|  دکتر محمد والی پور  |   متخصص روانپزشکی|

در شماره گذشته پیرامون اختلالات دوقطبی موضوعات شیوع، انواع، علل و علایم اختلالات دوقطبی مورد توجه قرار گرفت و در این شماره به علایم روانی فکری جسمی و رفتاری و شیوه‌های درمان و مراقبت‌های شخصی خواهیم پرداخت.
شيدايي يک احساس خوشحالي، افزايش انرژي و خوش‌بيني بيش از اندازه است. اين حالت مي‌تواند آن‌قدر شديد باشد که فکر کردن و قضاوت شما را تحت‌تاثير قرار دهد. ممکن است تفکرات عجيبي درباره خود داشته باشيد، تصميمات بدي بگيريد و به صورت شرم‌آور، بی‌محابانه، مضر و گاهي خطرناک رفتار کنيد. مانند حالت افسردگي، در اين حالت هم زندگي فرد مختل مي‌شود و مي‌تواند روابط و کار فرد را تحت تاثير قرار دهد. در صورتی که اين حالت خيلي شديد نباشد به آن شيدایي خفيف مي‌گويند.
در صورتي که شما شيدا شويد ممکن است حالات زير را در خود مشاهده کنيد:
علایم  روانی:  
بسيار شاد و مهيج
 عصبي و برانگيخته شدن توسط کساني‌که در خوش‌بيني شما شريک نمي‌شوند
 احساس برتری نسبت به سایرین
 علایم  فکري
 پر از ايده‌هاي جديد و مهيج
 پريدن از يک ايده به ايده ديگر (پرش افکار)
شنيدن صداهايي که افراد ديگر نمي‌شنوند
 علایم جسمي
 ناتوان از خوابيدن یا بی‌نیازی به خواب
 پرانرژي
علایم رفتاري
 برنامه‌ريزي‌هاي بلندپروازانه و غيرواقعي
 بسيار فعال و پرجنب و جوش
 رفتارهاي نامعمول
 حرف‌زدن سريع - ديگران ممکن است متوجه صحبت‌هاي شما نشوند
تصميمات عجولانه و گاهي با نتايج مصيبت‌بار
 ولخرجي
 احساس صميميت زياد
 بروز بيش از حد احساسات
اگر شما در اواسط دوره شيدايي براي نخستین‌بار باشيد، ممکن است متوجه هيچ چيز غير عادي نشويد. حتي دوستان و خانواده شما نيز ممکن است، متوجه   نشوند.
حتي ممکن است اگر کسي سعي کند در اين مورد نظري ابراز کند، ناراحت شويد. در اين حالت شما به تدریج در انجام امور روزمره و ارتباط با افراد دچار مشکل  می‌شوید.
اختلال دو قطبی یک ناراحتی با شیوع زیاد است و افراد زیادی را در تمام دنیا ازجمله ایران رنج می‌دهد.
آسیبی‌که این بیماری در زندگی انسان بر پیکره جسمی، اجتماعی و فرهنگی - روانی او وارد می‌کند بسیار شدیدتر از بیماری‌های جسمی دیگر است. اختلال دو قطبی در مراحل مختلف عوارض مختلفی در بر دارد:
در مرحله افسردگی این اختلال بی‌انگیزگی و بی‌علاقگی و خلق تنگ باعث می‌شود که فرد اشتغال و... خود را از دست بدهد و بسیار از زندگی و همقطارانش عقب بیفتد. گاهی شدت افسردگی به‌حدی است که حتی باعث اقدام به خودکشی می‌شود.
در مرحله شیدایی رفتارهای معطوف به هدف فرد افزایش می‌یابد، ازجمله این‌که میل جنسی او افزایش یافته و همراه با کاهش قدرت قضاوتی که در این شرایط بر او مستولی می‌شود، باعث بی‌بند و باری و به وجود آمدن رفتارهای دور از شأَن از وی می‌شود که خیلی وقت‌ها آبروی وی را زیر سوال می‌برد. ولخرجی و دست و دلبازی‌های وی باعث از دست دادن اموال و... می‌شود.
بی‌خوابی، عصبانیت، پرخاشگری، پرحرفی، بی‌مبالاتی‌ها و اقدامات ناگهانی ضربات شدیدی برسلامت شخص وارد می‌کند.
لذا درمان قاطع اختلال دو قطبی ضروریست.
اختلال دو قطبی یک بیماری درازمدت است لذا درمانی طولانی‌مدت را می‌طلبد. اختلال دو قطبی می‌تواند بسیار نوساندار باشد (از افسردگی به شیدایی یا برعکس) بنابراین ممکن است مرتبا نوع درمان عوض شود. گاهی درمان ضدافسردگی و گاهی ضد شیدایی. آنچه در این درمان ثابت می‌ماند درمان تثبیت‌کننده خلق است.
درمان دارویی
مهم‌ترین داروهای تثبیت‌کننده خلق شامل: لیتیم، سدیم والپروئات وکاربامازپین و لاموتریژین است که توسط روانپزشک با توجه به خصوصیات بیماری و خود بیمار انتخاب می‌شود.
ممکن است همزمان داروهای دیگری نیز استفاده شوند ازجمله داروهای کاهنده یا افزاینده میل جنسی، داروهای ضد افسردگی (از جمله SSRIs,TCAs,bupropion,... )، خواب‌آورها، ضداضطراب‌ها و داروهای ضدسایکوز(OLANZAPINE,RISPERIDONE,ZIPRASIDONE,…) در مواردی که روانپریشی نیز بر دردهای بیمار افزوده شده باشد.
از نقش روان درمانی در درمان نباید غافل شد چه بسا بسیاری از علایم تشدید کننده، مشکلات به وجود آمده از بیماری، کاهش اعتماد به نفس، اضطراب داشتن این بیماری، سایکواجوکیشنpsychoedjucation  برای ادغام این ناراحتی در زندگی بیمار بسیار حایز اهمیت است.
مدت درمان
درمان ابتدایی اگر شدت اختلال دو قطبی شدید نباشد معمولا 9 ماه تا یک‌سال است، ولی در روان درمانی‌ها باید به او آموزش داده شود که مترصد علایم آغازین بیماری باشد (علایمی مثل: کاهش نیاز به خواب، پرحرفی، ولخرجی، افسردگی، افزایش انرژی، میل‌جنسی و... ).
پس از آن بسیاری از روانپزشکان درمان را پس از دادن اطلاعات فوق قطع می‌کنند ولی در مواردی که اختلال دو قطبی شدید بوده باشد این درمان را حداقل برای 5/2تا 5‌ سال ادامه می‌دهند.  در موارد عود‌کننده درمان طولانی مدت لازم است. (درمان پیشگیری‌کننده از موارد عود اختلال دو قطبی).
متاسفانه بسیاری از بیماران به علت توجیه نشدن یا اشکالات فرهنگی درخصوص مصرف دارو پس از بهبود اولیه با این تفکر که:  بیماری درمان شده و دیگر عود نمی‌کند، درمان نگهدارنده را رها می‌کنند و نهایتا دوباره عوارض اختلال دوقطبی گریبانگیرشان می‌شود.
به طور کلی درمان شامل 4 قسمت است:  
1-درمان حاد بیماری (اختلال دو قطبی)
2-  درمان نگهدارنده maintainance
3-درمان پیشگیری کنندهprophylactic
4- درمان عوارض
مبارزه با افکار و باورهای غلط ازجمله اعتیادآور بودن داروهای روانپزشکی، بعضی از داروهای عطاری (و به اصطلاح درمان‌های گیاهی بدون مجوز از وزارت بهداشت)، سر کتاب باز کردن، رمالی، دعانویسی، احضار ارواح و... قسمت بزرگی از درمان به حساب می‌آید.

مراقبت‌هاي شخصي
 استفاده از رژيم غذايي مناسب
*نوشيدن مرتب نوشيدني‌هاي غير شيرين. اين کار به نگه داشتن سطح آب و نمک بدن شما کمک مي‌کند.
*غذا خوردن منظم - اين کار به تعادل مايعات بدن کمک مي‌کند.
*کاهش مصرف کافيين در چاي، قهوه و نوشابه، اين مواد با افزايش ادرار سطح ليتيوم را بالا مي‌برند.
تثبيت کننده‌هاي ديگر خلقي
اگرچه ليتيوم موثرترين تثبيت‌کننده است، اما داروهاي ديگري نيز وجود دارد. سديم والپروت به اندازه ليتيوم موثر است.
*رعایت بهداشت خواب.
بهترين دارو براي من کدام است؟
شما بايد در اين مورد با روانپزشک خود مشورت کنيد، اما چند قاعده کلي وجود دارد،
*ليتيوم، سديم والپروت و اولانزاپين معمولا براي درمان طولاني مدت تجويز مي‌شوند.
*کارمازپين براي مواقعي که نوسان خلق سريع‌تر و متناوب‌تري داريد، پيشنهاد مي‌شود.
*ترکيب دارويي نيز گاهي لازم است.
 به‌طور کلي بهترين دارو به وجود شما بستگي دارد. يک دارو ممکن است براي يک نفر مناسب باشد ولي در شخص ديگري اثر خوبي نداشته باشد. اما براي اولين تجويز اصولا دارويي تجويز مي‌شود که تاثير بيشتري در ديگران نشان داده است.
بدون دارو چه اتفاقي مي‌افتد؟
 ليتيوم 30 تا 40 درصد از احتمال عود بیماری کم مي‌کند، اما هرچه تعداد دوره‌هاي شيدايي شما بيشتر باشد، احتمال عود آن هم بيشتر است. با افزايش سن، احتمال عود دوره‌ها همچنان ثابت مي‌ماند. حتي ممکن است شما براي مدت طولاني مشکلي نداشته باشيد، اما همواره خطر بازگشت وجود دارد.
از چه موقع شروع به مصرف دارو کنيم؟
پس از گذراندن يک دوره، نمي‌توان گفت که دوره‌هاي بعدي چه زماني باز مي‌گردند. ممکن است شما مايل به مصرف دارو در اين مرحله نباشيد مگر اين‌که دوره شما بسيار شديد بوده باشد. اگر براي بار دوم مبتلا شويد به احتمال 80‌درصد دوره‌ها عود خواهند کرد. اغلب روانپزشکان در اين حالت داروهاي تثبيت‌کننده را پيشنهاد مي‌دهند.
براي چه مدت يک داروي تثبيت‌کننده بايد مصرف شود؟
 براي حداقل 2‌سال بعد از يک دوره اختلال و تا 5‌سال در حالت‌هاي زير مي‌توان ادامه داد.
*عود مکرر دوره‌ها
*دوره جنون
*استفاده از الکل يا مواد مخدر
*داشتن استرس در خانه يا محل کار
 در صورت ادامه داشتن مشکل، ممکن است مجبور شويد براي مدت طولاني‌تري به مصرف دارو ادامه دهيد.
اطلاعات بيشتر درباره مصرف داروهاي تثبيت‌کننده در کتابچه‌هاي مربوطه وجود دارد.
روش‌هاي درماني روانشناسي
در فاصله بين دوره‌هاي شيدايي يا افسردگي، درمان‌هاي روانشناسي مي‌تواند موثر باشد. اين درمان‌ها بايد حدود 16 جلسه يک ساعته به مدت 6 تا 9 ماه باشند.
اين درمان‌ها شامل:
*تربيت رواني(Psycho education) -  دانستن بيشتر در مورد اختلالات دو قطبي
*تحت نظر داشتن حالت روحي، کمک کردن به شما براي شناخت زمان‌هاي تغيير حالت روحي
*استراتژي خلقي، کمک کردن براي جلوگيري از تغيير حالت روحي به شيدايي يا افسردگي کامل
*کمک براي افزايش مهارت‌هاي سازگاري
*شناخت و رفتار درماني(CBT) براي افسردگي.