شهروند| می‌خواست نفسی عمیق از هوای پاک را تجربه کند بدون دغدغه تخیلاتی که هر لحظه او را در منجلابی فرو می‌برد. نگاهش را از چشم‌های معصوم دخترش می‌دزدید تا خاطره روزهای سیاه را به دست فراموشی بسپارد. تصمیمش را گرفته بود. راه فراری نداشت. باید ریشه این بلای خانمانسوز را می‌زد. تنها به آینده دخترش فکر می‌کرد. برای ترک اعتیاد اولین گام را برداشت اما راه اشتباهی را در پیش گرفته بود. خود درمانی را انتخاب کرد. به عطاری رفت و یک شیشه کوچک شربت متادون خرید. وقتی با دستان لرزان ماده شبه افیون را مخفیانه در یخچال پنهان می‌کرد، نمی‌دانست تصویر مرگ کودکش را پیش‌روی خود خواهد دید.
مدت‌هاست که مرگ‌های اشتباهی با سهل‌انگاری پدر و مادر‌ها روی کودکان سایه افکنده است. نداشتن اطلاعات کافی؛ فروش در بازار سیاه؛ مصرف بدون تجویز و خوردن اشتباهی آن جزو حوادث تلخی است که کودکان پدرو مادرهای معتاد را قربانی مسمومیت‌های مواد شبه مخدر می‌کند.
آماری که تکان‌دهنده است
براساس آمار پزشکی قانونی در 4سال گذشته 11هزار مسموميت با شربت متادون در کشور ثبت شده است که از اين بين 200 نفر جان باخته‌اند. طبق اطلاعات به دست آمده مسمومیت با شربت متادون 40درصد مسمومیت کودکان را تشکیل می‌دهد.
دکتر اخگری، رئیس بخش سم‌شناسی پزشکی‌قانونی درباره افزایش مرگ‌های ناشی از مصرف داروهای ترک اعتیاد گفت: «روند سوء مصرف ترامادول در نمونه‌های ارجاعی به آزمایشگاه را مطالعه کردیم. در طول یک مطالعه 5 ساله، این مرگ‌ها، 50 برابر نسبت به سال‌های قبل بیشتر شده است. واقعیت این است که سوء مصرف این ماده در جامعه، بسیار بالاست. به همین خاطر، مرگ‌های متعاقب سوء مصرف ترامادول و متادون، در نمونه‌های اجسادی که به پزشکی قانونی ارجاع می‌شود، بسیار زیاد شده است و گزارش آزمایش‌های ما نشان می‌دهد بیشتر اجساد حاوی سوءمصرف موادی مانند ترامادول و متادون بوده است. ما از تاریخچه بیمارانی که مصرف این داروها آنها را به مرگ کشانده، خبر نداریم. فقط پزشک می‌نویسد در اثر مصرف داروی ترک اعتیاد فوت کرده است. ما نمی‌دانیم آیا فرد، به صورت خودسر این کار را کرده و یا در مراکز ترک اعتیاد مرگ بر او عارض شده است.»
ماده شبه افیون
دکتر طلعت قانع، مسئول ستاد مرکزی و اطلاع‌رسانی دارو و سموم سازمان غذا و دارو دراین‌باره به «شهروند» گفت: «شربت متادون که نوعی داروی ترک اعتیاد است، به‌عنوان شایعترین عامل مسمومیت در ایران به شمار می‌آید. همه ساله ما شاهد مرگ کودکان و نزدیکان معتادانی که دوره درمان اعتیاد خود را با داروی متادون طی می‌کنند هستیم. دراین میان نکته قابل توجه چگونگی نگهداری این شربت است. بارها دیده شده است که افراد شربت متادون را در بطریهای مواد آشامیدنی مانند نوشابه و شیشههای دارویی ریخته‌اند و به همین خاطر منجر به مرگ دهها کودک و حتی بزرگسالان شده است.»
وي در ادامه افزود: «به‌دليل اين که ظروف حاوي شربت متادون از استاندارد‌هاي لازم برخوردار نيست و افراد معتاد هم براي بهبود مقادير زياد در همين ظروف نامناسب مي‌گيرند اين دو عامل با بي‌احتياطي خانواده‌ها در نحوه نگهداري اين شربت باعث شده که دسترسي کودکان به اين دارو آسان شود و باعث ايجاد مسموميت در آنها شود. خوب است بدانید کمتر از یک قاشق چایخوری شربت متادون می‌تواند باعث مرگ کودک کم سن و سالی شود.»
دکتر نوشین محمدحسینی کارشناس کمیته تجویز و مصرف منطقی دارو به «شهروند» گفت: «داروی متادون در زمان جنگ جهانی دوم در پزشکی برای تسکین دردها و همچنین ترک اعتیاد توسط کشور آلمان ساخته شد و تا به امروز از این ماده استفاده می‌شود. تریاک و کدئین از مواد افیونی هستند و هرویین از مواد شبه افیونی که به صورت نیمه مصنوعی ساخته می‌شود اما متادون که از خانواده شبه افیونی‌هاست به صورت کاملا آزمایشگاهی درست می‌شود و طبق دستور پزشک تجویز می‌شود».
بازار سیاه
متادونی که در این بازار خرید و فروش می‌شود ارزان نیست، در برخی نقاط حتی تنه به گرانی می‌زند. متاسفانه افراد سودجو و قاچاقچیان هر کجایی که برایشان سود داشته باشد دست به کار می‌شوند و در بحث شربت متادون هم این موضوع وجود دارد. در ماجرای توزیع متادون همه چشم‌ها به عطاری‌هاست، چون متادون در این مراکز از هر جای دیگر در دسترس‌تر است.
به یکی از عطاری‌های غرب پایتخت رفتم. شربت متادون می‌خواستم. فروشنده نگاهی به من انداخت. می‌دانستم در سرش چه می‌گذرد. معتاد که نبودم چرا شربت را می‌خواهم.
-مریض دارید؟
نه برای ترک اعتیاد می‌خواهم
-آدرس مغازه‌ام را از کجا آوردی؟
از یکی از دوستان گرفتم
-اسمش چیه؟من می‌شناسم؟
آقای احمدی
-یادم نمیاد شاید به چهره بشناسم!خودت معتادی؟
برای برادرم می‌خواهم
-چقدر می‌خواهی؟
یک شیشه
-چقدر میشه؟
80 هزارتومان
یک شیشه شربت به دستم داد. نگاهش کردم. شبیه شیشه دارو بود. شیشه‌ای که هر کسی را به اشتباه می‌انداخت. گذاشتم روی پیشخوان مغازه و گفتم پشیمان شدم.
-ابروهایش درهم گره خورد و صدای دورگه‌ای گفت: نکنه ماموری؟
سکوت کردم و از مغازه بیرون آمدم.
داروهایی که به‌عنوان ترک اعتیاد گیاهی در عطاری‌ها فروخته می‌شود، دارای داروهای شیمیایی و اعتیادآور است. طبق یافته‌های مرکز تحقیقات پزشکی قانونی درباره گیاهان دارویی ترک اعتیاد که در تهران توزیع می‌شود، بیش از 90درصد از داروهای ترک اعتیاد گیاهی در عطاری‌ها، حاوی داروی شیمیایی دیفنوکسیلات است. همچنین آزمایش‌های پزشکی قانونی نشان می‌دهد فراوانی داروهایی شیمیایی و اعتیادآوری مانند ترامادول و کدئین در داروهای گیاهی ترک اعتیاد که در عطاری‌ها توزیع می‌شود، به ترتیب 68 و 93درصد است. متادون‌هایی که در بازار آزاد فروخته می‌شود آلوده است و چیزی نیست جز مخلوطی از قرص‌های آرامبخش، خواب‌آورها، آنتی‌هیستامین، شربت هیدروکسیزین و آب در مقدار اندکی متادون.
این ناخالصی‌ها برای کسب سود بیشتر از سوی قاچاقچیان به شربت‌های متادون اضافه می‌شود که اثربخشی متادون را کم می‌کند و در نتیجه مصرف‌کننده را به خرید بیشتر ترغیب می‌کند.
دکتر طلعت قانع، مسئول ستاد مرکزی و اطلاع‌رسانی دارو و سموم سازمان غذا و دارو دراین‌باره به «شهروند» گفت: در جلسات متعددی که با وزارت بهداشت داشتیم درخواست کردیم مقدار سهمیه‌بندی‌ها مشخص شود و این دارو در چهارچوب و کنترل دقیقی به دست مصرف‌کنندگان واقعی برسد. از طرفی هم به افرادی که قصد مصرف این دارو را دارند توصیه می‌کنیم باحضور در مراکز ترک MMP (ترک اعتیاد)طبق تجویز پزشک این دارو را با قیمتی واقعی و با خلوص بالا تهیه کنند.
مصرف متادون برای هر فرد فرق دارد
متادون یا هر داروی درمانی روزی که ساخته شدند قرار بود برای نجات انسان‌ها استفاده شود اما پس از مدتی همین داروهایی که قرار بود فرشته‌های نجات باشند به خاطر مصرف بی‌اندازه و بدون تجویز یکی از عاملان مرگ شدند. اطلاع داشتن از نحوه ساخته شدن یک دارو و چگونگی مصرف آن می‌تواند از بروز حوادث جلوگیری کند.
دکتر نوشین محمدحسینی با بیان این‌که متادون برای تسکین دردهای خیلی خاص استفاده می‌شود، افزود: « نکته قابل توجه این است که باید متادون تحت نظر پزشک مصرف شود. دُز درمانی برای یک فرد با فرد دیگری با همان شرایط جسمی و حتی قد و وزن فرق دارد. به همین خاطر به هیچ عنوان این دارو نباید خودسرانه مصرف شود.»
محمدحسینی می‌گوید: «یکی از نشانه‌های بارز مصرف خودسرانه و اشتباهی متادون تأثیر روی تنفس افراد معتاد است که باعث کند شدن آن می‌شود. خطری که روی کودکان سایه افکنده و باعث مرگ آنها می‌شود. در صورت بلع متادون توسط كودك، حتما باید وی را در اسرع وقت به يك مركز درماني منتقل کرد. به كودكان بياموزيد هيچ چيزي ننوشند يا نخورند مگر اينكه با اجازه بزرگسالان باشد. داروهاي خود را در مقابل چشم كودكان نخوريد، چرا كه كودكان از رفتار بزرگسالان تقليد مي‌كنند و ممكن است دور از چشم والدين داروها را به دهان ببرند. هميشه پس از استفاده از دارو يا هر نوع ماده شيميايي ديگر به سرعت در جعبه آن را ببنديد، با اين وجود بدانيد هيچ ظرف دربسته‌اي از دسترسي كودكان در امان نيست.»
متادون و قانون
پرونده مرگ‌های مشکوک این روزها در دادسرا آمار عجیبی را نشان می‌دهد که در صدر آن مسمومیت با شربت متادون است. این درحالی است که این داروی شبه مخدر با اراده معتادان راهش را به خانه و کاشانه آنها باز می‌کند.
مشکلی که مصرف‌کنندگان متادون برای رهایی از مواد تجربه می‌کنند ترک خود متادون است. ترک اولیه موادی مثل هرویین شاید در مدت یک هفته یا 10 روز میسر باشد ولی ترک متادون می‌تواند ماه‌ها یا سال‌ها طول بکشد.
براساس اصلاحیه قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب سال 1389 خرید، فروش، توزیع، تولید، ساخت، مصرف و نگهداری متادون جرم و با رعایت تناسب و با توجه به مقدار مواد، مرتکب به مجازات حبس، جزای نقدی و شلاق محکوم خواهد شد و حتی در مواردی مجازات مرتکب، اعدام و مصادره اموال نیز خواهد بود.
محمدحسینی قاضی دادگاه کیفری درباره جنبه قضایی این موضوع به «شهروند» گفت: «درباره مرگ‌هایی که با شربت متادون صورت گرفته است اگر فردی این شربت را به زور و با اطلاع از این‌که باعث مرگ یک انسان می‌شود به فردی بخوراند قتل عمد به شمار آمده و روند قانونی خود را طی می‌کند. اما در بیشتر پرونده‌هایی که درآن کودکان به خاطر مصرف اشتباه دارو جانشان را از دست داده‌اند پدرومادر این کودک هیچ جرمی مرتکب نشده‌اند و این حادثه از نوع حوادث ناخواسته‌ای است که بدون قصد صورت گرفته است.
وی در ادامه اضافه کرد: «البته اگر این حادثه در یک مکانی مثل مهدکودک رخ داده باشد از آنجایی که مسئولان مهدکودک باید حافظ جان کودکان باشند به‌طورحتم به دادگاه
فرا خوانده شده و مجازات می‌شوند. این مجازات می‌تواند پرداخت دیه و تعطیلی مهدکودک باشد.»