[رابرت هموی- مسئول امور اقتصادی برنامه تجارت و توسعه سازمان ملل] در ماه مارس با افزایش سریع شمار مبتلایان ویروس کرونا در اروپا و شمال آمریکا، برای پیشگیری از بحرانی‌شدن اوضاع، اِعمال محدودیت‌های بهداشت عمومی در دستور کار قرار گرفت.قرنطینه خانگی ابتدا در ایتالیا و به‌سرعت در بیشتر کشورها برقرار شد. با در خانه ماندن تمام جمعیت (قرنطینه خانگی جمعی) مدارس، ادارات و کارخانه‌ها فعالیت‌شان را محدود کردند، ترافیک جاده‌ای به حداقل رسید و سفرهای هوایی60 تا 95درصد
کاهش یافت.
اگرچه پاندمی کرونا فعالیت‌های اقتصادی ضروری را فلج کرد و شوک بزرگی در زمینه تولید و مصرف جهانی و افزایش میزان بیکاری به همراه داشت، منجر به کاهش بی‌سابقه آلودگی هوا و انتشار گازهای گلخانه‌ای هم شد. شاخص کیفی هوای شهرهای بزرگ در ماه مارس و آوریل به طرز چشمگیری بهبود یافت. بهبود کیفیت هوا تا حد زیادی به دلیل کاهش فعالیت کارخانه‌ها و ترافیک بود که منجر به تولید دی‌اکسید کربن، اکسید نیتروژن، ازون و آلاینده‌های مشابه می‌شد.در مدت مشابه، ترافیک هوایی جهان 60درصد کاهش یافت. با کاهش فعالیت‌های اقتصادی در پاندمی کرونا، انتشار آلاینده‌ها نیز کاهش یافته است، اگرچه بهبود شرایط محیط زیستی دائمی و پایدار نیست. با عبور از بحران کرونا و عادی‌شدن اوضاع، به احتمال زیاد انتشار گازها به میزان قبل بازخواهد گشت. بسیاری از فعالان محیط زیست خواستار ایجاد بسته‌های حمایتی برای شرکت‌های حمل‌ونقل و کارخانه‌های صنعتی هستند که شامل قوانینی برای کاهش انتشار آلاینده‌ها در فعالیت‌های آتی‌شان باشد. چنین قوانینی می‌تواند از بازگشت سطح آلاینده‌ها به مرحله بحران پیشگیری کند. حجم زباله‌های غیرقابل بازیافت افزایش یافته و با کاهش شدید صادرات کشاورزی و شیلات، مقادیر زیادی زباله آلی تولید شده است. نگهداری و نظارت بر اکوسیستم‌های طبیعی و طبیعت‌گردی به‌طور موقت متوقف شده است. به دلیل ترس از انتشار ویروس در مراکز بازیافت، شهرداری‌ها فعالیت‌های بازیافت و مدیریت پسماند را تعلیق کرده‌اند که همین امر منجر به مشکلات انباشت زباله در محله‌ها شده است. فروشندگان مواد غذایی به دلیل نگرانی‌های موجود درباره استفاده مجدد از کیسه‌های کاغذی به دلیل آلودگی، استفاده از کیسه‌های پلاستیکی را از سر گرفته‌اند. علاوه بر این، به دلیل سیاست قرنطینه خانگی، مصرف غذای بیرون‌بر با بسته‌بندی‌های یک‌بار مصرف افزایش یافته است. درحالی که ظرفیت مدیریت پسماند به دلیل پاندمی کرونا محدود شده، تمام این تحولات منجر به چالش‌های جدی برای مدیریت پسماند و صنایع بازیافت شده است. ظهور محدودیت‌های واردات و صادرات و کاهش خدمات حمل‌و نقل بار در دوران پاندمی کرونا منجر به افزایش حجم محصولات کشاورزی و شیلات غیرقابل انتقال شده است. میزان تولید صنایع صادرات‌محور بسیار بیشتر از توان جذب بازار داخلی است؛ در نتیجه با افزایش چشمگیر حجم زباله‌های آلی روبه‌رو هستیم. در فرآیند تجزیه زباله‌های آلی مقادیری گاز متان، که یکی از گازهای گلخانه‌ای است، منتشر می‌شود. پیش‌بینی می‌شود حجم تجزیه زباله‌های آلی و انتشار متان در دوران پاندمی و ماه‌های پس از آن به‌شدت افزایش یابد.کاهش صادرات در بخش کشاورزی و شیلات، کاهش تولید را در پی داشته که منجر به افزایش بیکاری در هر دو بخش شده است. بسیاری از کارگران بخش تولید، زنان سرپرست خانوار هستند. این معضل شرایط بسیار سختی برای زنان کم‌درآمد در کشورهای درحال توسعه که فاقد برنامه‌های تأمین اجتماعی کارآمدی هستند، به وجود آورده است.
اکوسیستم‌ها در معرض خطر
اکوسیستم‌های طبیعی و گونه‌های محافظت شده در طول پاندمی کرونا در معرض خطر قرار گرفته‌اند. در بسیاری از کشورها، کارمندان حفاظت محیط زیست در پارک‌های ملی و مناطق حفاظت‌شده دریایی در قرنطینه خانگی هستند؛ در نتیجه این مناطق بدون نظارت رها شده است. این موضوع منجر به افزایش جنگل‌زدایی غیرقانونی، ماهیگیری و شکار حیوانات وحشی شده است.توقف طبیعت‌گردی در جهان، اکوسیستم‌های طبیعی را در معرض خطر برداشت و تصرف غیرقانونی قرار داده است. این مناطق از نظر اقتصادی به گردشگری وابسته‌اند و افزایش بیکاری ناشی از بحران کرونا ممکن است خانوارهایی را که با مشکل معیشت و درآمد روبه‌رو هستند به سمت برداشت منابع از اکوسیستم‌های طبیعی و آسیب‌پذیر سوق دهد. بسیاری از چالش‌های محیط‌زیستی ناشی از بحران کرونا با پایان‌یافتن پاندمی و عادی‌شدن شرایط اقتصادی، به‌تدریج برطرف خواهد شد، اگرچه دوباره هوای پاک نخواهیم داشت.
لزوم اقدام
پاندمی کرونا و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن، محیط زیست و منابع طبیعی را در معرض تهدید قرار داده است. روستاییان و ساکنان شهرهای ساحلی از کشاورزان تا شرکت‌های کوچک و بزرگ به برداشت از محیط زیست و منابع طبیعی اطراف‌شان از طریق جنگل‌داری، شیلات و خدمات گردشگری وابسته هستند. بحران باعث ایجاد اختلال در ارتباط با بازارهای داخلی و خارجی می‌شود؛ در نتیجه تولیدکنندگان روستایی که غالبا زنان سرپرست خانوار هستند، دیگر توانایی حفظ درآمد و معیشت خود را نخواهند داشت. اگر این بحران طولانی شود، افراد زیادی مشاغل خود را برای کسب درآمد بیشتر در بازارهای محلی ترک خواهند کرد که در نتیجه فقر بیشتر و بهره‌برداری بیش از حد از منابع طبیعی و اکوسیستم‌ها را به دنبال خواهد داشت.
«آنکتاد» چه خواهد کرد
از اولویت‌های اصلی «آنکتاد» یا «برنامه تجارت و توسعه سازمان ملل»، کمک به تولیدکنندگان روستایی و ساکنان ساحلی برای انطباق با شرایط بحرانی و اقدامات لازم برای بهبود عملکردشان در بازارهای پس از بحران است. «برنامه تجارت و توسعه سازمان ملل» برای تدوین راهکارهای انطباق و انعطاف در طول بحران کرونا آماده همکاری با تولیدکنندگان کوچک و بزرگ، خوداشتغالان، کارآفرینان (از جمله زنان کارآفرین) و جامعه مدنی است. این راهكارها می‌تواند کمکی به تولیدکنندگان در حفظ درآمد و امرار معاش باشد، درحالی كه مدیریت پایدار و حفاظت از اكوسيستم‌های كشاورزی، جنگل‌داری، دریایی و تنوع زیستی نیز تضمین می‌شود. امید است این راهکارها با همکاری تولیدکنندگان آسیب‌دیده و نهادهای حمایتی منجر به پذیرش واقعیت‌های بازار در شرایط بحران شود. به محض کاهش محدودیت‌های سفر و برای کارآمدی بیشتر، اقدامات و کمک‌های لازم اِعمال می‌شود.قدم‌های بعدی در قالب کمک به کشورها در بازگشایی مشاغلی است که با پاندمی کرونا نابود شده‌اند. برنامه‌های حمایتی «آنکتاد» شامل روش‌هایی برای ارزیابی بازار و واکنش‌های تجاری، همچنین ابزاری برای ارتباط مستقیم با مشاغل علاقه‌مند به بازگرداندن جریان پایدار است.
منبع: unctad.org