شهروند| آمارهای جدید از مصرف دخانیات بین کودکان نشان می‌دهد سن مصرف دخانیات کاهش یافته است. خبر برمی‌گردد به دیروز؛ وقتی دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات جدیدترین آمارهای مصرف سیگار و قلیان در میان کودکان و دختران دانشجو را اعلام کرد. آنطور که او گفته، سن مصرف دخانیات در ایران به زیر 12سال رسیده و ۱۶درصد دختران دانشجو در تهران قلیان و ۳ تا ۴درصد آنها سیگار میکشند.
محمدرضا مسجدی دراین‌باره گفته است: «در سال‌های گذشته سن استعمال قلیان در سنین دانشگاه بود که درحال حاضر به اوایل دبیرستان و به سنین کمتر از 15سال رسیده و این هشداری جدی برای سلامت جامعه است. بیشترین نگرانی ما مربوط به افزایش مصرف قلیان در بین دختران و زنان جامعه است به‌طوری‌که براساس مطالعه‌ای در تهران حدود 3تا 4درصد دختران دانشجو سیگاری هستند درحالی‌که 12 تا 16درصد دختران دانشجوی تهرانی قلیان میکشند.» او که فوق تخصص ریه هم است ادامه داده است: «استعمال دخانیات عامل بروز 22 نوع سرطان است و آخرین مطالعات نشان می‌دهد که سن استعمال دخانیات در تهران به کمتر از 12سال رسیده است.»
مسجدی چندماه پیش هم از عملکرد ضعیف بعضی ارگان‌های دولتی درباره اجرای قوانین مربوط به منع مصرف دخانیات در کشور انتقاد کرده و گفته بود که مصرف قلیان در میان دختران دبیرستانی و دانشجو رشد 20درصدی داشته است.
سال 85 بود که ایران به کنوانسیون جهانی کنترل دخانیات پیوست ولی آنطور که مسئولان مرکز تحقیقات کنترل دخانیان و فعالان این حوزه می‌گویند، ایران تا به حال نتوانسته قوانینی پیشگیرانه برای کنترل مصرف دخانیات تدوین و اجرا کند. حالا این پایین آمدن سن مصرف دخانیات در کشور است که به دیگر نگرانی‌ها دراین‌باره پیوسته است. کارشناسان این حوزه می‌گویند مصرف دخانیات در میان کودکان و نوجوانان دلایل مختلفی دارد و ایران در سال‌های گذشته پا به پای دیگر کشورهای منطقه در مصرف دخانیات پیش رفته است.
حسن آذری‌پور، عضو هیات‌مدیره انجمن زندگی بدون دخانیات و عضو کمیته سیاست‌گذاری ستاد کشوری کنترل دخانیات دراین‌باره به «شهروند» می‌گوید: «اینکه سن آغاز مصرف دخانیات پایین آمده، مختص ایران نیست. در بیشتر کشورهای دنیا سن تجربه مواد دخانی به سنین پایین‌تر نزول کرده و این موضوع چیزی نیست که اختصاصی ایران باشد. به دلیل پایین آمدن سن مصرف دخانیات در کشورهای غربی هم است که 85درصد شرکت‌های تولیدکننده مواد دخانی آمریکایی‌اند یا یک شرکت اشتراکی با شرکت دیگر هستند، یعنی تولیدکننده‌ها عموما غربی‌اند ولی چون در بیشتر این کشورها رشد جمعیت صفر و منفی است و پدیده استعمال دخانیات به سمت نوجونان و جوانان سیر کرده، این شرکت‌ها اکثرا کمپانی‌هایشان را در کشورهای درحال توسعه مثل عراق، ترکیه، آسیای میانه و ... تأسیس کرده‌اند؛ چون بازار مصرف‌شان، بیشتر در این کشورها زندگی می‌کنند.»
او مصرف دخانیات در میان نوجوانان و زنان ایرانی را بیشتر ناشی از قبیح ندانستن مصرف قلیان در ایران می‌داند: «در منطقه خاور میانه پدیده‌ای به‌نام قلیان است که پیش زمینه تاریخی در این منطقه دارد ولی این پیش‌زمینه با اضافه شدن چیزی به نام تنباکوهای میوه ای، جامعه مصرف‌کننده را از سنین بالاتر به سنین پایین آورده و گروه جنسی زنان را هم وارد چرخه مصرف کرده است. در جوامع شرقی که ایران هم جزو آنهاست، استعمال سیگار توسط زنان در انظار عمومی خیلی پسندیده نیست، به دلیل همین اعتقاد اجتماعی، در کشورهای درحال توسعه عموما جامعه زنان در برابر استعمال دخانیات محافظت شده‌اند اما قلیان این زمینه را فراهم کرده که گروه سنی مصرف‌کننده به سمت جوانان و نوجوانان سیر کند و زنان هم به راحتی قلیان را مصرف کنند. از طرف دیگر به این دلیل که این باور غلط وجود دارد که قلیان بی‌ضرر است، به صورت دسته جمعی و خانوادگی مصرف می‌شود و نتیجه‌اش این می‌شود که بچه‌ها و زنان آن را مصرف می‌کنند، به نیکوتین اعتیاد پیدا می‌کنند و بعدا به سمت سیگار می‌روند که سهل‌الوصل‌تر است.»
عضو کمیته سیاست‌گذاری ستاد کشوری کنترل دخانیات به نتایج تحقیقاتی که دراین‌باره انجام داده اشاره می‌کند و می‌گوید: «بر اساس دو تحقیق ملی که من در‌سال 83 و 87 انجام دادم، شیوع مصرف سیگار در گروه سنی 13 تا 15سال 2درصد بود و 4سال بعد شده بود 3درصد. درحالی‌که استعمال مواد دخانی 14درصد بود که قلیان سهم بیشتری داشت. همه این موارد نشان می‌دهد که باید به خانواده‌ها اطلاع‌رسانی شود تا آنها بدانند مصرف قلیان بی‌خطر و بی‌ضرر نیست و بدانند با دست خودشان کودکانشان را معتاد می‌کنند. درحال حاضراز نظر سن شروع مصرف سیگار، آمارهای ما از منطقه خاور میانه پایین‌تر است ولی در سن مصرف نوجوانان و جوانان در قلیان معادل آنهاییم.» آذرپور می‌گوید برای مبارزه با این موضوع باید اول از همه به خانواده‌ها آموزش داد: «کودکان و نوجوانان مصرف‌کننده در گروه سنی هستند که به تنهایی به سفره خانه سنتی نمی‌روند تا قلیان بکشند و این آمار بالای مصرف نشان می‌دهد که آنها به همراه پدر و مادرشان قلیان میکشند. از طرف دیگر در دنیا ممنوعیت استعمال دخانیات در اماکن عمومی سال‌هاست که اجرا می‌شود؛ دخانیات شامل پیپ، قلیان، سیگار برگ و ... هم می‌شود و فرقی نمی‌کند شما در آمریکا باشی یا چین یا هند. وزارت بهداشت هم تا حالا چندبار رفته به این سمت که قلیان‌ها را جمع کند از سفره‌خانه‌ها ولی مجموعه دولت دراین‌باره همکاری نکرده است؛ مثلا یک بار‌سال 85 وزارت بهداشت رفت به سمت جمع‌آوری قلیان‌ها و مقدار قابل‌توجهی هم جمع کردند ولی توسط جمله کوتاه رئیس‌جمهوری وقت در حاشیه نامه سفره‌خانه‌داران این قضیه متوقف شد.» او ادامه می‌دهد: «همه این موضوعات نشان می‌دهد که این موضوع در انحصار وزارت بهداشت نیست و مجموعه دولت باید به این باور برسد که قلیان کشیدن تفریح مناسبی برای جامعه نیست چون هنوز هم هستند عده‌ای در مجموعه دولت به‌ویژه در دولت‌های گذشته که این باور داشتند که قلیان تفریح بی‌ضرر و مناسبی است و بگذاریم مردم بکشند، درحالی‌که این باور غلط است.»
ابوالفضل ابوترابي، عضوهيات رئيسه كميسيون قضايي و حقوقي مجلس هم با بيان اينكه كاهش سن اعتياد و مصرف دخانیات در كشور نگران‌كننده است، می‌گوید: «متاسفانه هم‌اكنون مصرف مواد مخدر و دخانیات بين جوانان افزايش يافته و حتي مشاهده مي‌شود كه بعضی افراد از مصرف اين مواد در جشن‌ها و مهماني‌هاي خود ابايي ندارند. بايد اعتراف كرد كه براي مقابله با مصرف روزافزون مواد مخدر ميان جوانان و نوجوانان به فرهنگ‌سازي جدي نياز داريم. نقش آموزش‌وپرورش در فرهنگ‌سازي و آشنا كردن نوجوانان با آسيب‌هاي مواد مخدر از اهميت فوق‌العاده‌اي برخوردار است، از اين رو فرهنگ‌سازي و آشنا كردن قشر جوان و نوجوان با آسيب‌هاي مواد مخدر و سیگار و قلیان، از وضع قوانين جديد ضروري‌تر به نظر مي‌رسد.»
آمارهای رسمی نشان می‌دهد که در ایران سالانه 65میلیارد نخ سیگار مصرف می‌شود. از این میان 25میلیارد نخ سیگار تولید داخل و تولید مشترک است. حدود 20 تا 25میلیارد سیگار از طریق واردات تأمین می‌شود و متاسفانه حدود 15 تا 25میلیارد نخ از طریق قاچاق به دست مصرف‌کنندگان می‌رسد. از طرف دیگر آمارهای جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات نشان می‌دهد که مردم سالانه 3250میلیارد تومان صرف خرید سیگار می‌کنند و اگر به‌طور میانگین قیمت یک پاکت سیگار را هزار تومان در نظر بگیریم، با احتساب مصرف 60میلیارد نخ سیگار در سال، مشخص می‌شود مردم سالانه 3250میلیارد تومان صرف خرید سیگار می‌کنند.
به گفته مسجدی، دبیرکل این جمعیت: «می‌توان گفت ایرانی‌ها در روز حدود 10میلیارد تومان سیگار می‌خرند، این درحالی است که سازمان جهانی بهداشت اعلام کرده است، هر کشور دو برابر هزینه‌ای که مردمش برای خرید سیگار صرف می‌کنند، برای درمان بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار هزینه می‌کنند. درواقع هر کشور سالانه 7200میلیارد تومان برای درمان بیماری‌های ناشی از مصرف سیگار و سایر مواد دخانی می‌پردازد. این میزان معادل کل بودجه وزارت بهداشت است. »
عباس دیلمی‌زاده، پژوهشگر حوزه اعتیاد و رئیس جمعیت تولدی دوباره در گفت‌وگو با «شهروند» درباره روش‌های مبارزه با مصرف دخانیات در نوجوانان و کودکان می‌گوید: «ما باید در سیستم برنامه‌ریزی آموزشی و پیمایش‌های پیشگیرانه به‌ویژه در سنین نوجوانی تجدیدنظر کرده و تنها روی آموزش‌های کتب تأکید نکنیم بلکه روی مهارت‌های اجتماعی آنها تمرکز کنیم. مثلا در دوران قبل از انقلاب برنامه‌های آموزشی را تحت عنوان‌ها و اردوهای مختلفی در صلیب‌سرخ داشتیم که مهارت‌های زیادی را به افراد می‌آموختند. ما نیاز داریم مدل بومی‌شده و ایرانی خودمان را برای به وجود آوردن گروه‌های همتا و خودیار مثبت برای نوجوانانمان تولید کنیم و از این طریق مهارت‌هایی را در طول ٤سال دبیرستان و در قالب اردوها و برنامه‌های جمعی و عملی به آنها آموزش دهیم.»