[ ملیحه محمودخواه] نه یک فیلم هالیوودی است و نه جلوه‌های ویژه. یعنی یک مار پیتون عظیم‌الجثه در یک سطل زباله در آمل جولان می‌داد. این اولین حیوان وحشی نیست که در طبیعت مازندران رها شده است. همین سال گذشته بود که یک یوزپلنگ که از باغی در قائمشهر فرار کرده بود، ساعت‌ها دلهره را در دل مردم انداخت. کمی بعدتر هم سروکله چند میمون وحشی پیدا شد. این اتفاق به خطه شمال ختم نشد. توله خرس‌های چهارمحال‌وبختیاری نیز مدتی خبرساز شدند و اینها در کنار هم نشان می‌دهد که واقعا حال محیط‌زیست کشورمان خوب نیست.
اما ماجرای مار پیتون در سطل زباله‌ای در آمل جدیدترین نمونه آن است. همان موقع که یک شهروند زباله‌ها را می‌برد تا در سطل آشغال قرار دهد، مار پیتونی را دید که در سطل رها شده است.
کوروس ربیعی، رئیس اداره حیات‌وحش محیط‌زیست مازندران به «شهروند» در مورد نگهداری حیوانات وحشی در خانه می‌گوید: «متاسفانه در سال‌های اخیر برخی از حیوانات وحشی در خانه نگهداری می‌شوند که با بزرگ‌شدن آنها، وقتی صاحب‌شان به این نتیجه می‌رسد که نمی‌تواند آنها را در خانه نگهداری کند، در طبیعت یا فضای شهری رها می‌شوند.» او با تاکید بر اینکه نگهداری این حیوانات در واقع جرم به شمار می‌رود و در صورتی که شناسایی شوند، با آنها برخورد قضایی می‌شود، ادامه می‌دهد: «نگهداری این حیوانات خارج ضوابط قانونی و چارچوب‌های محیط‌زیست است.» ربیعی با اشاره به اینکه نگهداری از این حیوانات کار هر کسی نیست، خاطرنشان می‌کند: «بهتر است افرادی که اقدام به نگهداری این حیوانات در خانه می‌کنند، آنها را به مراکز مجاز یا محیط‌زیست منطقه خود تحویل دهند، چراکه این حیوانات علاوه‌بر خطری که می‌تواند برای صاحبان خود به همراه داشته باشند، می‌تواند عامل انتشار بیماری‌های مشترک بین انسان و حیوان شود.» ربیعی از این افراد خواست تا حیوانات خود را به مراکز مجاز نگهداری تحویل دهند و گفت: «این حیوانات حتی خود به تنهایی می‌تواند عامل انتشار بیماری‌های مشترک میان انسان و حیوان باشند.»
یک قاچاق پرسود
فهیمه اسلامی، دامپزشک و کارشناس حوزه حیات‌وحش، نیز به «شهروند» می‌گوید: «مار پیتون جزء حیات‌وحش کشور ما به شمار نمی‌رود و در واقع ماری بدون زهر است که در آفریقا، آسیا و استرالیا پیدا می‌شود و در گروه بزرگ‌ترین مارها به شمار می‌رود. یک مار پیتون متوسط ۷ تا 10 متر طول دارد و در برابر یک مار کبراست.»
او ادامه می‌دهد: «تجارت حیات‌وحش بعد از قاچاق اسلحه، موادمخدر و انسان بزرگ‌ترین تجارت دنیا به شمار می‌رود، به همین دلیل تجارت عاج فیل و عاج کرگدن جزء اولین تجارت‌های بزرگ دنیا به شمار می‌رود. نکته اینجاست که این اتفاق در همه جای دنیا رخ می‌دهد، البته بخشی از آن ریشه درمانی دارد، به طور مثال در چین پنگولین پستانداری است که در بحث درمانی خریدوفروش می‌شود.»
اسلامی با تاکید بر اینکه برخی ناآگاهی‌ها نیز به خریدوفروش این حیوانات منجر می‌شود، خاطرنشان می‌کند: «در مورد سنجاب‌ها نیز این موضوع بسیار صادق است. خریدوفروش سنجاب غیرقانونی است، اما شاهد هستیم که این حیوان به‌راحتی در کشور به فروش می‌رسد، درواقع این اتفاق به یک شغل تبدیل شده، برخی نیز با خرید این حیوان شو راه می‌اندازند و با حضور حیوانات خود در فضای مجازی سعی در خودنمایی دارند.»
او با اشاره به اینکه نگهداری از میمون‌ها بسیار خطرناک است، توضیح می‌دهد: «مهم‌ترین راه بیماری هپاتیت میمون است، در کودکی این حیوانات بی‌خطر و بامزه به نظر می‌رسند، اما وقتی کمی بزرگ‌تر می‌شوند، عصبی و پرخاشگر می‌شوند که سبب می‌شود صاحبان آنها از عهده نگهداری‌شان در خانه برنیایند و در این زمان به فکر رهاکردن‌شان در محیط‌زیست می‌افتند که به محیط‌زیست‌مان ضربه‌های جبران‌ناپذیری وارد کند. برای مثال در حال حاضر وجود راکون‌ها در جنگل‌های هیرکانی به معضل بزرگی تبدیل شده است. ماجرای وجود راکون‌ها در فضای آزاد نیز داستان جالبی دارد. مدت‌ها بود که در آذربایجان، در آزمایشگاه‌ها از راکون‌ها نگهداری می‌شد و از پوست‌شان استفاده می‌کردند، اما زمانی که تعداد آنها زیاد شد، در طبیعت رهاسازی شدند. در واقع این راکون‌ها از طریق جنگل‌های ارس به کشور ما وارد و به گونه مزاحم در کشورمان تبدیل شده و چرخه طبیعی در هیرکانی را دچار اختلال کرده‌اند.»
قاچاق حیوان و شروع بیماری‌های وحشتناک
سعید یوسف‌پور، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال‌وبختیاری، نیز در گفت‌وگو با «شهروند» به درآمدزابودن قاچاق حیات‌وحش اشاره کرده و می‌گوید: «خرافات در این ماجرا نقش زیادی ایفا می‌کند، در تب سنتی چین از برخی از اندام‌های حیوانات برای درمان‌های مختلف استفاده می‌شود، مثلا شاخ کرگدن به علت انرژی‌زا بودن استفاده می‌شود و این در حالی است که نسل این حیوان در حال انقراض است.» او با تاکید بر اینکه نگهداری از برخی از گونه‌های حیوانی به‌صورت مد درآمده است، خاطرنشان می‌کند: «طوطی خاکستری آفریقایی که در ایران آن را به عنوان کاسکو می‌شناسیم، یک گونه در حال انقراض است، این در حالی است که خیلی‌ها در خانه از این پرنده نگهداری می‌کنند. نکته اینجاست که باید تعریف حیوان اهلی و وحشی کاملا مدون شود و مردم گونه‌های در معرض انقراض را بشناسند.»
یوسف‌پور با اشاره به اینکه خریدوفروش این حیوانات بازار گرمی را هم تشکیل داده است، خاطرنشان می‌کند: «متاسفانه برخی از این حیوانات در معرض انقراض هم هستند. یوزپلنگ آسیایی، شیر آفریقایی و حتی جگوار و ببر هم در زمره حیواناتی هستند که آمار نگهداری آنها بالاست و در معرض انقراض قرار دارند. اما نکته اینجاست که صاحبان این گونه‌ها باید این موضوع را بدانند که رهاسازی این گونه‌های در حال انقراض در محیطی غیر از زیستگاه اصلی صدمات زیادی هم به چرخه اکوسیستم و هم به چرخه مملکت وارد می‌کند.»
هر گونه‌ای در زیستگاه خودش معنا پیدا می‌کند. به طور مثال هر ماده معدنی، طلا، مس و حتی نفت و گاز را می‌شود از کشورهای دیگر وارد کرد، اما حیات‌وحش قابل جابه‌جا کردن نیست. میمون به هیچ عنوان برای اکوسیستم ما مناسب نیست. این حیوان در سنینی دچار خوی وحشی‌گری می‌شود و وقتی در جنگل‌های ما رهاسازی می‌شود، شرایط بدی برای جنگل ایجاد می‌کند.
در حال حاضر راکون‌ها نیز در جنگل‌های هیرکانی آن هم به عنوان گونه مهاجم ساکن شده‌اند. نکته دیگری که در مورد این حیوانات باید بگوییم این است که قاچاق آنها می‌تواند منشأ بروز و پدیدآمدن بسیاری از بیماری‌ها باشد، در سال‌های اخیر تمامی بیماری‌های همه‌گیر مانند کرونا، تب زرد، ایدز و ابولا منشأ حیوانی داشته و گاهی به پاندمی تبدیل شده است. این نکته حائز اهمیت است که ممکن است سیستم ایمنی این حیوانات در برابر ویروس‌ها مقاوم باشد، اما جامعه انسانی نتواند در برابر آن مقاومت داشته باشد. این حیوانات می‌تواند منشأ بسیاری از بیماری‌های انگلی و پوستی به شمار برود. در حالی که این پول کثیف به مذاق گردانندگان این قاچاق‌ها خوش می‌آید، ضربات جبران‌ناپذیری برای انسان به همراه می‌آورد.
یوسف‌پور به کنوانسیون سایتس اشاره و تاکید می‌کند: «براساس این پروتکل که ایران نیز عضو آن است، اگر حیوانات وحشی در معرض خطر از کشوری قاچاق شوند، کشور مقصد موظف است آن را به کشور مبدا منتقل کند و همین موضوع می‌تواند بار اقتصادی برای کشور به دلیل زیاده‌خواهی عده‌ای به دنبال داشته باشد.»