پزشکی خانواده نوعی از طبابت است که در آن پزشکان خانواده به صورت مستقیم با خانواده‌ها در تماس هستند. این پزشکان مراقبت‌های اولیه را برعهده دارند و پزشک سلامت‌نگر هستند، یعنی علاوه‌بر درمان بیماری، به بهداشت جسم و روان افراد جهت پوشش خود نیز توجه دارند. آنها عموما در صورت بیماری یا حوادث ناگوار با خانواده‌ها هستند. ایشان به صورت همزمان خدمات مشاورتی و درمانی برای خانواده‌ها انجام می‌دهند و به دلیل شناخت دقیق اشخاص تحت طبابت خود و آشنایی با تاریخچه بیماری آنها، قادرند زودتر به کسالت آنها پی‌برده و بیماران را درمان کنند. پزشکان خانواده در صورت صلاحدید بیماران را به پزشکان متخصص ارجاع می‌دهند و پزشک متخصص نتیجه معاینات، نوع بیماری و اقدامات درمانی و پی‌گیری‌های لازم را به پزشک خانواده اعلام می‌کند.
اما پزشك خانواده چيست؟ از 26سال پیش که شبکه بهداشت و درمان phc در کشور آغاز به کار کرد تاکنون امید به زندگی در کشور از 55 به 73سال افزایش یافته و مرگ‌ومیر مادران از 200 نفر در هزار به 24 نفر در هزار و مرگ‌ومیر کودکان از 120 نفر در هزار به کمتر از 21 نفر در هزار رسیده است. تغییرات اساسی در شیوه زندگی شهری منجر به گسترش بیماری‌های غیرواگیر و کم‌تحرکی افراد شده است که باید با اجرای پزشک خانواده و تحت شبکه بهداشت و درمان این معضلات را برطرف کرد. در دوره آغازين طرح پزشك خانواده دکتر علیرضا مصداقی‌نیا، معاون بهداشتی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اعلام كرد، این طرح در 3 استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری در شهرهای 20 تا 50هزار نفر درحال اجراست.
مواد 89 و 90 و 96 برنامه‌های چهارم و پنجم توسعه اشاره به اجرای پزشک خانواده و بیمه روستایی دارد، در سال‌هاي گذشته دستورالعمل اجرایی طرح پزشک خانواده با همکاری وزارت بهداشت، وزارت رفاه و شرکت‌های بیمه تدوین شد و قرار بود خبرهاي خوبي شنيده شود، اما امسال علی‌اکبر سیاری، معاون بهداشت وزارت بهداشت مي‌گويد: برای اجرای طرح پزشک خانواده مشکلات فراوانی داریم. او مي‌گويد: درحال حاضر طرح پزشک خانواده در 2 استان فارس و مازندران درحال اجراست که پس از انجام آسیب‌شناسی درصدد اصلاح آن هستیم.
ارتقای سطح سلامت خانواده از اهداف عمده در اجرای این طرح بود و تلاش می‌شود پیشگیری از بیماری‌ها در دو جنبه خدمات عمومی و فردی سلامت دنبال شود. اجرای طرح پزشک خانواده مي‌تواند دسترسی عمومی به خدمات سلامت را افزایش داده و موجب کاهش هزینه‌های بیمارستانی و درمانی برای بیماران شده، اگرچه این طرح نیازمند اصلاحاتی است. یکی از مهم‌ترین اهداف اجرای آن کاهش هزینه‌های درمانی مردم در بخش بستری بوده است و درحال حاضر با اجرای این طرح، مردم در شهرها تنها 10درصد هزینه بستری و در روستاها 5درصد را پرداخت می‌کنند. با اجرای طرح پزشک خانواده، مراجعه مردم به بیمارستان‌ها کاهش می‌یابد و تنها در صورت نیاز به پزشکان متخصص ارجاع می‌شوند و این امر با مشورت و ارجاع پزشک خانواده صورت می‌گیرد.
سيلري مي‌گويد، در دوره قبل یک تیم 17 نفره برای اجرای آن پیش‌بینی شده بود که در مرحله بعد به یک مطب آموزشی و یک پزشک و یک نفر دستیار پزشک تغییر کرد و مجددا به دنبال اصلاح آن هستیم و در این مسیر تکلیف قانونی یکی از ابزارهاست. در طرح پزشك خانواده آمده است: هر فرد باید دارای پرونده سلامت الکترونیک باشد که اطلاعات اولیه این پرونده از طریق پرسشگری خانوار در سال‌جاری توسط پرسشگران سلامت با مراجعه به در منازل جمع‌آوری می‌شود و اطلاعات تکمیلی این پرونده توسط پزشک منتخب خانوار پس از ویزیت پایه ثبت خواهد شد و پس از هر ویزیت خلاصه اقدامات درمانی هر فرد در پرونده الکترونیک سلامت او درج می‌شود. تکمیل پرونده سلامت الکترونیک و انجام ویزیت پایه برای تک‌تک افراد تحت پوشش به‌عنوان زیربنای برنامه پزشک خانواده محسوب می‌شود. سرپرست هر خانوار مختار است که پزشک خانواده خود را در فاصله 5/1کیلومتری محل سکونت خود انتخاب و نزد وی ثبت‌نام کند و در صورت عدم رضایتمندی از پزشکان منتخب، خانواده‌ها می‌توانند با هماهنگی ستاد اجرایی شهرستان تا دو بار در سال نسبت به جابه‌جایی پزشکان خانواده خود اقدام کنند. دفترچه‌های بیمه افراد خانواده به نام پزشک خانواده نشاندار شده و از آن پس اعضای خانواده جهت انجام ویزیت به پزشک خانواده خود مراجعه می‌کنند. کلیه افراد فاقد بیمه تحت پوشش بیمه سلامت ایرانیان قرار خواهند گرفت. در آینده دفترچه‌های بیمه تبدیل به کارت هوشمند سلامت خواهد شد.
اين‌همه محتاج اطلاع‌رساني، فرهنگ‌سازي و مشاركت‌جويي مردم است. اما آيا شما خواننده گرامي از جزیيات اين طرح و نواقص و كاستي‌هايش اطلاع داريد؟ آيا آنطور كه دکتر علیرضا مصداقی‌نیا گفته بود اين طرح در 3 استان سیستان و بلوچستان، خوزستان و چهارمحال و بختیاری اجرا شده يا آنطور كه علی‌اکبر سیاری مي‌گويد در 2 استان فارس و مازندران؟