های گذشته اگر گذرتان به سایت‌های گردشگری مختلف از جمله تخت جمشید و سایر مراکز تاریخی افتاده باشد، احتمالا با دوربین‌های واقعیت مجازی آشنا شده‌اید که با بازسازی مجازی این بناها، این فرصت را در اختیار مخاطب می‌گذارد که درک بهتری از تاریخ و معماری داشته باشد.
رواقی مثالی درباره استقبال از چنین تکنولوژی‌هایی در موزه‌ها می‌زند: «نمایشگاهی در نیویورک دایر شده که آثار ونگوک را به کمک واقعیت مجازی روی دیوارها و زمین موزه به نمایش می‌گذارد. بازدیدکنندگان درواقع می‌توانند در میان آثار بزرگ و معروف این نقاش، قدم بزنند و حتی خودشان هم بخشی از این تصاویر شوند. درآمد سال گذشته این موزه از درآمد موزه اصلی ونگوک در آمستردام بیشتر بود. این نشان می‌دهد که مخاطبان موزه هم به دنبال تجربه‌های مدرن از آثار تاریخی و هنری، ارزشمند هستند و استفاده از این تکنولوژی‌ها می‌تواند چه ایده‌های خلاقانه‌ای برای هر موزه به وجود بیاورد.»
موزه‌ها چطور از آشوب جهان در امان می‌مانند؟
شیوع کرونا در جهان و لغو تورهای گردشگری در سراسر دنیا، موزه‌ها و سایت‌های گردشگری را به فکر انداخت تا خودشان را با استفاده از تکنولوژی‌های مدرن، همچنان پا برجا نگه دارند. بزرگ‌ترین موزه‌های جهان بازدید مجازی خود را فعال کردند و آثار هنرمندان دنیا با کیفیت بالا در دسترس مردم قرار گرفت. کتابخانه‌های تاریخی نسخه‌های خطی اسکن‌شده را در اختیار پژوهشگران قرار دادند و کافی بود به اینترنت متصل شوید تا مرزهای جغرافیایی را کنار بزنید و امکان بازدید از سایت‌های گردشگری مختلف برایتان فراهم شود.
رواقی، کارشناس ارشد موزه‌داری، درباره شیوع اپیدمی یا رخدادهای دیگری مثل وقوع جنگ و... که باعث وقفه در فعالیت‌های گردشگری می‌شود، می‌گوید: «همیشه در یک گوشه‌ای از جهان یک آشوبی به پاست؛ یک روز کروناست و یک روز جنگ و روز دیگر حوادث طبیعی و غیرطبیعی دیگر. در این آشوب‌ها علاوه‌بر آسیبی که انسان‌ها می‌بینند، آثار باستانی و تاریخی و میراث فرهنگی ملت‌ها هم در معرض خطر نابودی قرار می‌گیرند یا در شرایطی مثل کرونا، فعالیت‌شان با وقفه‌ای بزرگ روبه‌رو می‌شود. مدیران این مراکز، برای اینکه این میراث را از نابودی ابدی نجات دهند، باید از ابزارهای مدرن استفاده کنند و تکنولوژی را به کار بگیرند. امروزه بسیاری از موزه‌های مدرن آثار خود را با کیفیت‌های بسیار بالا در فضای مجازی به نمایش می‌گذارند. اما در ایران برخی از مدیران هنوز از چنین امکاناتی استقبال نکرده‌اند، چراکه می‌خواهند از طریق ایجاد حس کنجکاوی در مخاطب، آنها را به حضور فیزیکی در موزه‌ها و مراکز گردشگری بکشانند.»
تکنولوژی، ابزاری برای معرفی بهتر
حضور در عرصه‌های تازه هوشمند و فضای مجازی، فرصتی است که این روزها به شکلی برابر نصیب سایت‌های گردشگری در تمام دنیا شده است؛ امروزه در صفحات مجازی و با استفاده از تکنیک‌هایی مثل هشتگ‌زدن، می‌توان هنر یا فعالیتی ارزشمند در عرصه ملی را به تمام دنیا معرفی کرد. به گفته این کارشناس حوزه موزه‌داری و از طرفداران موزه‌داری مدرن، داشتن این هنرها به‌خودی‌خود برای توسعه گردشگری کافی نیست و باید آن را به مخاطبان و علاقه‌مندان معرفی کرد. رواقی می‌گوید: «فرض کنید ما اثری ارزشمند و تاریخی را در زمینه یک هنر، مثل ملیله‌دوزی در موزه خودمان نگهداری می‌کنیم. چقدر شانس داریم که یک علاقه‌مند به هنر ملیله‌دوزی در آن سوی دنیا از وجود این اثر مطلع شود؟ چنین شانسی با وجود دنیای مجازی بسیار محتمل‌تر شده است. ما با هشتگ مناسب این اثر را معرفی و چیزی راجع به تاریخچه آن مطرح می‌کنیم و از این طریق مخاطبان بیشتری با ما و گنجینه ملی‌مان آشنا می‌شوند. افزایش دنبال‌کننده در فضای مجازی هر یک از سایت‌های گردشگری ما، تبلیغ مثبت گردشگری به نفع همه فعالان این حوزه است. گردشگران تجربه‌های خوب و بد خود از سفرها را به اشتراک می‌گذارند و به همین سادگی جاذبه‌های گردشگری یک کشور یا شهر به دنیا معرفی می‌شود و گردشگران بیشتری به حضور در آن مرکز خاص تشویق می‌شوند. ورود توریست، با افزایش تقاضا برای اقامتگاه، سرویس حمل‌ونقل، صنایع دستی و... همراه است و همین مسئله می‌تواند اقتصاد گردشگری را شکوفا کند.»
با همین استدلال، رواقی معتقد است که با وجود همه هزینه‌هایی که استفاده از تکنولوژی مدرن برای موزه‌ها و سایت‌های گردشگری دارد، یکی از راه‌های موفقیت این موزه‌ها در جذب گردشگر و افزایش درآمد استفاده از تکنولوژی روز است؛ هزینه‌ای که دیر یا زود دوباره به شکل سود به سمت موزه‌ها و صنعت گردشگری برمی‌گردد. رواقی می‌گوید: «تجربه ما در چهار سال گذشته درباره استفاده از تکنولوژی روز در موزه‌ها، تجربه‌ای خوب و موثر بود. بازخوردهای خوبی در این مدت از مخاطبان خودمان داشتیم که انگیزه مهمی برای ادامه راه بود. همچنین از طریق این تجربه‌ها فهمیدیم که مخاطب، به دنبال این است که تاثیر ظهور تکنولوژی جدید را در صنعت گردشگری ببیند، چراکه دسترسی راحت‌تری به مخاطبان می‌دهد.»