شهروند| معضل چک‌برگشتی موضوع جدیدی در ایران نیست هر موقع هم که چرخ اقتصاد سخت‌تر می‌چرخد و رکود همه‌گیر می‌شود تعداد کسانی که چک‌های بی‌محل روی دستشان می‌ماند افزایش می‌یابد. این در حالی است که برای سال‌های متمادی قانون چک مورد انتقاد کارشناسان و فعالان اقتصادی بود. برای رفع این مشکل هم سیاست‌های مختلفی اتخاذ و وعده‌های متفاوتی به مردم داده شد از تغییر قانون چک تا صدور چک‌های رنگ به رنگ و ستاره‌دار که قرار بود میزان اعتبار صادرکننده آن نشان دهد. این مورد آخر البته از‌ سال 91 که روی میز بررسی بود به تدریج از ذهن‌ها و فهرست وعده‌های مسئولان پاک شد و بعد هم به خاطره‌ها پیوست. به این ترتیب مشکل چک‌های برگشتی به قوت خود باقی ماند. بانک مرکزی در تازه‌ترین گزارش خود اعلام کرده بیش از 31‌میلیون برگ چک به ارزشی بالغ بر 807هزار میلیارد تومان با رشد تعدادی 6.3درصدی و ارزشی 15.8‌درصدی در 8ماه‌ سال‌جاری نسبت به دوره مشابه ‌سال قبل مبادله شده در همین دوره بیش از 3.9‌میلیون برگ چک به مبلغی بالغ 42‌هزار‌ میلیارد تومان برگشت خورده است که نشان می‌دهد تعداد چک‌های برگشتی در مقایسه با دوره مشابه ‌سال 92 حدود 19.8‌درصد و مبلغ آن 29.8‌درصد افزایش دارد، البته این افزایش در حالی‌ که سایه رکود هنوز بر اقتصاد ایران سنگینی می‌کند چندان تعجب‌آور نیست با این وجود روند فعلی هم قطعا قابل تداوم نیست. به‌ هر حال فعلا راه‌حل بانک مرکزی برای جلوگیری از بي‌اعتباری برگه‌های چک طرح چکاوک است که قرار است از 22 بهمن در کل کشور عملیاتی شود اما اجرای محدود آن در بعضی از استان‌ها کم مشکل هم نبوده و انتظارات را برطرف نکرده است.
چکاوک را بشناسید
کارکرد اصلی سامانه چکاوک جلوگیری از حرکت و انتقال اصل و فیزیک چک از شعبه واگذارنده به اتاق پایاپای و بانک صادرکننده چک است. در این فرآیند به جای اصل برگه چک، تصویر چک در شعبه واگذارنده تهیه و به همراه اطلاعات مربوط به متن، آورنده و ذینفع چک از طریق شبکه‌های ارتباطی و مخابراتی به بانک صادرکننده چک ارسال می‌شود. بانک صادرکننده چک پس از دریافت فایل تصویر و داده، نسبت به اعتبارسنجی و اعمال کنترل‌های لازم اقدام و مراتب تأیید، عودت یا برگشت چک را به صورت الکترونیکی به چکاوک و بانک واگذارنده اعلام می‌کند. با این اوصاف بانک مرکزی امیدوار است روند حذف گردش فیزیکی چک‌ها بین شبکه بانکی، میزان بالا و نگران‌کننده چک‌های برگشتی را کاهش دهد و اعتماد به چک بازگردد. در قدم اول از این طرح هم چکاوک به تهران و 13 استان دیگر رفت اما اجرای فاز اول کم اشکال نبود و با پرسش‌ها و انتقادهای مشتریان نظام بانکی مواجه شد تا جایی که بانک مرکزی در اقدامی کم‌سابقه از مشتریان شبکه بانکی عذرخواهی کرد و قول داد که ظرف چند روز همه مشکلات این سامانه حل‌وفصل خواهد شد. متولی رسمی بازار پول در ادامه توضیحات خود درخصوص مشکلات چکاوک به پیش‌زمینه‌های لازم برای راه‌اندازه‌ای این سامانه اشاره کرد و یادآور شد: اجرای چکاوک مستلزم تمهیدات لجستیکی فراوان در 22‌هزار شعبه و آموزش قریب به 200‌هزارنفر از کارکنان بانک‌هاست. پیش از راه‌اندازی هم در استان تهران، این سامانه در 13 استان کشور به صورت کامل راه‌اندازی شده و بسیاری از مشکلات و مسائل آن پیش از معرفی طرح در تهران مرتفع شد.  این توضیحات در ادامه با اظهارت ولی‌الله سیف رئیس‌کل بانک مرکزی کامل‌تر شد. او از عملیاتی‌شدن چکاوک در روز 22بهمن‌ماه ‌سال‌جاری به صورت جامع و کامل در کل کشور خبر داد و گفت: سامانه چکاوک هنوز به مرحله بهره‌برداری صد‌درصد نرسیده و استان به استان به صورت آزمایشی در حال اجراست. وی با بیان این که، این امکان وجود دارد که در عمل هم مشکلاتی برای این سامانه بروز کند، تأکید کرد: مهم این است که این نارسایی‌ها نه‌تنها به سرعت برطرف خواهد شد بلکه تیم فنی مربوطه نیز آمادگی دارد که نواقص موجود را رفع کند. سیف با تأکید بر این‌که مردم نگران اشکالاتی که در دوره آزمایشی بکارگیری این سامانه در مقاطعی در برخی از شعب بانک‌ها بروز می‌کند، نباشند گفت: چکاوک سامانه‌ای بسیار مهم و با نقش موثر در امنیت‌بخشی در معاملات و جلوگیری از بي‌اعتبار شدن چک‌هاست. به گفته سیف، این سامانه هم‌اکنون در 12 تا 13 استان از جمله تهران مستقر شده و فعالیت می‌کند. او با بیان این که، این سامانه ابزاری است که شبکه کشوری را دربرمی‌گیرد، گفت: البته آثار مثبت آن هم‌اکنون مشهود شده ضمن آن‌که با عملیاتی شدن این سامانه نیروی انسانی زیادی آزاد می‌شود و بانک‌ها می‌توانند از آنها در واحدهای خود استفاده کنند.