الناز محمدی- شهروند| مجازات اعدام برای قاچاقچیان مواد مخدر؛ باشد یا نباشد. این موضوعی است که در چندماه گذشته پایش را در بین سخنان بعضی مسئولان قضایی کشور و ستاد مبارزه با مواد مخدر باز کرده است. ستاد یک بار اعلام کرده با حذف مجازات اعدام برای مجرمان موادمخدر مخالف است و بعضی نمایندگان مجلس و اعضای کمیسیون قضایی نظری مخالف دراین‌باره دارند. حالا علیرضا جزینی، قائم مقام دبیرکل ستاد مبارزه با مواد مخدردر گفت‌وگو با «شهروند» می‌گوید که نظر ستاد همان است که بود: «ستاد مبارزه با موادمخدر درباره حذف مجازات اعدام برای قاچاقچیان کاملا مخالف است. قانون تصریح به این موضوع دارد و باید مفاد آن اجرا شود. مرجع اصلاح قانون، مجمع تشخیص مصلحت نظام است و اگر این مجازات قابل اصلاح باشد باید کار کار‌شناسی روی آن صورت بگیرد.» اما پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر به «شهروند» می‌گوید: مجازات اعدام برای مجرمان موادمخدر باید محدود و از مجازاتهای جایگزین برای آنها استفاده شود. آنها درباره آماری که هفته گذشته از زبان معاون سپاه محمد رسول‌الله مبنی بر وجود ۴۵هزار دانش‌آموز معتاد در ایران اعلام شد هم حرفهایی دارند. جزینی دراین‌باره می‌گوید: «نمی‌دانم استناد ایشان از این موضوع چه بوده است. ما همچنان معتقدیم که یک‌درصد دانش‌آموزان ما موادمخدر مصرف می‌کنند. تفاهمنامه‌ای با وزارت آموزش و پرورش داریم که در مقاطع دبستان و دبیرستان کلاس‌ها و کارگاههای آموزشی برای معلمان پرورشی تنظیم کرده‌ایم و این قابل اجراست ولی این موضوع در تمام مدارس سطح کشور پوشش نخواهد داشت. از طرف دیگر دراین‌باره شیوع‌شناسی انجام داده‌ایم و برای شیوع‌شناسی جدید مصرف موادمخدر با آموزش و پرورش به تفاهم رسیده‌ایم و در آینده نزدیک شروع خواهد شد.» افشار اما این آمار را تأیید می‌کند و از شروع شیوع‌شناسی جدید درباره سوء مصرف مواد در بین دانش‌آموزان خبر می‌دهد. این گفت‌وگوی «شهروند» با پرویز افشار، معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت‌های مردمی ستاد مبارزه با موادمخدر است.
آقای دکتر می‌دانید که در چندماه گذشته زمزمه‌ای در میان بعضی اعضای کمیسیون قضایی مجلس و بعضی حقوقدانان درباره حذف مجازات اعدام برای قاچاقچیان موادمخدر به گوش می‌رسد. بعضی مسئولان ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در این مدت دراین‌باره اظهارنظرهایی داشته‌اند. نظر شما دراین‌باره چیست؟
در دنیا درباره اثربخش بودن یا نبودن مجازات اعدام بحث‌های زیادی وجود دارد. هم طرفداران و هم مخالفان این نوع مجازات برای خودشان یک سری استدلال‌هایی دارند. مهم‌ترین بحثی که دراین‌باره از نظر حقوقی وجود دارد این است که مجازات باید جنبه شخصی داشته باشد و اثراتش متوجه شخصی باشد که جرمی را مرتکب شده است. مجازات اعدام از آن جنس مجازات‌هایی است که علاوه بر جنبه فردی، به‌شدت افراد دیگری را که اطراف فرد اعدام شده هستند، درگیر می‌کند.
و موضوع دیگری که دراین‌باره مطرح می‌شود این است که اگر مجازات اعدام حداقل برای قاچاقچیان موادمخدر تاثیرگذار باشد، ما دیگر نباید شاهد فعالیت گسترده این افراد در ایران باشیم؛ درحالی‌که واقعا این‌طور نیست.
آن را هم خدمتتان عرض می‌کنم. یکی از مهم‌ترین اثرات اعدام افراد بر خانواده آنهاست. از بین رفتن سرپرست خانوار باعث ایجاد آسیبهای جدی در خانواده او می‌شود، چه بسا ممکن است فرزندان این افراد ادامه‌دهنده راهی باشند که آموزشش را دیده‌اند. نظر شخصی من این است که ما مجازات اعدام را باید حتما داشته باشیم اما باید محدودش کنیم به کله‌گنده‌های مواد مخدر؛ یعنی کسانی که به صورت اختصاصی در حوزه مواد مخدر فعالیت می‌کنند و تنها راه درآمدشان از طریق مواد مخدر است؛ یعنی ما دانه‌درشت‌های این حوزه را باید مشمول این مجازات قرار دهیم.
ولی اتفاقی که عملا درباره اعدام فعالان مواد مخدر می‌افتد، چیز دیگری است و معمولا قاچاقچی‌های بزرگ حاشیه امن خودشان را دارند.
همین‌طور است. متاسفانه کسانی که ما به‌عنوان قاچاقچی به آنها دسترسی داریم، عمدتا خرده پا‌ها یا واسطه‌هایی‌اند که در دسترس قرار می‌گیرند؛ چون قاچاقچیان بزرگ عمدتا آن ور مرزند و پول‌هایشان در بانک‌های بزرگ می‌چرخد. به نظر من مجازات اعدام برای این خرده پا‌ها چندان تاثیری ندارد؛ نه در قاچاق مواد مخدر و نه موارد دیگر. این درست که این مجازات مقداری ترس در افراد دیگر ایجاد می‌کند اما واقعیت این است که معمولا خرده پا‌ها برای گذران زندگی‌شان دچار مشکلند و محموله‌ای را جا به جا می‌کنند تا پولی برای گذران زندگی‌شان به دست بیاورند که گیر می‌افتند و خودشان و خانواده‌هایشان دچار عوارض جدی می‌شوند. به نظر من برای این افراد خرده پا که برای مقادیر ناچیزی دستمزد دست به قاچاق مواد مخدر می‌زنند، مجازات اعدام چندان اثربخشی ندارد. من فکر می‌کنم که فعالیت‌های اطلاعاتی باید روی دانه درشت‌های حوزه مواد مخدر متمرکز شوند و فعالیت‌های چندجانبه بین‌المللی بین کشور‌ها توسعه پیدا کند تا این افراد اگر رصد شدند و محموله‌ای را مثلا به کشور ما فرستاده باشند، بتوان از طریق کنوانسیون‌های بین‌المللی به کشور آورد و مجازات کرد.
فکر می‌کنید برای محدود شدن این مجازات باید قانون مبارزه با مواد مخدر اصلاح یا قانون جدیدی دراین‌باره تصویب شود؟
من به‌عنوان کسی که در این زمینه تجربه دارم، برداشتم این است که مجازاتهای سختگیرانه مانند حبس‌های طولانی مدت که منجر به ایجاد خدمات اجتماعی شود، در این زمینه کارساز است؛ مثلا فردی در محدوده زندان قرار بگیرد، مجبور باشد کار انجام دهد و نتیجه کارش به چرخه خدمات اجتماعی بیاید برای کسانی که او به آنها آسیب‌زده است. چون فعالیت او در حوزه مواد مخدر تعداد زیادی از افراد را بدبخت و معتاد کرده است.
مثلا در قانون آمده است که اگرکسی بیش از سی گرم هروئین، مرفین، کوکائین و دیگر مشتقات شیمیایی مرفین و کوکائین یا لیزرژیک اسید دی اتیل آمید (ال. اس. دی) و... را وارد کشور یا مبادرت به ساخت، تولید، توزیع، صدور، ارسال، خرید یا فروش کند یا در معرض فروش قرار دهد یا نگهداری، مخفی یا حمل کند، مستحق مجازات اعدام است. حالا باید تعریف کرد منظور از خرده پا چیست و دانه درشت در حوزه مواد مخدر کیست و اگر قرار باشد قانون اصلاح شود، دقیقا کدام بخش‌ها باید تغییر کنند.
منظور من از خرده پا‌ها و دانه درشت‌ها فقط همراه داشتن ماده مخدر 5 و ۱۰ گرمی نیست. منظور من کار اطلاعاتی دقیق و رصد کردن موضوع است. ممکن است فردی سردسته قاچاق مواد مخدر باشد، همه رصدهای اطلاعاتی هم این را نشان دهد اما ماده مخدر همراهش نباشد؛ باید این‌جا کار اطلاعاتی آن‌قدر دقیق باشد که بتوان او را گیر انداخت. به نظر من کسی که ۱۰ یا ۲۰ گرم مواد مخدر همراه دارد، مطمئنا از قاچاقچیان مواد مخدر نیست.
به هرحال راه این موضوع کجاست؟
این موضوع نیاز به سازوکار آیین‌نامه‌ای و بخشنامه‌ای دارد.
یعنی معتقدید مجلس باید وارد این موضوع شود و قانونی را تصویب کند؟
قطعا هر نوع تغییر قانونی باید از طریق مجلس باشد؛ حالا می‌تواند در قالب طرح از جانب نمایندگان باشد یا لایحه از سوی دولت.
ستاد برنامه‌ای ندارد که دراین‌باره پیشنهادی به دولت بدهد؟
این موضوع در حیطه وظایف من نیست و نمی‌توانم درباره آن اظهارنظر کنم. ستاد دفتر حقوقی دارد و اگر در این زمینه اولویتی داشته باشند وارد عمل می‌شوند اما موضوعی که دراین‌باره وجود دارد این است که ستاد به صراحت اعلام کرده با حذف صد درصد مجازات اعدام کاملا مخالف است اما در این‌که این مجازاتهای اعدام هدفمند و بیشتر متوجه دانه‌درشت‌ها شود، ستاد کاملا نظر مثبتی دارد.
وارد موضوع دیگری شویم. آقای دکتر هفته گذشته بود که سردار بیگدلی، معاون سپاه محمد رسول‌الله تهران اعلام کرد ۴۵هزار دانش‌آموز بین ۱۵ تا ۱۹سال معتادند و در‌سال ۹۲، ۵۲هزار دانش‌آموز برای نخستین‌بار در مدرسه مواد مخدر مصرف کرده‌اند. شما این آمار را تأیید می‌کنید؟
در نظر داشته باشید که این رقم در مقایسه با ۱۲میلیون دانش‌آموز رقم بسیار بالایی نیست.
یعنی شما این حرف سردار بیگدلی را تأیید می‌کنید؟
من حتما حرف ایشان را تأیید می‌کنم. ببینید آن چیزی که طرح ارزیابی در مراکز آموزشی ما نشان می‌دهد این است که وجود کمتر از یک درصد، یعنی ۹ دهم دانش‌آموزان ما سوء مصرف مواد دارند و چهار دهم‌درصد آنها هم شیشه مصرف می‌کنند.
آن ۵۲هزار نفری که براساس اعلام معاون سپاه محمد رسول‌الله، سال گذشته برای نخستین‌بار مصرف مواد را تجربه کرده‌اند، چطور؟
ما دراین‌باره مستندی در دست نداریم و شاید این آماری است که از طریق دیگری به دست آمده است.
یعنی با ستاد دراین‌باره هیچ صحبتی نشده است؟
خیر ممکن است کاری دراین‌باره در آموزش‌وپرورش انجام شده باشد. آن چیزی که من درباره‌اش حرف می‌زنم همین یک یا همان ۹ دهم‌درصد است که مورد تأیید ستاد و مستند بر طرح ارزیابی سوء مصرف مواد در مراکز آموزشی است.
الان نزدیک به دو‌سال است که این آمار یک‌درصدی اعلام می‌شود، یعنی تغییری در آن ایجاد نشده؟
آماری که اعلام می‌شود مبتنی بر طرح پژوهشی است. به هرحال نمی‌توان درباره آسیبهای اجتماعی که مانند کوه یخ‌اند و کاملا آشکار نیستند، مانند سرشماری آمار دقیق را استخراج کرد، آن هم به این دلیل است که قبح و انگ اجتماعی این اجازه را نمی‌دهد.
درباره شیوع‌شناسی ستاد مبارزه با مواد مخدر در مدارس درباره مصرف مواد دانش‌آموزان چطور؟ حالا خیلی وقت است که از آخرین شیوع‌شناسی دراین‌باره می‌گذرد. آیا ستاد برنامه‌ای برای شیوع‌شناسی جدید در مدارس ندارد؟
طرح‌های شیوع‌شناسی معمولا طرح‌هایی‌اند که هر یک دهه یک بار انجام می‌شوند یا حداقل هر پنج‌سال یک بار. این آمار مصرف مواد مخدر بین یک‌درصد دانش‌آموزان که ما ارایه می‌دهیم، مربوط به حداقل پنج‌سال پیش است. طرح جدید شیوع‌شناسی سوء مصرف مواد در بین دانش آموزان، با اجرا و حمایت مالی ستاد مبارزه با مواد و مشارکت آموزش و پرورش به‌زودی ان‌شاءالله اجرا خواهد شد.
یعنی دقیقا چه زمانی؟
به زودی مراحل اجرای آن در ۳۰ استان کشور شروع خواهد شد و نتایج آن در تیرماه سال آینده منتشر خواهد شد. به هرحال باید برای تعداد زیادی از مدارس کشور و دانش‌آموزان آنها پرسشنامه فرستاده شود، کسانی که پرسشنامه‌ها را پخش خواهند کرد آموزش ببیند، هماهنگی‌ها انجام شود، نتایج آنها مشخص و وارد سیستم شود و وقتی تحلیل داده‌ها انجام شد، حداقل تأثیر سال آینده طول می‌کشد تا نتایج آن مشخص شود.