ملیحه محمودخواه|  چند روزی است که به‌واسطه بارش‌های تند و زیاد در نقاط مختلف کشور به‌ویژه مناطق جنوبی شاهد شکل‌گیری سیل‌های مخرب هستیم. اتفاقی که هر سال رخ‌دادنش به‌ویژه در مردادماه در جنوب کشور زیاد دور از ذهن نبوده و سال‌هاست در جنوب کشور شاهد بروز این باران‌ها و سیل‌هایی که گاهی خرابی هم به بار می‌آورند، بوده‌ایم. بسیاری از متخصصان بر این باورند که تغییرات اقلیمی دلیل به وجود آمدن این سیل‌ها شده‌اند.
شکل‌گیری سیل‌های مخرب در روزهای گذشته که در تازه‌ترین آنها در منطقه امامزاده داوود تهران و استان سیستان‌وبلوچستان نیز به کشته‌شدن چندین هموطن منجر شد، حالا برای بسیاری این سوال را ایجاد کرده که اساسا سیل و سیلاب چرا، چگونه و کجاها ایجاد می‌شود؟
کارشناسان تاکید دارند که امروزه به دلیل دخالت‌های بی‌رویه در بسیاری از نقاط که قبلا سیل نمی‌آمده، طغیان‌های بزرگی مشاهده می‌شود. فعالیت بشر به چند صورت احتمال وقوع سیل را افزایش می‌دهد. از آن جمله می‌توان به ساختمان‌سازی در دشت سیلابی رود که مستلزم اشغال بخش‌هایی از آن است و باعث کاهش ظرفیت طبیعی رود می‌شود، اشاره کرد. به این ترتیب محدوده‌ای از دشت سیلابی که در زمان طغیان زیر آب می‌رود، گسترده‌تر می‌شود.

چرا سیل می‌آید؟
احد وظیفه در گفت‌وگو با خبرنگار روزنامه «شهروند» توضیح‌می‌دهد که بارندگی‌های موسمی در فصل تابستان که ناشی از سامانه مونسون است، در سال‌های گذشته نیز رخ می‌داد، اما تنها منتهی به جنوب و جنوب‌شرق ایران می‌شد و در ارتفاعات زاگرس و جنوب سیستان‌وبلوچستان نیز ما شاهد بارندگی‌های تند تابستانی بودیم. اصولا این بارندگی‌ها از تیرماه شروع می‌شد و تا اواخر شهریور هم ادامه پیدا می‌کرد و به این ترتیب بارش‌های تابستانی که متاثر از بادهای موسمی اقیانوس هند بود، اثرش را در جنوب کشور می‌گذاشت. هر چند که گاهی شاهد این باران‌ها در شمال کشور بودیم، گسترش رطوبت و بارش‌های موسمی بارندگی‌هایی را در شمال کشور ایجاد می‌کرد که دلیل آن هم این بود که سامانه‌های کم‌فشار از این محدوده عبور می‌کرد و پشت آن افزایش فشار رخ می‌داد، در واقع افزایش فشار از شمال به جنوب رطوبت را متصل می‌کرد و سبب می‌شد در گیلان و مازندران و گیلان و گلستان شاهد بارندگی‌های تابستانی باشیم.
او تاکید دارد که همه اینها به اقلیم سرزمین ما برمی‌گردد و بروز چنین تغییرات جوی اتفاق عجیبی نیست، اما نکته عجیب این است که امسال ما در مناطقی دچار سیل شدیم که پیش از آن شاهد بروز سیل نبودیم، حتی در تهران هم بروز این اتفاق سابقه ندارد. ممکن بود که باران شدیدی در یک سال رخ بدهد، اما کمتر سابقه داشت که این بارندگی‌ها منجر به سیل شود.
وظیفه توضیح می‌دهد که سامانه مونسون وابسته به باد و جهت آن از روی دریا به سمت سواحل جنوبی است، در واقع رطوبت را از دریا به سمت سواحل جنوبی می‌آورد که به‌شدت به وجود انرژی خورشید وابسته است.
او معتقد است که در تابستان‌ها اتفاقی که رخ می‌دهد این است که جریان هوا وضعیت واچرخندگی به خودش می‌گیرد، درواقع این الگو در مناطق پرارتفاع و پرفشار حاکم می‌شود، به این معنا که در حالت عادی جریان هوا از سمت پایین به سمت بالا حرکت می‌کند. اما در حالت واچرخندگی جریان حرکت هوا تغییر پیدا می‌کند و حرکت از سمت بالا به پایین است. در واقع جریان نزولی داریم که نتیجه‌اش این می‌شود که وقتی جریان‌های موسمی رخ‌می‌دهد، امکان اینکه بتوان جلوی ناپایداری هوا را گرفت، از بین می‌رود و ناپایداری نسبی، انتقال رطوبت را تقویت‌می‌کند و انتقال رطوبت سبب بروز طوفان‌های تندری شده  و همین امر باعث بارش‌های رگباری می‌شود که به دلیل سرعت بالایی که دارد می‌تواند آبگرفتگی‌هایی را ایجاد کند.
وظیفه تاکید می‌کند که سه عامل انتقال رطوبت، توان بالای ناپایداری و وجود انرژی گرمایی در کنار هم سبب می‌شود وضعیت جوی‌ای ایجاد شود که بارندگی‌های رگباری به‌دنبال داشته باشد.
 رئیس مرکز خشکسالی کشور بر این باور است که همه این شرایط از اقیانوس هند برمی‌خیزد. این جریان‌ها روی اقیانوس هند ایجاد شده و به این شرایط لانینا گفته می‌شود که سبب حرکت جریان به سمت کشورهایی می‌شود که در حاشیه اقیانوس هند قرار گرفته‌اند. امسال ما شاهد بروز سیل‌های شدید در عمان، عربستان و جنوب کشور بوده‌ایم. واچرخندگی این جریان را به داخل کشور کشانده و در بسیاری از شهرها شاهد بروز این پدیده بودیم.  او در بخش دیگر به این موضوع تاکید می‌کند که سیلاب‌های برخاسته از دریا قدرت ایجاد طغیان‌ها یا درهم نوردیدن استحکامات ضدسیل مانند سیل‌شکن‌ها و همچنین صاف‌کردن تپه‌های شنی یا پرکردن نواحی گود زمین را دارد. بنابراین در زمین‌های ماورای این استحکامات ساحلی امکان سیل‌گرفتگی و آسیب‌دیدگی متصور است. عواملی مانند طوفان‌های سهمگین، طوفان‌های برق‌آسا، جزر و مد بلند، پدیده تسونامی یا ترکیب اینها باعث ایجاد سیلاب‌های دریایی می‌شود. از آنجایی که اکثر مناطق شهری در کنار ساحل بنا شده‌اند، این تهدید جدی در تمام نقاط جهان وجود دارد.
رئیس مرکز خشکسالی کشور با اشاره به اینکه سیل معمولا زمانی به وقوع می‌پیوندد که یک سطح پست زمین از آب پر شده باشد، ادامه می‌دهد: «بدترین حالت‌های سیل رودخانه‌ای معمولا در زمین‌های حاشیه‌ای یک رود جاری می‌شود. سیل زمانی رخ‌می‌دهد که خاک و پوشش گیاهی منطقه‌ای توانایی جذب کامل آب را نداشته باشد. در این زمان حجم آب به‌صورت غیرقابل کنترل از طریق کانال‌های رودخانه‌ای یا حفره‌های طبیعی یا مخازن آب دست‌ساز بشر، ریزش می‌کند.

سیل‌ها قابل پیش‌بینی هستند
وظیفه به این موضوع اشاره می‌کند که سیل‌ها قابل پیش‌بینی هستند، اما یکی از دلایلی که سبب بروز مشکلات پس از بارندگی‌ها می‌شود، ‌عدم‌توجه‌ مردم به هشدارهایی است که از سوی سازمان‌های مختلف داده می‌شود، زیرا در بسیاری از موارد مردم سیل را جدی نمی‌گیرند. بارها گفته شده که در مسیر رودخانه‌ها تردد نکنید یا در زمانی که امکان وقوع سیل وجود دارد، از سفر یا کوهنوردی خودداری کنید. همه فکر می‌کنند حادثه برای دیگران رخ می‌دهد، این در حالی است که در همین سیل‌ها ما تعداد زیادی از هموطنان‌مان را از دست دادیم و بیشترین آنها کسانی بودند که به توصیه‌ها توجه نکردند.