فروغ عزیزی دبیر گروه زنان انجمن جامعه‌شناسی
فصل زمستان با سرمایی که حالا به قصه و افسانه می‌ماند، برخی فراموش‌شدگان را به یاد مسئولان و تیترهای خبری می‌اندازد. یکی از مهم‌ترین این گروه‌ها افراد بی‌خانمان هستند که ما آنها را به اسم کارتن‌خواب می‌شناسیم. البته در چند روز اخیر افتتاح مرکز نگهداری زنان بی‌خانمان نیز بهانه‌ای شد تا باز درباره این گروه آسیب‌دیده صحبت شود.
تعداد زنان کارتن‌خواب چقدر است؟ اولین قدم برای اتخاذ سیاست و برنامه‌ریزی اقدام در این زمینه، اطلاع از میزان دقیق شیوع آنهاست اما این سوال در حوزه آسیب‌های اجتماعی همیشه محل مناقشه است. مسئولان هر از چندی آمارهایی در این زمینه ارایه می‌دهند که بعضا با هم متفاوت است. در این موضوع هم این مسأله دیده می‌شود. جدیدترین اظهارات در این زمینه به گفته شهیندخت مولاوردی، معاون رئیس‌جمهوری ایران مربوط است که تعداد زنان کارتن‌خواب را در تهران 500 نفر اعلام کرد که به گفته وی میزان آن به صورت تصاعدی درحال افزایش است. این تعداد فاصله زیادی با آماری دارد که توسط مسئولان شهری عنوان می‌شود. در 30 آبان‌ماه امسال، «رحمت‌الله حافظی»، رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای تهران در مصاحبهای عنوان کرد که به‌طور رسمی آمار زنان کارتن‌خواب در تهران بیش از 3هزار نفر است. شهردار تهران نیز در 27 مهرماه امسال تعداد زنان کارتن‌خواب شهر تهران را 15هزار نفر عنوان کرد. به نظر می‌رسد آمار مسئولان شهری به تعداد استفادهکنندگان از خدمات شهرداری در این زمینه برمیگردد. اما در هر صورت تفاوت آمارها آن‌قدر زیاد است که سیاستگذاری در این زمینه را با چالش مواجه کند.
اما سوال بعدی این خواهد بود که با فرض این‌که در تهران 500 زن کارتن‌خواب وجود داشته باشد، چه امکاناتی برای نگهداری این گروه آسیب‌دیده وجود دارد؟ شهرداری تهران مسئول ساماندهی افراد بی‌خانمان در شهر تهران است و سازمان‌ها و نهادهای دیگری چون بهزیستی که مسئول افراد آسیب‌دیده هستند، نقش چندانی در این ساماندهی برعهده ندارند. تنها مرکز نگهداری زنان بی‌خانمان در تهران «سامان‌سرای لویزان» است که زیر نظر سازمان رفاه، خدمات و مشارکت‌های اجتماعی شهرداری تهران اداره می‌شود. این مرکز از سال 1382 با ظرفیت حدود 200 نفر هم‌اکنون درحال فعالیت است. این مرکز فاقد بخش قرنطینه است و زنان با شرایط مختلف، با بیماری‌ها و احتمالا مشکلات عدیده در کنار هم نگهداری می‌شوند؛ فارغ از این‌که چقدر این همنشینی آسیب‌زاست. امکانات کنونی شهر تهران برای حداکثر 200 زن کارتن‌خواب است. اگرچه رئیس کمیسیون سلامت و محیط‌زیست شورای تهران از فراهم شدن مقدمات تاسيس نخستين «گرم‌خانه زنان» در تهران خبر داده اما هنوز تا احداث آن راه درازی مانده است و «عبدالرضا رحمانی‌فضلی»، وزیر کشور و دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر، در مهرماه امسال از احداث اردوگاهی 10هزار نفری در استان تهران، جهت اسکان معتادان کارتن‌خواب در منطقه فشافویه برای 6 ماه آینده خبر داده بود اما اشارهای به این مسأله نکرد که آیا زنان هم در این اردوگاه ساماندهی خواهند شد یا نه.
متاسفانه ما درباره تعداد زنان بی‌خانمان اطلاعات دقیقی نداریم؛ اما درباره همان تعداد زنانی که شناسایی شده‌اند هم امکانات کنونی شهر تهران پاسخگو نیست. به نظر می‌رسد این موضوع نیاز به برنامه‌ریزی و مطالعه دقیق‌تری دارد و سیاستگذاری در این زمینه نیز برمبنای این دانش باید صورت گیرد. نکته مهم‌تر این‌که اقدامات تنها به فصل زمستان خلاصه نشود و برای تمام سال برنامه‌ریزی شود چرا که زنان بی‌خانمان در معرض آسیب‌های بسیاری هستند که در تمام سال وجود دارند.