شهروند| کمبود منابع آبی و سدسازی برای مهار و نگهداری آبهای زیرزمینی موجب خشکسالی، کمبود آب و خیزش گردوخاک میشود. یکی از عمدهترین مشکلاتی که امروزه بر سلامت انسان و اکوسیستم آسیب وارد میکند، گردوغبار است که این مشکل نهتنها در ایران بلکه در سطح دنیا مطرح است و دانشمندان بسیاری در این زمینه در حال فعالیت و مطالعه هستند.
۳۵میلیون هکتار از پوشش گیاهی کشور درگیر فرسایش بادی است
سطح پوشش گیاهی در ایران حدود۴۰میلیون هکتار است که حدود ۲۵ تا ۳۰میلیون هکتار آن درگیر فرسایش بادی است که نتیجه گردوغبار در محدوده داخلی است. این محدوده داخلی شامل بخش جنوبغرب، جنوب و محدوده مرکزی ایران میشود، اما به دلیل خشکسالیها، کاهش بارندگی و افزایش استفاده بیرویه از آبهای زیرزمینی بیشتر استانهای کشور در حالت خشک و نیمهخشک قرار گرفتهاند و این معضل گردوغبار را ایجاد کرده است.
گرمایش جهانی در این روزها نکته بسیار قابل توجهی است و گرمایش زمین در حقیقت افزایش دمای میانگین در زمین است که طبق تحقیقات دانشمندان در سالهای اخیر میانگین دمای زمین بین ۱۸صدم تا ۷۴صدم درجه سانتیگراد افزایش پیدا کرده است.
بر اساس تحقیقات و رصدهایی که از سال ۱۳۸۰ انجام شده است، این گردوخاک در مناطق جنوب و جنوبغرب کشور با توجه به تغییرات آبوهوایی، کاهش بارندگی، خشکسالی و کمبود پوشش گیاهی در این مناطق از سال ۱۳۶۳ آغاز و سپس متوقف شد و دوباره سال۱۳۸۶ این پدیده در ایران مشاهده شد و در سالهای ۸۷ و ۸۸ به اوج خود رسید و در سال ۱۳۸۸ بهطور گستردهای کشور از جمله اغلب استانهای مرکزی، جنوب، غرب، شیراز، اصفهان و تهران را فراگرفت، حتی از البرز عبور کرد و به استانهای گیلان و مازندران رسید.
۷۰درصد گردوخاک فروردینماه منشأ خارجی و ۳۰درصد آن منشأ داخلی داشت
در فروردین ۱۴۰۱ گردوخاک به تهران و حتی استانهای شمالی رسید. با توجه به اینکه گردوخاکهای دارای منشأ خارجی فقط محدوده استانهای غرب، جنوبغرب و جنوبی را فرا میگیرد، محدودهای که ایران درگیر گردوغبار شد، نشاندهنده این است که ۳۰درصد این گردوغبار منشأ داخلی و ۷۰درصد آن منشأ خارجی داشت.
محدوده گردوغبارهای خارجی مربوط به سه منبع اصلی است که اولین منبع، بینالنهرین و شامل ۱۳ منطقه و عراق، جنوبغرب ایران، سوریه و شمال شبهجزیره عربستان میشود. منبع دوم منطقه غرب آسیا است که شامل ۱۰ منطقه در قسمتهای مرکزی ایران میشود و منبع سوم دریای سرخ است که ۱۳ منطقه در مصر، شمالشرق سودان و شمالغرب شبه جزیره عربستان را دربرمیگیرد.
منشأ گردوغبار فروردینماه دریای سرخ بود، یعنی این غبار از مصر، شمالشرق سودان، یمن و شمالغرب شبهجزیره عربستان برمیخیزد. در عربستان صحرای ربعالخالی به وسعت ۶۰میلیون هکتار قرار دارد که بیابانی خشک و بدون پوشش گیاهی است و بهعنوان یک منشأ گردوغبار محسوب میشود.
هنگامی که گردوغبار وارد کشور میشود، ذرات ریز آن تا مدتها در آسمان باقی میماند، سپس وارد تهران میشود و از البرز عبور میکند و به استانهای شمالی میرسد. علت این گستردگی و عظمت گردوخاک منشأ خارجی است، اما در برخی مواقع در تهران نیز آلودگی هوا مشاهده میشود که این آلودگی هوا با گردوغبارمخلوط میشود و هم گردوغبار با منشأ خارجی و هم آلودگی هوا این معضل شدید را در تهران به وجود آورد.
اعتبارات مناسب برای کنترل گردوخاک تخصیص یابد
کانونهای بحران شناخته شدهاند، ولی نکته مشهود ضعف در انجام کارها به دلیل کمبود بودجه است، بنابراین باید اعتبارات مناسبی تخصیص یابد تا بتوانند با احیای پوشش گیاهی، نهالکاری و روشهای متداول برای کنترل فرسایش بادی مشخصا کارکنند. تاکنون هم سازمان منابع طبیعی در این زمینه موفق بوده است، ولی برای مناطق برونمرزی باید یک خرد جمعی میان کشورهایی که درگیر گردوخاک هستند، شکل بگیرد.
ایران بهخوبی میتواند در زمینه کنترل گردوخاک کمک کند، چراکه بیش از ۵۰ سال در این کار تجربهدارد و میتواند کلاسهای آموزشی برگزار و مرکزی را برای آموزش و فعالیت کارشناسان کشورهای دیگر ایجاد کند، اما باید اعتبارات مناسبی به این حوزه تخصیص داده شود.