[ملیحه محمودخواه] شاید برای شما هم پیش آمده که وقتی از خانه خارج میشوید، هوا کاملا صاف است اما چند ساعت بعد خیس از آب باران به خانه برگشته باشید یا اینکه برای خانوادهتان پس از یک هفته کاری قرار گردش گذاشته باشید اما نامساعدشدن وضع هوا تمام برنامههایتان را به هم زده باشد و تنها چیزی که تا شب نصیبتان میشود غرولندهای اعضای خانواده باشد. کمتر شخصی است که تجربه تغییر وضع ناگهانی هوا را نداشته باشد حتی کسانی که بارها وضع هوا را قبل از خروج از خانه چک میکنند، ممکن است با تغییر جوی ناگهانی حسابی حالشان گرفته شده باشد؛ اما دانستن شرایط جوی برای جلوگیری از بروز برخی از مشکلات کاملا ضروری به نظر میرسد موضوعی که در سالهای اخیر بسیار به آن توجه شده و اقبال به دانستن شرایط جوی را بیشتر کرده است.
سالهاست علم هواشناسی جای خود را در بین مردم باز کرده، البته این علم از خطا و اشتباه نیز مصون نمانده است. این را صادق ضیاییان، مدیرکل پیشبینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی، مطرح میکند. زیرا او معتقد است که پیشبینی کار علمی است و با توجه به شرایط هوا ابزارهای زیادی نیاز است که صحت پیشبینیها بالا برود. خطا و اشتباه در اخباری که سازمان هواشناسی اعلام میکند، وجود دارد؛ زیرا اساس علم هواشناسی پیشبینی است نه پیشگویی و همیشه درصدی از خطا در این اخبار وجود دارد حتی اگر در پیشرفتهترین کشورها زندگی کنید. به گفته ضیاییان حتی در کشورهایی که دستگاههای بسیار مجهزی برای پیشبینی هوا وجود دارد، درصد خطا بین 20 تا 30درصد است. اما این را هم باید در نظر داشت که درصد این خطاها بسته به بازه زمانی است که برای آن تعیین شده و مکان تخمین پیشبینیها میزان خطا را میتواند تا حدودی تغییر دهد. زمستان پیشبینیپذیرتر است اما درصد خطا در بهار و پاییز افزایش پیدا میکند؛ زیرا شرایط جوی ممکن است با آنچه که پیشبینی میشود همخوانی زیادی نداشته باشد و به همین دلیل پیشبینیها در این دو فصل قطعیت ندارد و همیشه با احتمالات همراه است، به همین دلیل هیچکس نمیتواند با یقین در مورد شرایط جوی صحبت کند.
برنامههای روزانه براساس شرایط جوی صورت میگیرد
اینکه بدانیم شرایط هوا چگونه است و برنامههایمان را بر اساس آن تنظیم کنیم، بستگی به مدیریت ریسک ما دارد؛ به این معنا که امری را میپذیریم و بر اساس آن تصمیمگیری میکنیم. درواقع مدیریت ریسک در مقابل مدیریت بحران قرار میگیرد. مدیرکل پیشبینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی در توضیح این مطلب میگوید: «فرض کنید تلویزیون را روشن میکنید و کارشناس هواشناسی در اخبار اعلام میکند که فردا جادهها برفی است حالا این شما هستید که باید ریسک کنید و سفری که از قبل برنامهریزی کردهاید را بروید یا با احتمال افزایش 30درصدی تصادف سفر خود را کنسل کنید. درواقع با این ریسک یا سفر را حذف میکنید یا آن را انجام میدهید و این به شرایط فرد بستگی دارد. اهمیت سفر، نوع وسیله نقلیه و توجه به وضع سلامتی فرد از عواملی است که کمک میکند فرد تصمیم خود را برای انجام یک کار مانند سفر براساس دادههای هواشناسی بگیرد، برای خیلی از افراد مسائل مختلفی مطرح میشود که به طور مثال سفر را برای آنها عادی یا مهم جلوه میدهد اما آنچه مهم است بحث ریسک است. وقتی فرد با وجود شرایط بد جوی دچار بحران شده و پس از آن به فکر حل آن میافتد، بحث مدیریت بحران مطرح میشود اما نکته مهم در کشور ما این است که هزینه مدیریت ریسک کمتر از مدیریت بحران است.
80درصد پیشبینیهای هواشناسی درست از آب درمیآید
با آنکه 20 تا 30درصد پیشبینیها درست از آب درنمیآید، توجه به پیشبینیها در دنیا اهمیت بسیار بالایی دارد، علت آن هم این است که چون در دنیا سرمایهها ارزشمندند به پیشبینیها اعتماد میکنند و برمبنای آن برنامهریزیهای خرد و کلان انجام میشود. با این روش میتوانند احتمال به وجود آمدن مشکل به دلیل وجود شرایط جوی را کاهش دهند. ضیاییان از آخرین تحقیقات سازمان جهانی هواشناسی در کشورهای پیشرفته دنیا خبر میدهد و میگویدکه دهها برابر از آنچه که در مورد پیشبینی سرمایهگذاری میکنند سود عاید این کشورها میشود. حتی جلوگیری از سرمازدگی یک باغ میتواند دهها برابر منفعت به باغبان برگرداند. این در حالی است که در کشورهای در حال توسعه منفعت بیشتر است و هر چه سرمایهگذاری در این خصوص بیشتر باشد نفع بیشتری نیز عاید این کشورها خواهد شد. در سالهای اخیر مردم به پیشبینیهای هواشناسی اقبال بیشتری نشان میدهند و بیشتر از قبل پیگیر اخبار هواشناسی هستند. ضیاییان در تأیید این مطلب میگوید: «اگر به 20 سال قبل برگردیم، میبینیم مردم هیچ تمایلی به سمت پیشبینیهای هوا نداشتند و شاید در سال 85 تماسها برای دانستن شرایط جوی با سامانه 134 در روز کمتر از 100 مورد بود؛ اما از آنجا که در سالهای اخیر پیشبینی حوادث جوی از سوی سازمان هواشناسی مطرح شد، اعتماد عمومی بیشتر شده و به گفته ضیاییان در برخی از روزها تماسها از مرز 10هزار مورد نیز میگذرد و این نشان از اعتماد مردم به سازمان هواشناسی دارد.
او میگوید که تلفن 134 بیستوچهار ساعته در خدمت مردم است و میافزاید: «وقتی در شرایط خاص جوی تماسهای مردمی با این سامانه آنقدر افزایش پیدا میکند که ساعتها مردم با شمارههای اشغال روبهرو میشوند، نشاندهنده اقبال مردم به پیشبینیهاست؛ اما هر چقدر صحت پیشبینیها افزایش پیدا میکند و فرهنگسازی در اینباره بیشتر میشود، توقعات و اقبال عمومی به پیشبینیها افزایش پیدا میکند.»
در دنیا توجه به هواشناسی بسیار اهمیت دارد. یک مَثَل قدیمی در بین انگلیسیها وجود دارد که میگوید «با هواشناسی زندگی کنید»؛ یعنی باید بدانید اگر باران میآید چه لباسی بپوشید و در چه مناطقی حاضر نشوید. زندگی عادی مردم به این شرایط بستگی دارد.
در حالی که هواشناسان میخواهند همه توقعات مردم را درباره پیشبینیها برآورده کنند باید گفت برآورده کردن همه این توقعات ممکن نیست. ضیاییان میگوید: «برخی افراد توقع دارند هواشناسی دقیقا وضع جَوی خیابان و کوچهای را که در آن زندگی میکنند، پیشبینی کند که ممکن نیست، چون سیستمهای هواشناسی قابلیت پیشبینی نقطهای وضع هوا را در مناطق مختلف ندارند.»
هواشناسی هشدار وقوع سیل را میدهد
هواشناسی درباره وقوع سیل، پیشبینیهای لازم را میکند و اخطار نیز میدهد، ولی متاسفانه کمتر کسی به این اخطارها توجه میکند. اما باید واقعیت را پذیرفت که حتی اگر به اخطارهای هواشناسی نیز در برخی موارد توجه شود، تغییری در نتیجه حاصل نمیشود زیرا زیرساختهای شهری دچار مشکل است و آمادگی در برابر حوادث جَوی منوط به برطرف کردن کمبودهای زیرساختی است. این کارشناس ارشد سازمان هواشناسی معتقد است اطلاعات هواشناسی به تصمیمگیری و تصمیمسازیهای بهتر و موثرتر در افزایش سود یا كاهش خسارتهای ناشی از شرایط جوی كمك میكند. از این رو، برای عموم مردم در تنظیم کارهای روزمره و دولتمردان در مدیریت كلان كشور بسیار مهم و تأثیرگذار است. كشورهای توسعهیافتهای همچون انگلیس، فرانسه، نروژ و... حتی قبل از تأسیس سازمان جهانی هواشناسی از سیستمهای اندازهگیری جَوی برخوردار بودند؛ یعنی دماسنج و فشارسنج در این كشورها به کار برده میشد. به این ترتیب، نوعی پیوند میان شرایط آسمان و كمیتهایی مانند دما و فشار برقرار شده بود كه برای پیشبینی وضع هوا به کار برده میشد. اولینبار پس از جنگ جهانی دوم بحث پیشبینی هوا مطرح شد. گسترش نیاز به پیشبینی وضع هوا و اهمیتی كه این علم در فعالیتهای مختلف دارد، سبب روی آوردن كشورها به تأسیس سازمان جهانی با مسئولیت تدوین قوانین و ایجاد دستورالعملهای مورد نیاز برای همكاری بینالمللی در زمینه هوا، آب و اقلیم شد و با ایجاد سازمان جهانی هواشناسی این نوع همكاریها گسترش پیدا كرد. اما نکته قابل توجه این است که كشورهای اروپایی در این زمینه سرمایهگذاری و از این پیشبینیها بهرهوری نیز میکنند.
مدیر کل پیشبینی و هشدار سریع سازمان هواشناسی تأکید میکند که ایران از نظر شبكه پایش در منطقه از جایگاه خوبی برخوردار است. حدود 400 ایستگاه خودكار دارد كه در بازههای 10 دقیقهای داده تولید و انواع پارامترهای جوی را اندازهگیری و بهصورت خودكار گزارش میكند. یك شبكه ستارهای جمعآوری داده داریم كه كمنظیر است و بسیاری از كشورها از چنین امكانی برخوردار نیستند. همچنین در كشور یك شبكه رادار هواشناسی وجود دارد كه از این نظر هم در منطقه میتوانیم رقابت کنیم. از آنجا كه سازمان هواشناسی سازمانی علمی و عملیاتی است و جمعآوری، پردازش و تحلیل داده از محورهای اصلی كار و فعالیت آن است، بنابراین بهكارگیری نرمافزار و توان سختافزاری در محاسبات عددی برای پیشبرد امور آن بسیار مهم و حیاتی است. در این زمینه وابستگیهایی به شركتهای توانمند خارجی وجود دارد، ولی در حال حاضر در زمینه نرمافزاری شركتهای داخلی با سازمان هواشناسی همكاری میكنند و درحال توسعه زیرساخت نرمافزاری هستیم.
اطلاعات هواشناسی را از کجا به دست بیاوریم؟
ضیاییان ادامه میدهد: «تلفن 134 و وبسایت سازمان هواشناسی بیستوچهار ساعته در خدمت مردم است و اگر کسی نتوانست به این سایتها دسترسی پیدا کند، کانالهای فضای مجازی سازمان هواشناسی که بهصورت رسمی تشکیل شدهاند، پاسخگوی سوالات مردم درباره وضع هوا هستند.»
اطلاعات هواشناسی را دستکم نگیرید
اطلاعات آب و هوایی را دست کم نگیرید، زیرا شاید خودتان هم متوجه نشوید که بسیاری از فعالیتها و برنامهریزیهایتان در بلندمدت و کوتاهمدت به دانستن اطلاعات جوی مربوط است. از صبح که به قصد رفتن به محل کار، مدرسه، سفر و انجام کارهای اداری ازمنزل خارج میشوید تا زمانی که به خانه برمیگردید با وضع جوی و شرایط آب و هوایی سر و کار دارید و با استفاده از اطلاعات هواشناسی برای نوع پوشش خود در بیرون از منزل، استفاده از وسایل حملونقل عمومی یا خودرو شخصی، آغاز سفر یا به تعویق انداختن آن و نوع تجهیزات مورد استفاده در سفرهای برونشهری برنامهریزی میکنید. اهمیت هواشناسی برای کشاورزان چندینبرابر افراد عادی است. 95درصد از کشاورزان با استفاده از اطلاعات هواشناسی برای کاشت، نحوه داشت و زمان برداشت محصولات خود برنامهریزی میکنند. علاوه بر این، هیچ یک از سفرهای هوایی و جادهای بدون اطلاعات کلی هواشناسی انجام نمیشود.
باید به این نکته توجه کنید که توسعه فضای شهری، ایجاد سیستم فضای سبز در مناطق مختلف، ایجاد زیرساختهای مختلف و حتی نوع مصالح استفاده شده در یک شهر یا منطقه همگی به شرایط جوی و آب و هوایی بستگی دارد. هواشناسی در بسیاری از فعالیتهای روزمره ازجمله حفظ، افزایش ایمنی یا صرفه اقتصادی حوزههای مختلف مانند كشاورزی، حملونقل جادهای، ریلی و هوایی كاربرد دارد. برای نمونه به دلیل درگیر بودن مناطق مختلف كشور در سامانههای گوناگون، با پیشبینیهایی كه سازمان هواشناسی انجام میدهد نقش مهمی در جلوگیری از خسارتها در این نوع فعالیتها بهخصوص كشاورزی و حملونقل ایفا میکند. در پرتال این سازمان به جز هشدارهایی كه به صورت اختصاصی به كاربران مختلف داده میشود، انواع هشدارها به صورت عام برای اطلاع مردم بارگذاری شده است. در موضوع مدیریت بحران در كشور، بخش مهمی از منابع بودجه ملی كشور به خسارتهای ناشی از شرایط جوی مانند سیل و خشكسالی اختصاص دارد. سازمان هواشناسی با انجام پیشبینیها و صدور هشدارها باعث میشود خسارتها كاهش یابد و به حداقل برسد. اگر گاهی بیتوجهی خود افراد نباشد، تلفات چندانی نخواهیم داشت. پیشبینی وضع هوا و هشدارها در اینباره و همكاری این سازمان با دیگر بخشها ازجمله مدیریت بحران و سازمان امداد و نجات هلالاحمر باعث شده است خسارتها نسبت به گذشته بسیار كمتر شود. بنابراین اطلاعات هواشناسی به تصمیمگیری و تصمیمسازیهای بهتر و موثرتر در افزایش سود یا كاهش خسارتها كمك میكند. از این رو، اطلاعات هواشناسی برای عموم مردم در تنظیم زندگی و فعالیتهای روزمره و برای دولتمردان در مدیریت كلان كشور بسیار مهم و تأثیرگذار است.