بی‌شک دوران تحصیلی و دانش‌آموزی از مهم‌ترین فصول زندگی هر فرد در جامعه است و درواقع پایه و اساس بسیاری از بنیان‌های فکری، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی هر فرد در این دوران شکل می‌گیرد. مدرسه يكي از تاثيرگذارترين نهاد‌هاي جامعه‌پذيركننده است، جايي كه در آن دانش‌آموزان با بسياري از مفاهيم آشنا مي‌شوند؛ مانند حقوق‌شهروندي. حقي كه يك واقعيت دو جانبه است. از يك‌سو معرفي‌كننده مسئوليت‌هايي است كه جامعه در قبال افراد دارد و از سويي ديگر به آنها گوشزد مي‌كند كه بدون مشاركت اجتماعي خود افراد رعايت اين حقوق، نشدني است. اما شناخت و كاربست اين مفهوم به معناي واقعي آن در مدارس چگونه محقق مي‌شود؟
نزدیک به 10سال پیش قرار بود دانش‌آموزان صاحب منشوری شوند که در آن حقوقشان تک‌تک شمرده شود و یادشان دهد که دانش‌آموز بودن باعث ایجاد حقوقی می‌شود که رعایت آنها به‌عهده اولیای مدرسه است و آنها نيز در قبال مدرسه و اولياي آن داراي مسئوليت‌هايي هستند.
در این منشور، حقوق دانش‌آموزان در 7 فصل طبقه‌بندی شد و این حق‌نامه چنان دلچسب از کار درآمد که به دانش‌آموز جایگاه فراموش شده‌اش را یادآوری کرد، ولی این منشور 54 ماده‌ای با این‌که لقب «ملی» را همراه داشت به سرانجام نرسید و هنوز سندی معتبر که مدافع حقوق دانش‌آموزان باشد، وجود ندارد.
در همين رابطه دي‌ماه سال گذشته وزیر آموزش و پرورش از تدوین پیش‌نویس منشور حقوق دانش‌آموزی خبر داد و افزود: در راستای منشور حقوق‌شهروندی که رئیس‌جمهوری نیز بر آن تأکید کرده‌اند، اکنون پیش‌نویس این منشور در شورایعالی آموزش و پرورش در دست تدوین است و بنا داریم پیش‌نویس منشور حقوق معلم را که منبعث از حقوق‌شهروندی است نیز در آینده‌نزدیک تدوین کنیم و در مراجع مربوطه به تصویب برسانیم. اما بعد از سپري‌شدن يك‌سال خبري از تدوين و اجرايي‌شدن اين سند نشده است. اخيرا دبیرکل شورایعالی آموزش و پرورش گفته است: کار‌شناسان آموزش و پرورش با همکاری کار‌شناسان معاونت‌حقوقی ریاست‌جمهوری درحال تدوین مجموعه‌ای تحت‌عنوان منشور حقوق دانش‌آموزی هستند.
مهدی نوید ادهم درباره منشور حقوق دانش‌آموزی گفت: در این منشور تکالیفی که دانش‌آموزان نسبت به خود، جامعه و مردم دارند و نیز حقوقی که مردم و نظام آموزشی باید نسبت به دانش‌آموزان رعایت کنند، مورد توجه قرار گرفته است. وی همچنین به سند تحول بنیادین اشاره کرد و افزود: حقوق و تکالیف دانش‌آموزی، یکی از مفاهیم مهم سند تحول بنیادین آموزش و پرورش است و در آن به هر دو سوی این موضوع به‌خوبی توجه شده است. نوید ادهم با بیان این‌که برای اجرای هرچه بهتر این موضوع آن را در برنامه درسی ملی آورده‌ایم، ادامه داد: کار‌شناسان ما در تدوین کتاب‌های درسی سعی دارند، حقوق و تکالیف دانش‌آموزی را متناسب با سن مخاطبان در کتاب‌های‌درسی لحاظ و ترویج کنند که خوشبختانه درحال‌حاضر مفاهیم مربوط به حقوق و تکالیف دانش‌آموزی در برخی کتاب‌های درسی مورد اشاره قرار گرفته است.
وی به انعقاد توافقنامه‌ای میان وزارت آموزش و پرورش و معاونت‌حقوقی ریاست‌جمهوری به‌عنوان مسئول تدوین و اجرای حقوق‌شهروندی اشاره و اظهار کرد: در این توافقنامه به موضوع حقوق و تکالیف دانش‌آموزی اشاره و برای معاونت‌حقوقی ریاست‌جمهوری و آموزش و پرورش تکالیفی پیش‌بینی شده است. دبیرکل شورایعالی آموزش و پرورش با اعلام این‌که کار‌شناسان آموزش و پرورش با همکاری کار‌شناسان معاونت‌حقوقی ریاست‌جمهوری درحال تدوین مجموعه‌ای تحت‌عنوان منشور حقوق دانش‌آموزی هستند، افزود: اساس این مجموعه همان منشوری است که پیش از این در ۷ فصل تدوین شده بود و اکنون درحال بازنگری است و باید به تصویب شورایعالی آموزش و پرورش رسیده و بعد عملیاتی شود.
قابل‌انکار نیست که برخي مدارس به‌علت نادیده‌گرفتن حقوق‌انسانی دانش‌آموزان به محیط‌هایی نه‌چندان دلچسب تبدیل می‌شوند و کمبود امکاناتشان نیز مزید بر علت می‌شود و عرصه را بر دانش‌آموزان تنگ می‌کند. بچه‌ها که دورهم جمع می‌شوند و بزرگسالانی که از خاطرات دوران تحصیل‌شان می‌گویند به‌اتفاق تأیید می‌کنند که در مدرسه به‌جای ایجاد فضایی که خلاقیت‌ها را رشد دهد و به ایده‌های نو اجازه بروز دهد، سیاستی حاکم است که اطلاعات را از بالا به پایین دیکته می‌کند و دانش‌آموزی که خلاف جریان آب حرکت کند، طرد می‌شود.
خبرهايي كه اين روزها به گوش مي‌رسد هم نشان از شكل‌گيري شكافي مابين معلمان و دانش‌آموزان است، يك‌روز خبر از تنبيه دانش‌آموز است و روز بعد، خبر ضرب‌وشتم معلم توسط دانش‌آموز. بنابراين نياز است تا بعد از سال‌ها مسئولان به شكل جدي‌تر به فكر تدوين و عملياتي ساختن منشور حقوقي باشند كه معلم و دانش‌آموز را با حدود و اختياراتشان آشنا كند.