آرمین منتظری دبیر سیاسی
روسیه 20هزار نیروی نظامی خود را در مرزهایش با اوکراین مستقر کرده است. با این اقدام، چنانچه مسکو تصمیم بگیرد حمله نظامی زمینی در شرق اوکراین را تدارک ببیند نیازی به پیش‌آمادگی نخواهد داشت. البته چنین اقدامی، در صورت وقوع، هزینه‌های سیاسی سنگینی را بر مسکو تحمیل خواهد کرد. اما این هزینه‌ها لزوما نمی‌توانند مانع از اقدام نظامی روسیه در شرق اوکراین شوند. چراکه این امکان وجود دارد که سیاست‌گذاران در کرملین به این نتیجه برسند که تحت برخی شرایط و براساس برخی سناریو‌های احتمالی، دخالت نظامی در شرق اوکراین قابل توجیه و در راستای منافع ملی روسیه است. برخی از این سناریو‌های احتمالی می‌توانند به شرح زیر باشند:
1- تشدید بحران انسانی در شرق اوکراین
نزدیک به یک ماه پیش، روسیه رسما درخواست ارسال کمک‌های بشردوستانه به شرق اوکراین با همکاری صلیب‌سرخ جهانی را مطرح کرد. غیرنظامیان در بخش‌هایی از دونتسک و لوهانسک در کمبود مواد غذایی، آب و همچنین نبود برق رنج می‌برند. در مقابل اما دولت اوکراین با این استدلال که هیچ بحران انسانی در این مناطق وجود ندارد با درخواست روسیه مخالفت کرد. در آن سو اما با تغییر میدان درگیری از حاشیه شهرها به شهرها، آمار کشته‌شدگان و آوارگان غیرنظامی افزایش یافته است. اگر آمار غیرنظامیان همچنان رو به افزایش بگذارد، این امکان وجود دارد که روسیه بهانه و توجیه مناسبی برای ورود نظامی به شرق اوکراین بیابد.
2- تهدید ارتش اوکراین علیه مواضع شورشیان
در خلال چند هفته گذشته، ارتش اوکراین چند پیروزی قابل توجه را در جنگ علیه شورشیان جدایی‌طلب شرق اوکراین به‌دست آورده است. اتفاقا به همین دلیل بوده است که روسیه نیروهای خود را در مرز با اوکراین مستقر کرده است. البته نیروهای ارتش اوکراین هنوز موفق نشده‌اند وارد نواحی شهری دونتسک و لوهانسک شوند. علاوه بر این برخی محدودیت‌ها و مشکلات که در جنگ‌های شهری امری معمول است، موجب شده تا برخی از شورشیان حتی در موضعی قدرتمند‌تر قرار بگیرند و حملات متقابلی را علیه ارتش اوکراین تدارک ببینند. اگر ارتش اوکراین به‌طور جدی در تصرف مواضع شورشیان جدایی‌طلب دست به اقدام بزند، امکان دخالت نظامی روسیه وجود خواهد داشت.
3- حضور ناتو در منطقه پررنگ‌تر شود
پس از آن‌که روسیه شبه‌جزیره کریمه را به خاک خود ملحق کرد ناتو مانورهای نظامی در لهستان و بالتیک تدارک دید. البته از آن زمان تاکنون ناتو به دلیل شدت یافتن ملاحظات امنیتی اعضایش در منطقه دست به اقدام دیگری نزده است. اما هرگونه اقدام جدی ناتو در فراهم ساختن نیروی نظامی در کشورهای مجاور اوکراین نظیر لهستان، رومانی و حتی ترکیه می‌تواند نشان‌دهنده این واقعیت باشد که ناتو و آمریکا به این نتیجه رسیده‌اند که احتمال دخالت نظامی روسیه در شرق اوکراین زیاد است. بنابراین هرزمان که ناتو دست به تحرکی بیش از آنچه انجام داده است زد، باید احتمال دخالت نظامی روسیه را جدی‌تر در نظر بگیریم. خاصه این‌که روسیه تجمیع نیروهای نظامی آمریکا و ناتو در منطقه را نشانه‌ای مبنی بر طرح غرب برای مداخله نظامی در نظر گرفته است. از این جهت تحرکات نیروی دریایی آمریکا در دریای مدیترانه و دریای سیاه نیز باید به دقت مدنظر باشد.
4- تسلیح ارتش اوکراین توسط آمریکا
کمک‌های آمریکا به اوکراین محدود به کمک‌های غیر‌کشنده و برخی کمک‌های غذایی بوده است. اما بسیاری از سیاست‌مداران روسی بر این باورند که برخی دستاوردهای اخیر ارتش اوکراین در مبارزه با شورشیان جدایی‌طلب نتیجه مشاوره‌های ارتش آمریکاست. اگر آمریکا ارتش اوکراین به سلاح مجهز کند یا به هر ترتیبی مقدمات آموزش یا کمک به ارتش اوکراین را فراهم کند، در آن‌صورت مداخله نظامی در شرق اوکراین ممکن است پاسخ متقابل روسیه باشد.
5- اعمال تحریم‌های بیشتر علیه مسکو
اخیرا روسیه به تحریم‌های غرب پاسخ متقابل داده است. ولادیمیر پوتین دستور داده تا واردات برخی مواد غذایی نظیر گوشت و سبزیجات و محصولات کشاورزی دیگر نظیر میوه، از آمریکا و اتحادیه اروپا متوقف شود. اما اگر غرب اقدام به اعمال تحریم‌های بیشتری در حوزه‌های مالی و انرژی علیه روسیه بکند، ممکن است روسیه تحریک شود تا به اوکراین حمله کند. خصوصا این‌که اگر مسکو به این باور برسد که دیگر چیزی برای از دست دادن ندارد، آن وقت مانند خرس زخمی خواهد شد که به همه چیز و همه کس حمله خواهد کرد.
6- تغییر افکار عمومی روسیه درخصوص سیاست مسکو در قبال اوکراین
براساس نظر‌سنجی‌ها، اکثریت افکار عمومی روسیه مخالف دخالت نظامی مستقیم روسیه در اوکراین هستند. علاوه بر این برخی از جریانات سیاسی در کرملین، نظیر جریانات امنیتی جنگ‌طلب نیز درخصوص این موضوع دچار دودستگی هستند. این مخالفت‌ها و دودستگی‌ها دست ولادیمیر پوتین درخصوص تصمیم‌گیری برای حمله به اوکراین را می‌بندد. چراکه پوتین هم به محبوب ماندن در میان افکار عمومی و نهادهای حکومتی و هم به منتقل کردن حس وفاداری به حامیان در ساختار دولت، اهمیت می‌دهد. بنابراین اگر پوتین بتواند مرزها میان حمله نظامی به اوکراین و ماموریت بشردوستانه و صلح‌طلبانه را بردارد آنگاه ممکن است بتواند این ایده را به افکار عمومی روسیه و حامیان بقبولاند که مسکو به دنبال اصلاح امور در اوکراین است و ممکن است راه این اصلاح امور از دخالت نظامی بگذرد؛ کاری که جورج بوش درخصوص جنگ با عراق کرد. در این صورت ممکن است پوتین بتواند دست بازتری در تصمیم‌گیری برای حمله به اوکراین داشته باشد.
7- موفقیت دولت اوکراین در اصلاح امور
کرملین می‌خواهد اوکراین کشور حائل میان مسکو و غرب باشد؛ سرزمینی که روسیه بتواند روی آن حساب کند نه این‌که از جانبش تهدید شود. پس از این‌که ویکتور یانوکوویچ در پی ناآرامی‌های داخلی سال گذشته از ریاست‌جمهوری اوکراین کنار گذاشته شد و دولت جدید اوکراین تصمیم به امضای توافقنامه تجارت آزاد با اتحادیه اروپا گرفت، همه امید روسیه این بود که دولت جدید اوکراین نتواند ثبات خود را به‌دست آورد و در برآورده کردن درخواست‌های صندوق بین‌المللی پول و اجرای برخی اصلاحات که برای پیوستن به اتحادیه اروپا لازم است، ناموفق عمل کند. اما تا به امروز اختلافات سیاسی داخلی تاثیری بر عملکرد دولت اوکراین در به اجرا گذاشتن اصلاحات و اتخاذ برخی تصمیمات نظامی به‌طور همزمان نداشته است. اما نباید از نظر دور داشت که ظهور برخی اختلافات داخلی خصوصا بر سر سیاست‌های امنیتی اوکراین، همچنان بعید نیست. بنابراین اگر دولت اوکراین در مسیری که در پیش گرفته است شکست بخورد، روسیه لزومی برای دخالت نظامی نخواهد دید اما اگر در این مسیر همچنان با موفقیت پیش برود، روسیه گزینه دخالت نظامی در شرق اوکراین را در نظر خواهد گرفت.