شیوا سعیدی- شهروند| ایران با 28 تریلیون مترمکعب ذخیره گاز، معادل 18‌درصد ذخایر ثابت‌شده گاز جهان را در اختیار دارد. بر این اساس، ایران به‌عنوان یکی از کشورهای بزرگ صاحب ذخایر گاز طبیعی مطرح است و با داشتن چنین ذخایری، به‌سادگی می‌تواند از گاز برای تأمین انرژی استفاده کرد. اما واقعیت این موضوع به همین سادگی نیز ممکن نیست!
چالش تولید گاز و هیدروکربور‌ها با استخراج از چاه تمام نمی‌شود؛ تولیدکنندگان گاز در این مقطع با لجستیک پیچیده‌ای روبه‌رو هستند و باید با امکانات و دانش فنی عرضه گاز را تسهیل کنند. تغییرفصل، قیمت‌گذاری، قوانین ایمنی و زیست‌محیطی از دیگر چالش‌های این حوزه است که نیازمند برنامه‌ریزی‌ است. به‌هر روی، استفاده از انرژی گاز به‌سادگی هم ممکن نیست و برای کشوری مانند ایران که تلاش کرده از این حوزه استفاده لازم را ببرد، دشواری‌هایی نیز دارد. ارسال گاز از جنوب به شمال کشور به خط لوله، زیرساخت و امکانات فنی خاص نیاز است. هرچند واحد تقویت فشار به بزرگی پالایشگاه نیست اما تمام ابزار و تجهیزات آن در این تأسیسات وجود دارد. به همین دلیل ساخت آن کمی مشکل‌تر است.  در همین حوزه و برای افزودن میزان برداشت گاز و تسهیل توزیع و صادرات، موضوع تقویت فشار گاز در کشور چندی است که مورد تأکید است. گاز هنگام گذر از  لوله‌ها به دلیل اصطکاک با لوله از فشارش کاسته می‌شود. اگر این روند به همین ترتیب ادامه یابد، گاز درنهایت به مقصد نمی‌رسد. در همین راستا ایستگاه‌های تقویت فشار در نقاط مختلف طراحی و ساخته می‌شوند تا گاز با فشاری یکسان از جنوب (قبلا از بید بلند و اهواز و اکنون از عسلویه) به اقصی‌نقاط کشور برسد. حال با احداث ایستگاه‌های تقویت فشار در فاصله هر 110 کیلومتر، حدود 40‌درصد ظرفیت خط لوله افزایش می‌یابد.
راه‌اندازی ایستگاهی برای برداشت بیشتر گاز
در این حوزه، طی هفته گذشته، خبرنگاران حوزه انرژی برای بازدید تأسیسات گازی به استان اصفهان رفتند تا از رویه این گاز‌رسانی بازدید داشته باشند. به خارج شهر اصفهان و در دل بیابان‌های اطراف شهر که می‌رسی، شرایط آب‌وهوایی آن چندان مساعد نیست. کارگران مشغول کارند تا کار ایستگاه تقویت فشار در«پل‌کله» و «دهق» تکمیل شود و فرآیند ارسال گاز با سرعت بیشتری انجام شود. خط سفیدی که در دامنه‌های کوه دیده می‌شود، در اصل لوله‌هایی است که پس از ورود گاز به ایستگاه پل‌کله به سمت دهق، نیزار و ساوه می‌رود و از آن‌جا به تهران و بقیه نقاط تقسیم می‌شود. بخش اعظم گاز در تهران صرف می‌شود و باقیمانده آن به قزوین و استان‌های غربی ارسال می‌شود. بخشی از این گاز هم برای نیازهای شهری و خانگی مصرف و بخش دیگر صادر می‌شود.   شاید باور این موضوع سخت باشد، این چند سازه در دل بیابان همراه لوله‌هایی عظیم که از دل خاک سر بیرون آورده‌اند، گاز را به تمام ایران می‌رسانند. البته این تأسیسات چندان ارزان نیست و طراحی و احداث ایستگاه‌های تقویت فشار گاز به هزینه‌های بسیاری نیاز دارد. به‌عنوان مثال، ایستگاه‌های پل‌کله و دهق طی بازه 30 ماهه با ارزش ریالی 700‌میلیارد و ارزش 100‌میلیون دلار و درمجموع با سرمایه‌گذاری بالغ بر 4‌هزار‌میلیارد ریال انجام شده است. هرچند این تأسیسات هزینه‌بر است اما بازده اقتصادی بسیار زیادی دارد. تأسیسات تقویت فشار گاز پل‌کله در 9 کیلومتری ایستگاه در کیلومتر 792 از خط 56 اینچ انتقال گاز چهارم سراسری احداث شده که دارای 4 دستگاه کمپرسور با آرایش 1+3 با قدرت 100 مگاوات است. این به معنای آن است که 3 توربین همیشه درحال فعالیت هستند و یک توربین دیگر در حالت آماده‌باش است تا در صورت خرابی موارد دیگر، از آن استفاده شود و فعالیت گازرسانی بدون وقفه ادامه یابد. «علی‌اکبر مراتی» مسئول پروژه ایستگاه‌های تقویت فشار پل‌کله و دهق در این‌باره می‌گوید: هم‌اکنون پیشرفت فیزیکی این پروژه به 90‌درصد رسیده و تا پایان بهمن‌ماه با بهره‌برداری از دو ردیف توربوکمپرسور، این ایستگاه به بهره‌برداری می‌رسد و یک‌ماه پس از آن نیز سومین توربوکمپرسور آن نیز به مدار بهره‌برداری وارد خواهد شد. در این ایستگاه، گاز که پس از گذر از ایستگاه قبلی و طی 110 کیلومتر فشارش به حدود 1000 PSI کاهش یافته به‌فشار 1300 PSI می‌رسد. این پروژه در مرحله تست اولیه است. به‌گفته مسئول پروژه دهق تا پایان دی با بهره‌برداری از دو ردیف توربوکمپرسور، این ایستگاه به بهره‌برداری می‌رسد و یک‌ماه پس از آن نیز سومین توربوکمپرسور آن نیز به مدار بهره‌برداری وارد خواهد شد.
خلف‌وعده زیمنس از قرارداد
 به‌گفته مراتی پس از صنایع نظامی و هسته‌ای، پیشرفته‌ترین فناوری‌ها در ساخت توربین و توربوکمپرسور به‌کار می‌رود. ایران نیز برای ساخت این توربوکمپرسورها حدود 10 تا 12‌سال پیش اقدام به تیپ‌سازی کرد. یعنی توربوکمپرسورهای 25 مگاواتی را برای تمام پروژه‌های انتقال گاز ایران انتخاب کرده و قراردادی برای خرید 50 توربوکمپرسور با شرکت «زیمنس» آلمان امضا کرد. در این قرارداد ذکر شده بود که شرکت OTC از ایران در زمینه راه‌اندازی توربوکمپرسورها با زیمنس مشارکت کند و تا پایان قرارداد، شرکت زیمنس دانش ساخت این توربوکمپرسورها را به این شرکت ایرانی انتقال دهد. اما زیمنس این کار را نکرد و درخصوص مهم‌ترین قسمت آن‌ که محفظه سوخت توربوکمپرسور است، انتقال دانش صورت نگرفت. این مقام مسئول با بیان این‌که زیمنس برای راه‌اندازی توربوکمپرسورها از توربین 40 به بعد به ایران نیامد، تأکید می‌کند: شرکت ملی گاز ایران برای داخلی‌سازی این کالای مهم و استراتژیک 5‌سال پیش اقدام به امضای دو قرارداد هریک برای ساخت 100 دستگاه توربوکمپرسور با شرکت مپنا و OTC کرد. شرکت OTC با زیمنس قرارداد بست و با خرید چند دستگاه توربوکمپرسور از این شرکت خارجی اقدام مهندسی و طراحی معکوس در ایران کرد که تاکنون از مجموع 100توربوکمپرسور، 18 دستگاه را به شرکت ملی گاز ایران تحویل داده است. به‌گفته مسئولان، این شرکت توانسته صد‌درصد دانش ساخت این کالا را داخلی‌سازی کند. از سوی دیگر شرکت مپنا با شرکت «زوریای» اوکراین قرارداد بسته و با خرید چند دستگاه توربوکمپرسور کار را آغاز کرد و تاکنون 40 دستگاه از مجموع 100 دستگاه توربوکمپرسور را به شرکت ملی گاز ایران تحویل داده است. این شرکت نیز موفق شده تا 80‌ درصد دانش ساخت این کالا را داخلی‌سازی کند.
کیفیت بهتر با داخلی‌سازی تجهیزات
مراتی در ادامه می‌افزاید: هرچند تحریم‌ها، صنایع ایران را در حالت تعلیق نگه‌داشته است اما صنعت نفت در زمان انقلاب‌اسلامی ایران یکی از بهترین و پیشرفته‌ترین صنایع نفت جهان به‌شمار می‌رفت و چون مهندسان و نیروی انسانی توانمندی در اختیار داشت، توانست در سال‌های بعدی پیشرفت کند.   او درباره وضع توربین‌های ساخت داخل می‌گوید: پس از خاموش‌شدن توربین‌های زیمنس باید 10 ساعت صبر کرد تا دستگاه خنک شود و دوباره فعالیت کند. اما در توربین‌هایی که ساخت داخل است این مدت زمان را به  دو ساعت رساندیم. هنگام  داخلی‌سازی، براساس نیازهایمان همه موارد را دسته‌بندی کردیم. درحال‌حاضر لوله‌های ساخت لوله‌سازی اهواز به مراتب بهتر از لوله‌های هندی است که اکنون به‌دلیل کمبود لوله از آنها هم استفاده می‌شود. ما به سازنده‌های داخلی اعتماد کردیم و موفق شدیم. سیستم‌های ابزار دقیق کنترل برق و همچنین تابلوهای برق در تأسیسات همه ساخت داخل هستند. همچنین کارخانه مپنا بسیار وسیع است به‌طوری‌که در خود آلمان هم کارخانه‌ای با چنین وسعت دیده نمی‌شود.
نقش کلیدی ایستگاه دشت
در واردات گاز ترکمنستان
مجری طرح‌های ایستگاه‌های تقویت فشار گاز شرکت ملی گاز ایران معتقد است که مشکل تأمین توربوکمپرسور نیست بلکه تأمین بقیه اجناس و مسائل مالی است. مراتی در پاسخ به سوالی درخصوص چرایی تأخیر در اجرای پروژه‌های تأسیسات تقویت فشار گاز پل‌کله و دهق اظهار می‌دارد: به‌دلیل مشکلات مالی و این‌که در چندسال گذشته پول به اندازه کافی برای اجرای این پروژه‌ها نداشتیم، در‌سال 92 به‌مدت یک‌سال این پروژه‌ها متوقف شده بود تا این‌که ابتدای ‌سال‌جاری دوباره اجرای آنها در اولویت وزارت نفت قرار گرفت. این مدیر مسئول درخصوص دیگر پروژه‌های تأسیسات تقویت فشار گاز کشور ادامه می‌دهد: ایستگاه دشت که روی خط انتقال گاز سرخس- نکا قرار دارد تا پایان‌ سال‌جاری به بهره‌برداری می‌رسد و اگر زمانی ترکمنستان در ارسال گاز به ایران کوتاهی کند، این ایستگاه در تقویت فشار گاز و جلوگیری از افت فشار شبکه مصرف در شمال کشور نقش موثری خواهد داشت.