| غزاله اسلامیان | متخصص تغذیه|
چای سبز به دلیل این‌که در فرآوری کارخانه مرحله تخمیر را ندارد، دارای خواص بیشتری است زیرا پلی‌فنول آن از بین نمی‌رود مقدار آنتی‌اکسیدان‌ها و پلی‌فنول‌ها حفظ می‌شود. چای سبز به‌عنوان پیشگیری‌کننده سرطان شناخته شده است. یکی از مهم‌ترین ترکیبات موجود در چای سبز، پلی‌فنول‌ها است که اثرات ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی دارد.
چای سبز دارای خاصیت ضدچربی بوده و با مصرف چای سبز کلسترول خون به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد.
مصرف زیاد چای سبز روزانه، غلظت سرمی کلسترول، تری‌گلیسرید و چربی بد خون را کاهش می‌دهد.
برای مثال چای‌سبز از طریق غیرفعال کردن آنزیم‌های اکسید‌کننده موجود در برگ چای، از طریق حرارت یا بخار، فرآوری می‌شود. ترکیبات موجود در چای، بر اثر آب و هوا، روش کشت و تنوع و سن برگ‌های چای تغییر می‌کند.
پژوهشگران بر این باورند که نوشیدن چای سبز حتی باعث ترمیم سلول‌های آسیب‌دیده رگ‌ها و قلب می‌شود و روند ترمیم سلول‌ها را تسریع می‌کند.
چای سبز، معده را تقویت و ضمن دفع سموم بدن، نفخ معده را نیز برطرف می‌کند.
ترکیب کاتچین موجود در چای سبز، اثرات مفیدی بر سیستم قلب و عروق دارد. این ترکیب اثرات خود را از طریق خاصیت‌های آنتی‌اکسیدانی، ضدپرفشاری خون، ضدالتهابی، ضدتکثیری، ضدانعقادی و کاهنده چربی خون می‌گذارد. مصرف بالای چای سبز روزانه، غلظت سرمی کلسترول، تری‌گلیسرید و چربی بد خون را کاهش می‌دهد.
اثرات پیشگیری‌کننده چای‌سبز، در مطالعات مختلف با مقادیر گوناگونی گزارش شده است که میزان 2 تا 3 فنجان چای‌سبز در روز را توصیه می‌کنند.
عصاره چای، به‌ویژه چای سبز و ترکیبات آنتی‌اکسیدانی موجود در آن اثرات مهاری در تشکیل و رشد تومورهای سرطانی به‌ویژه سرطان‌های پوست، ریه، معده، کبد، روده کوچک، پانکراس، کولون، مثانه و سینه دارند.
چای‌سبز نیز همانند چای‌سیاه مانع از جذب آهن بدن می‌شود و بهترین زمان برای مصرف این چای یکی تا 2 ساعت قبل یا بعد از غذاست و مصرف چای با غذا اصلا مناسب نیست.
فواید و مضرات چای سفید
در فرآیند تخمیر (از زمانی که برگ چای چیده می‌شود تا زمانی که در معرض هوا قرار می‌گیرد) تغییراتی در ترکیبات چای رخ می‌دهد به نحوی که در چای‌سبز و سفید مقدار کافیین به حداقل ممکن می‌رسد.
چای‌سفید از خاصیت درمانی بیشتری نسبت به چای‌سبز برخوردار است اما گران بودن آن مانعی است که مردم زیاد آن را مورد استفاده قرار نمی‌دهند.
چای‌سفید خواص ضدباکتری و ضدویروسی دارد. همچنین در کاهش کلسترول، سلامتی پوست، جوان‌سازی، محافظت پوست در برابر اشعه ماورای بنفش، سلامتی دهان و دندان و استحکام استخوان‌ها موثر است.
فواید و مضرات چای‌سیاه
چای پس از آب پرمصرف‌ترین مایع در جهان است. مطالعات نشان می‌دهد که 78درصد چای به‌صورت سیاه، 20درصد به صورت چای سبز و 2درصد نیز چای اولانگ (ویژه کشورهای چین و تایوان) مصرف می‌شود.
انواع چای براساس نوع فرآوری و میزان اکسیداسیون برگ‌های بوته گیاه چای، تقسیم‌بندی می‌شوند، چای سفید (جوانه اکسید نشده)، چای سبز (برگ‌های اکسید نشده)، چای مخصوص چین و تایوان اولانگ (برگ‌های نسبتا اکسیدشده) و چای سیاه (برگ‌های اکسید شده) است.
فرآیندهای انجام شده روی برگ چای به‌گونه‌ای است که آنتی‌اکسیدان‌های موجود در برگ حفظ شود یا از اکسیداسیون آنها جلوگیری شود. پژوهش‌ها نشان داده‌اند، افزودن شیر به چای جذب ترکیبات آنتی‌اکسیدانی را کاهش می‌دهد. این درحالی است که مطالعات اخیر این فرضیه را رد می‌کند.
برگ‌های چای حاوی 3 ترکیب اصلی کافیین، تئوفیلین و ترکیبات پلی‌فنولی با اثرات متابولیکی است.
اثرات مفید کافیین بر سیستم عصبی مرکزی شناخته شده است. برخی اثرات کافیین را تئوفیلین، افزایش می‌دهد که شامل افزایش توان ذهنی و گشاد‌کننده عروق است از طرفی این 2 ماده مدر هستند و باعث دفع آب از بدن می‌شوند.
همچنین مطالعه دیگری نشان داده است که خطر سکته مغزی در افرادی که روزانه 3 فنجان چای‌سیاه یا سبز می‌نوشند، 20درصد کمتر از افرادی است که کمتر از یک فنجان، چای می‌نوشند.
برخی شواهد نیز حاکی از آن است که نوشیدن چای می‌تواند در کاهش قندخون با تأثیر بر انسولین اثرگذار باشد.
مطالعات حاکی از آن است افرادی که حداقل 4 فنجان چای‌سیاه یا حداقل 6 فنجان چای‌سبز روزانه می‌نوشند، خطر دیابت نوع 2 در آنها 30درصد کاهش می‌یابد. البته که این شواهد همچنان بحث برانگیز است و نیاز به انجام مطالعات بیشتری دارد.
نوشیدن چای همچنین منجر به کاهش باکتری‌های دهان که عامل بوی بد دهان و پوسیدگی دندان‌ها هستند، می‌شود همچنین باعث اثرات احتمالی محافظتی از بیماری‌های آلزایمر و پارکینسون و همچنین افزایش میکروب‌های مفید دستگاه گوارش می‌شود.
برخی پژوهش‌ها نیز ارتباط بین نوشیدن چای داغ و افزایش خطر ابتلا به سرطان مری را نشان داده‌اند. به علاوه ترکیبات پلی فنولی موجود در چای نیز با جذب آهن تداخل می‌کند و نباید با مواد غذایی غنی از نظر آهن مصرف شود.
در پایان توصیه می‌شود که از نوشیدن چای داغ و همچنین نوشیدن آن پس از صرف غذا امتناع شود زیرا باعث می‌شود آهن موجود در غذا جذب بدن نشود.
سایر مضرات انواع چای
- چای دندان‌ها را لک‌دار و سیاه می‌کند.
- مقدار کافیین موجود در برگ‌های چای زیاد است که محرک سیستم اعصاب مرکزی است.
- چای ترشح اسید معده را تحریک می‌کند، بنابراین برای اشخاصی که زخم معده دارند، توصیه نمی‌شود ولی آن را می‌توان با کمی شیر و شکر مخلوط کرد.
- افراط در خوردن چای ممکن است جذب آهن را مختل کند و موجب کم‌خونی شود به‌خصوص در مورد اطفال توصیه می‌شود این نکته کاملا رعایت شود.
- افراط در خوردن چای ممکن است ایجاد یبوست کند.
- در بسیاری از بیماری‌ها مصرف چای مضر است و باید مصرف انواع آن با دستور پزشک باشد.