| نیما صائب |
ماجرا از یک اطلاعیه صادر شد. روابط عمومی شهرداری رشت به شهروندان خبر داد که به خاطر شکایات رسیده مبنی بر حمله سگ‌های ولگرد به شهروندان قصد دارد بامداد یکشنبه در خیابان‌های منطقه2 رشت اقدام به معدوم‌سازی سگ‌ها کند. اما شاید خود مقامات شهری رشت نیز خبر نداشتند که این بار قضیه فرق می‌کند. این بار موجی از اعتراضات مردمی ایجاد شد، آن هم برای طرحی که سالیان‌سال است دارد در سراسر ایران انجام می‌شود. فعالان محیط زیست، بعضی از اعضای شورای شهر رشت و رسانه‌های محلی به تکاپو افتادند تا جلوی اجرای این طرح را بگیرند. اقدامی که فایده نداشت و نیمه‌های شب سگ‌های زیادی با تفنگ کشته شدند و صدای زوزه دلخراش آنها، درد را بر روح و وجدان بسیاری از شهروندان نشاند. این‌جا بود که دیگر اعتراضات و واکنش‌ها به نقطه اوج خود رسید و مقامات شهری رشت متعجب از ایجاد چنین فضایی بودند.
اظهارات مقامات شهری قبل از واقعه
علی بهارمست، معاونت خدمات شهری شهرداری که به‌دلیل بیماری چند روزی بود در ساختمان شهرداری حضور نداشت به‌طور کل از اجرای این طرح بی‌خبر بود و فکرش را هم نمی‌کرد طرحی که 20سال است در شهرهای ایران اجرا می‌شود و همچنان هم درحال اجرا است این بار در رشت این‌قدر سروصدا ایجاد کند. او که خودش هم از مخالفان این طرح است می‌گوید: این طرح یک روال معمولی است که هر ساله انجام می‌شود و آن شب هم به درخواست بعضی از شهروندان انجام شد. ما هم مخالف این طرح هستیم اما هنوز قادر به انجام راه‌حل‌های مناسب‌تر نیستیم و در تلاشیم که در آینده نزدیک راه‌هایی همچون عقیم‌سازی را جایگزین این کار کنیم.
اما اگر علی بهارمست به خاطر بیماری در حوزه مسئولیتش نبود، شهردار منطقه2 رشت همان شب قبل از اجرا از ماوقع خبر داشت. خانم گل احضار در ساعات باقیمانده به اجرای طرح در گفت و گو با «شهروند» گفت: « شهردار منطقه 2 مجری این طرح نیست و این طرح مربوط به معاونت خدمات شهری رشت است و آنها به ما اطلاع می‌دهند که می‌خواهند این را انجام دهند. به هرحال وظیفه قانونی شهرداری مبارزه با سگ‌های ولگرد و حیوانات موذی است و خیلی از مردم و شهروندان از وجود این سگ‌ها ناراضی هستند و طبق قانون، شهرداری باید با این قضیه برخورد کند.»
وی اما در پایان اذعان کرد: من اطلاعی ندارم که امشب قرار است این طرح انجام شود یا خیر چون اجرای این طرح برعهده حوزه خدمات شهری شهرداری است.
در این بین تنها فاطمه قدیمی، رئیس ستاد توسعه پایدار شهرداری رشت بود که صراحتا اعلام کرد باید جلوی اجرای این طرح گرفته شود. وی در گفت و گو با «شهروند» اظهار داشت: «پیش از این به متولی اصلی این طرح اعلام کرده بودیم که این شیوه برخورد با سگ‌های ولگرد درست نیست و همچنان هم می‌خواهیم که همکاران ادامه این طرح را متوقف کنند.»
بنابراین بنابه اظهارات شهردار منطقه2 که حادثه در منطقه تحت نظارت وی انجام می‌شد، مسئول اجرای طرح اداره خدمات شهری است و بنابه اظهارات معاونت خدمات شهری، این طرح روال طبیعی خود را طی می‌کند و بنابه اظهارات رئیس ستاد توسعه پایدار شهرداری باید جلوی این طرح گرفته می‌شد. اما آنچه که مهم بود این بود که اعتراض بسیاری از شهروندان آن شب نتیجه نداد و کشتار آغاز شد و انتشار عکس‌هایش واکنش‌های شدیدتری را در بین مردم برانگیخت.
اظهارات مقامات شهری بعد از واقعه
وقتی اعتراضات اوج گرفت شهرداری رشت به صدور یک بیانیه کوتاه 4بندی بسنده کرد. در این بیانیه اگرچه اشاره شده که «مجموعه مديريت شهري بر اين عقيده است که براساس آموزه‌هاي ديني و اسلامي شيوه حال حاضر هدم سگ‌ها، از مطلوبيت برخوردار نبوده و وجه و وجدان عمومي را خدشه‌دار مي‌سازد» اما دلیل اجرای این طرح را ایجاد مزاحمت سگ‌های بعضا هار برای شهروندان و نبود راه‌حل بهتر به جای کشتن با گلوله عنوان می‌کند و در پایان هم از عموم شهروندان می‌خواهد که راه‌حلی برای معضل سگ‌های ولگرد پیدا کنند. اما این بیانیه به این سوال پاسخ نمی‌دهد که آیا به خاطر وجود احتمالی چند سگ هار باید کل سگ‌های شهر را به رگبار گلوله بست؟ و باز مشخص نمی‌کند که گناه پیدا نکردن راه‌حل درست آیا باید بر گردن شهروندانی باشد که نمی‌خواهند نصف شب صدای ضجه دردآلود سگ‌ها را بشنوند؟ و باز توضیح نمی‌دهد که چرا به جای مراجعه به نهادهای تحقیقاتی در اقدامی پوپولیستی از مردم عادی می‌خواهند که برای این معضل اجتماعی راه‌حل ارایه دهند؟
اظهارات مقامات محیط‌زیست گیلان
بعضی از مسئولان شهرداری رشت پیش از این اعلام کرده بودند که طرح معدوم‌سازی شهرداری با هماهنگی سازمان محیط‌زیست گیلان صورت گرفته است و حتی شکاربان‌هایی از سوی این سازمان برای همکاری به شهرداری داده شده‌اند. با اعلام این خبر بود که با برجی، مدیرکل سازمان محیط‌زیست گیلان تماس گرفتم. وی مانند دفعات قبل، این بار هم از اجرای این طرح اعلام بی‌خبری کرد و هرگونه همکاری را با شهرداری در اجرای طرح معدوم‌سازی سگ‌های ولگرد تکذیب کرد. او در پایان هم قاطعانه اظهار کرد که جلوی این کشتار را می‌گیرد که البته یا اقدامی برای این کار نکرد یا تلاشش را کرد و موفق نشد. چون طرح به اجرا درآمد. وقتی آقای مدیرکل اظهار بی‌اطلاعی می‌کند و مقامات شهری هم بر آگاهی مسئولان محیط‌زیست اصرار می‌ورزند خبرنگاران هم دنبال تشخیص سره از ناسره می‌روند. از این رو با خودکار، رئیس سازمان محیط‌زیست رشت هم تماس گرفتم. او هم البته اطلاع سازمان از این طرح را تکذیب کرد و گفت: « برابر دستورالعمل وزارت کشور طرحی وجود دارد به نام مرگ با ترحم. نه این‌که تفنگ بردارند و نصف شب وسط خیابان‌های شهر سگ‌های ولگرد را زیر پنجره خانه‌ها بکشند. معدوم کردن سگ‌ها فرآیند خودش را دارد و به همین دلیل کمیسیونی در فرمانداری تشکیل شده که برای اجرای این طرح، هم باید نماینده وزارت بهداشت باشد هم نماینده نیروی انتظامی و هم نماینده سازمان محیط‌زیست و شهرداری. چون نمی‌شود سگ‌ها را وسط خیابان با تفنگ کشت بلکه ابتدا سگ‌ها باید مشخص شوند که بیمار هستند یا خیر. اگر سگ بیماری را با تفنگ بکشید ممکن است خون ریخته‌شده‌اش ناقل بیماری باشد. معدوم کردن سگ‌ها فرآیندی دارد که این فرآیند در امحای چند شب اخیر رعایت نشده است.» تا اینجای کار که مقامات محیط‌زیست با این طرح مخالفت کرده‌اند هرچند که جلوی اجرای این طرح را نگرفتند و ظاهرا حتی زحمت برقراری تماس با مسئولان شهرداری را در شب قبل از حادثه به خود ندادند و همچنان شواهد از وجود نامه‌ای خبر می‌دهد که حکایت از موافقت مقامات محیط‌زیست با اجرای این طرح و معرفی شکاربان به شهرداری دارد اگرچه هنوز از این نامه رونمایی نشده و طرف مقابل هم به شدت وجود چنین توافقی را تکذیب می‌کند.
اظهارات فعالان محیط زیست
پیمان بازدیدی، مدیرعامل موسسه محیط زیستی سرزمین ایده‌آل که در روز قبل از حادثه تلاش فراوانی برای منصرف کردن مقامات شهری رشت از اجرای این طرح را داشت به «شهروند» می‌گوید: این نوع کشتن درحالی است که براساس دستورالعمل وزارت کشور و سازمان همیاری‌ها و شهرداری‌های کشور تحت نام کنترل جمعیت سگ‌های ولگرد مصوبه پاییز 87، شهرداری‌ها ملزم به تأسیس سامانکده سگ‌ها شده‌اند اما متاسفانه جز دو، سه شهر همواره پیشگام شهرهای دیگر ازجمله شهر رشت این کار را هنوز انجام نداده‌اند.
وی همچنین از طرحش مبنی بر حفاظت از سگ‌های ولگرد می‌گوید: ما طرحی به کمیسیون بهداشت شورای شهر رشت پیشنهاد کردیم که شهرداری و سازمان محیط‌زیست زمینی به دور از آبادی اختصاص دهد برای احداث سامانکده و NGOها مدیریتش را برعهده گیرند. رئیس سازمان محیط زیست، آقای برجی با این طرح موافقت کرده بود. در این طرح پیش‌بینی کرده بودیم که بودجه عقیم‌سازی سگ‌های ولگرد توسط اداره بهداشت و شهرداری تأمین شود که به مراتب پایین‌تر از کشتن سگ‌ها با گلوله‌های تفنگ است. برای اداره آن مکان هم مطمئنا شاهد کمک‌های مالی مردم خواهیم بود. برای تأمین غذا هم از پسماند رستوران‌هایی که حاضر به همکاری هستند استفاده می‌کنیم. برای مداوا هم دامپزشکانی هستند که علاقه‌مند به تیمار حیوانات باشند. در عین حال می‌توانیم سگ‌های ولگرد را به کسانی که علاقه‌مند به سگ‌های نگهبان یا همدم باشند بدهیم و از این راه درآمدزایی هم بکنیم و درآمدش را صرف بهینه‌سازی مکان کنیم. می‌توانیم جشنواره و همایش‌های علمی و طبیعی بگذاریم تا مردم و مخصوصا بچه‌ها را با حیوانات و عشق به طبیعت آشنا سازیم و فرهنگ احترام به طبیعت و حیات وحش را ارتقا دهیم.
آزاده محجوب، مدیرعامل سامانکده آناهیتا نیز که از حیواناتی همچون عقاب، گورکن، اسب، سگ و گربه نگهداری می‌کند، به «شهروند» می‌گوید: در این شهر کسی دلش به حال حیوانات نمی‌سوزد. حتی اگر سگ‌ها را نکشند و جمع کنند و به یک مکان برای نگهداری ببرند بازهم اراده قوی برای حفاظت از این حیوانات نیست و آنها در آن‌جا خواهند مرد. در این شهر کسی را نیافته‌ام که از زندگی‌اش برای حیوانات بزند. همه اینها حرف است که می‌خواهند سامانکده بزنند. فقط پز روشنفکری است. کسی نمی‌آید وقتش را صرف سگ‌ها کند. این ازخودگذشتگی جزیی از فرهنگ جوامع پیشرفته است نه ما. در شهرهای دیگر هم که سامانکده احداث کرده‌اند مثل تبریز اتفاقات ناخوشایندی برای سگ‌ها افتاد. مگر نبود سامانکده تبریز که 40قلاده سگ به خاطر دمای زیر 20 درجه و بی‌توجهی مسئولان تلف شدند. بگذارید خیالتان را راحت کنم، در این‌جا کسی واقعا به فکر سگ‌ها نیست. سگ‌ها بالاخره می‌میرند چه در خیابان با تفنگ باشد و چه در سامانکده به‌خاطر بی‌توجهی در نگهداری.
شاید بهتر باشد این گزارش با اظهارات کسی پایان بگیرد که عکس‌هایش لحظات دردناکی را در اذهان مردم گیلان ثبت کرد. راما موسوي عکاسي که بعد از انتشار اطلاعيه «معدوم کردن سگ‌هاي ولگرد» رشت از موضوع با خبر شده و به شکار صحنه‌هاي دلخراش پرداخته درباره تجربه عکاسي از کشتن سگ‌ها در خيابان‌ها به روزنامه گيلان امروز می‌گوید: تاکنون نتوانسته‌ام زوزه سگ‌هايي که به دليل ناکافي بودن يک گلوله نتوانسته بودند درجا جان بدهند را از ياد ببرم.
کار کشتن سگ‌ها از ساعت یک تا حدود 4 بامداد ادامه داشت و بعد از کشتن سگ‌ها از سوي يک تفنگچي که سوار خودرو بود با کاميون جمع‌آوري لاشه‌ها تماس گرفته مي‌شد و ماموران جمع‌آوري زباله‌هاي شهرداري با حضور در محل موردنظر سگ‌ها را در عقب کاميون تلنبار مي‌کردند. شهرداري مي‌توانست شرايطي ايجاد کند که اين حيوانات زبان بسته زجر کمتري بکشند و حداقل با دو گلوله کشته مي‌شدند تا صداي زوزه‌هاي متناوبشان ساعت‌هاي متمادي ادامه نداشته باشد. به گفته او اگر شهردار در اين ارتباط اطلاعيه‌اي مي‌داد قطعا افرادي بودند که به‌رغم آن‌که دوستدار حيواناتند اما به دليل آن‌که نمي‌خواهند اين موجودات زجر زيادي بکشند هزينه گلوله دوم را پرداخت مي‌کردند.
و اما نکته آخر: هیچ‌کس در رشت تاکنون مسئولیت اجرای این طرح را قبول نکرده است و جالب این‌که همه در این شهر مخالف این طرح هستند. پس چگونه می‌شود طرحی که همه با آن مخالف هستند و هیچ‌کس از آن دفاع نمی‌کند به راحتی به اجرا در‌آید؟