[ مرضیه موسوی]  چهل‌وپنجمین اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو در ریاض عربستان سعودی این روزها در حال برگزاری است. «علی دارابی»، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، به عنوان نماینده کشورمان در این اجلاس، از عربستان دعوت کرده تا به پرونده ثبت جهانی ضیافت افطار، به عنوان یک اثر جهانی ناملموس، بپیوندد. در حال حاضر، نام 21 اثر ناملموس ایرانی در فهرست یونسکو به چشم می‌خورد که هشت اثر آن از جمله آیین نوروز و ساختن  و نواختن ساز عود، به طور مشترک با سایر کشورها به ثبت رسیده است. تلاش و پیگیری قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، هنری و گردشگری ایران برای پرونده ضیافت افطار، بهانه‌ای است برای پرداختن به این آیین 1400 ساله در ایران و سایر کشورهای اسلامی. آیین‌های رمضان در شهریور 1378 در زمره آثار ناملموس ملی قرار گرفت.

تشکیل پرونده برای ثبت جهانی ضیافت افطار در یونسکو از سال 1393 و به همت کشور ایران انجام شد. مدیران میراث فرهنگی و گردشگری ایران از این تاریخ تاکنون به دنبال همراه‌کردن کشورهای اسلامی برای پیگیری این آیین هستند، آیینی که قدمت آن به صدر اسلام برمی‌گردد و از آن زمان تاکنون در بین مردم زنده و جاری است.
«روزه‌گشا» معادل فارسی کلمه «افطاری» است، آیینی که قبل از اذان مغرب آغاز می‌شود و رسوم و برنامه‌های مختلفی را به خود اختصاص می‌دهد، از طبخ و آماده‌کردن انواع خوراکی‌ها برای روزه‌داران گرفته تا دعا و مناجات مخصوص و البته بازی‌ها و سرگرمی‌هایی که شب‌های ماه رمضان را برای روزه‌داران خاطره‌انگیز می‌کند. ضیافت افطاری در کشورهای مسلمان کلیاتی تقریبا شبیه به هم دارد، اما بسته به جغرافیا و خرده‌فرهنگ‌های رایج در هر شهر و کشوری، جزئیاتی متنوع به خود گرفته است.

برخی از آداب ضیافت افطار
شیرینی‌ها و خوراکی‌های مراسم افطار، برپایی نماز جماعت مغرب و عشا، بازی‌های جمعی و... تنها گوشه‌ای از آیین ضیافت افطاری در کشورهای مسلمان است که برگزار می‌شود. در این میان در سال‌های گذشته برخی از این آداب و رسوم به صورت جداگانه در فهرست میراث ناملموس ملی ایران به ثبت رسیده است، از جمله «گرگیعان» که سنتی رایج در میان عرب‌های خوزستان، هرمزگان، کویت، عراق و بحرین است. طبق این رسم، کودکان در شب پانزدهم ماه رمضان کیسه‌های پارچه‌ای از پیش دوخته‌شده را در دست می‌گیرند و با خواندن شعر و سرود، در خانه‌های همسایه را می‌زنند و از صاحب‌خانه شیرینی می‌گیرند. به طور کلی، رسومی که مسلمانان در ایام ماه رمضان در پیش می‌گیرند، بخشی از سبک زندگی‌ است که روزه‌داری را برای آنها ساده‌تر کرده و ماه مهمانی خدا را با شادی و ضیافت همراه می‌کند.

نگاهی به آثار ناملموس ایرانی ثبت‌شده در یونسکو
فرهنگ و آداب و رسوم خاص، موسیقی، ادبیات شفاهی، مهارت، گویش و... هر ملت و سرزمینی می‌تواند بخشی از میراث ناملموس مردم آن سرزمین باشد، میراثی که نام بردن از آن و حفظ و صیانتش از سال 2003 در یونسکو آغاز شد و تاکنون فهرست بلندبالایی از آن در یونسکو ثبت شده است. در فهرست 180 کشوری که کنوانسیون ثبت آثار ناملموس جهانی در یونسکو را پذیرفته‌اند، نام کشورمان هم به چشم می‌خورد، آن هم در حالی که 21 میراث فرهنگی ناملموس ثبت‌شده در یونسکو را از آن خود کرده است. «ردیف موسیقی سنتی ایرانی» اولین میراث ایرانی است که در سال 2009 به ثبت جهانی رسیده است، بعد از آن به ترتیب هنرها و آیین‌های زیر را در این فهرست می‌توانید ببینید:
تعزیه، ورزش زورخانه‌ای، موسیقی بخشی‌های خراسان‌شمالی، قالی‌بافی استان فارس، قالی‌بافی کاشان، لنج‌سازی، نقالی، آیین قالی‌شویان، نوروز، پخت نان لواش، چوگان، کمانچه، دوتار، نگارگری ایرانی، آیین زیارت کلیسای تادئوس، خوش‌نویسی، مهارت ساختن و نواختن ساز عود، سوزن‌دوزی ترکمنی، آیین یلدا، نوغانداری و ابریشم‌بافی.
در این میان، برخی از این آیین‌ها و هنرها، به صورت مشترک با  کشورهای همسایه به ثبت جهانی رسیده است، مثل آیین نوروز که در کشورهای فارسی‌زبان رایج است و هر ساله مراسم خاصی برای آن برگزار می‌شود.
 فایده‌های ثبت جهانی
ثبت جهانی آثار ناملموس می‌تواند کمک زیادی به بقا و دوام آن مهارت یا آیین کند، چه‌بسا زبان‌ها و گویش‌ها و آداب و رسومی که در طی سالیان گذشته از بین رفتند و امروزه هیچ رد و نشانه‌ای از آن در بین خرده‌فرهنگ‌ها به چشم نمی‌خورد. یکی از مهم‌ترین مزایای ثبت جهانی آثار ناملموس، ثبت ویژگی‌های این آثار و تلاش برای گردآوری تاریخچه و نگارش اصول و آداب انجام آن است. از طرفی، ثبت جهانی به پژوهشگران و علاقه‌مندان کمک می‌کند تا دسترسی بهتر و راحت‌تری به آثار و چندوچون‌شان داشته باشند.
طبق اعلام وزارت میراث فرهنگی، هنری و گردشگری، در حال حاضر، ایران در رتبه ششم جهانی در زمینه ثبت آثار ناملموس قرار دارد.

 ماجرای یک دعوت

قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی ایران در اجلاس ریاض با «راکان الطوق»، دستیار ویژه وزیر فرهنگ عربستان سعودی و «احمد بن عبدالعزیز البلیهد»، دبیر کل کمیسیون ملی یونسکو در عربستان دیدار و گفت‌وگو کرد. علی دارابی، قائم‌مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، در این دیدار با اشاره به پرونده پیشنهادی ایران برای ثبت جهانی میراث ناملموس ضیافت افطاری، از عربستان سعودی برای پیوستن به پرونده پیشنهادی ایران برای ثبت ناملموس ضیافت افطاری دعوت کرد.
دارابی در این دیدار بر آمادگی ایران برای گسترش فعالیت‌های مشترک فرهنگی، توسعه گردشگری و انجام اقدامات مشترک در حوزه میراث فرهنگی از قبیل تهیه پرونده‌های مشترک ثبت جهانی میراث فرهنگی ناملموس تاکید کرد. او اظهارداشت: «ضیاف افطار، میراث بسیار ارزشمند و مشترک میان همه مسلمانان است که سنتی حسنه از پیامبر گرامی اسلام، حضرت محمد(ص) است که برای ما مسلمانان به یادگار مانده است.» راکان الطوق نیز بر اهمیت توسعه روابط فرهنگی و گردشگری میان ایران و عربستان تاکید کرد و گفت: «زمینه‌های مشترک فراوانی در حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ایران و عربستان وجود دارد و پاسداری از میراث ناملموس مشترک مسلمانان از جمله ضیافت افطاری از اهمیت بالایی برخوردار است.» الطوق در این دیدار ضمن تقدیم احترامات کشور عربستان سعودی به ایران و خیر مقدم برای حضور در اجلاس کمیته میراث جهانی یونسکو، از ایران برای حضور در نمایشگاه بین‌المللی گردشگری ٢٠٢٥ که در جده عربستان برگزار خواهد شد، دعوت به عمل آورد.